BNF, n.a.l. 670 - Transcription (in progress)

Paris, BNF, ms. n.a.l. 670

A likely French twelfth-century manuscript comprised in its entirety of Richard of Poitiers’ Chronica.

Provenience.

Although the origin of the manuscript remains unclear, the manuscript’s later history is known. The manuscript was rebound in the late sixteenth-century; the front flyleaf and pastedown has a watermark suggesting the manuscript was rebound in Rome, ca. 1579. The manuscript is next attested as part of the Neapolitan library of the Duke of Cassano-Serra , in the sale catalogue of an auction in 1828 run by George Evans on behalf of (?)George John, Earl of Spencer (1758-1834), who had purchased the library ten years earlier. The manuscript was bought at auction by Thomas Phillips, in whose library the manuscript remained until 1899 when it was purchased by the Bibliothèque Nationale de France, where it current resides.

Bibliography:

Omont (Henri), Nouvelles acquisitions du département des manuscrits pendant les années 1898-1899, Paris : Ernest Leroux, 1900, p. 12. En voici la notice :

Chronica Richardi Pictavensis, Cluniacensis monachi, de diversis libris collecta.
N°26644 de la bibliothèque de sir Thomas Philipps.
XIIe s. Parch. 109 feuillets.

Kühl, H.

Coll. Thomas Phillipps Nr. 26644
century.
Redaktion B (bis 1162)

This manuscript is mentioned solely by F. Liebermann in his inventory, Aus neueren Handschriftenverzeichnissen which describes the manuscript as follows: (from Cassano; Chronicle of the Ricardus Pictaviensis monachus Cluniacensis. A hand s. XIImed begins: 'Deus ab aeterno est qui cum sibi placuit, ends: 'et porte eius excelse igne combuste sunt, therefore is a post 1162 redaction. Its present location unfortunately could not be determined.

Preliminary Codicological remarks:

Capitals

There are three forms of capitals :

1) regular sized letters placed in the margin 2) drop capitals (fit into the one line, but three times the height of a normal letter) 3) drop capitals (3x) in the middle of a line, but separated by a ¶ mark. 4) at the beginning D of deus in eterno est a large decorated initial (only instance?)

(corresponding folio in lat. 4934) bold = section separated by a capital

1r (1r) Creation
1v (1v) The Tree of Life, that is, the knowledge of good and evil
2v (2v) Sin did not exist before the fall
3v (3v) Adam, Lamech, Angels and Men create giants, The number of years since creation.
4r (4r) Noah, and his children
4v (4v) Two of Noah’s sons were blessed, Sem and his children
5v (5v) Babylon, Assyria
6r (6r) Phalech, Seruc
6v (6v) Thara, Surrender of the Hebrews to the Chaldeans
7r (7r) Zoroastres, king of the Bactrian, Magicians lived
7v (7v) Seramide, queen of Babylon, her Vices included incest
8v (8v) Abraham produced Isaac,
(9r) Serapis/ Apis
9r (9r) City of Memphis
9v (9v) Moses receives the Law, Lacedemon was built, Aoth reigned,
(10r) Devora and Barach, Gedeon reigned.
10r Abimelech
10v Haii reigned, Dido, the Arx on the river Birsae, Jephtha
11r Sybils 11v Labdon reigned, Samson reigned, Aeneas, Eli, priest and King, Samuel
12r David reigned, Codrus reigned as last king of Athens,
(14r) Brutus and Aeneas
12v Brutus’ men entered Poitiers, Gulferius, king of the Poitevins attacked
13r Soloman reigned
13v Roboam reigned, Susachim reigned in Egypt, Josophat reigned over the Jews
14r Athalia and Godalia reigned, Ioas reigned, (15r) Agrippa is the first of twelve Latin kings
14v (15r) Amasias reigned over the Jews, as do Ozias and Azarias, Ozias was leprous, Procas ruled the Latins, In this time, the Latin realm was as big as the Assyrian
15r Agamestor ruled Athens, Arbaces ruled the Medes, Ioathon ruled the Jews, ¶ Isaiah the prophet lived, Amulius ruled Rome
15v Soframus ruled the Medes, Numitor was regent for his nephew Amulius, Phalaris tyrant of Sicily, killed, Remus and Romulus were born 16r Olympus was a city founded in Greece, Achat reigned in Judea
16v Kingdom of Israel founded next to the river Gozan, Remus and Romulus build Rome, Ezechias reigned in Judea, Remus is killed, Romulus builds Rome, as Varro says
17r Ethicus physicus has a different story about the founding of Rome
17v Salmanasar is the king of the Assyrians
18r Sennacherib is the king of Assyria
18v Manasses ruled Judea, Numa pompilius ruled Rome, Amon ruled Judea, Tullius ruled Rome
19r Iosias ruled Judea
19v Ancus Marcus ruled Rome, Epidaurus (Duratium) is built, Philip ruled Macedonia, Ioachat ruled Judea, Joachim ruled
20r Joachim was installed as king of Judea by Nabuchdonosor, Tarquin ruled in Rome
20v Sedechias, uncle to Ioachim, ruled, Nabuchodonosor grew angry, N sends prince N2 to destroy temple of Solomon
21r After N1 dies, his son E uu[l]merodac reigned
21v All the histories agreed that Balthasar was killed by Cyrus, Histories report that Merodac sent gifts to Ezechiam, The first year of the Babylonian captivity N1 rebuilt Jerusalem
22r Why there are numbering problems with the kings of Babylon
22v (23v) Caldeus had ancient royal dignity, Jewish Peoples were governed by Saul and David, Phul reigned at Nineve, Several wise people lived in this time.
23r Sevrvius tullius reigned at Rome, Cyrus the Great
23v How Cyrus got his name, Cyrus’ adolescence
24r Cyrus ruled under his uncle, but rebelled.
24v continued
25r Cyrus conquered everyone he came against, Daniel says this, but Josephus says this. This disagreement is resolved thusly.
25v Cyrus freed the Jews from the captivity, Cyrus and Darius ruled together, but later Cyrus ruled alone
26r Cambisses ruled after Cyrus, this according to Nabuch, Darius ruled also later, according to Nabuch
26v Darius did battle against the king of the Goths, Tarquinus Superbus ruled Rome
27r At Rome, 7 kings reigned for 243 years. Xerxes succeeded Darius
27v Artarxerxes reigned in Persia, Hippocrates wrote, Xerxes II rules, a new Darius and an Artarxerxes ruled too.
28r Senones, of Celtic Gaul, attacked Rome, Artarxerxes reigned in Persia, Senones attack Rome again, According to Solinus, Emathius the First ruled in Emathius (Macedonia)
28v Alexander the Great succeeds his father Philip, In this time a plague hit Rome, Alexander the Great is born
29r Arses ruled Persians
29v Darius ruled Persians, More on Alexander the Great
30r Alex gave many gifts to the Temple and priests
30v Alexander was not yet the king of India, People were asked how long was the trip, He set off with his companions
31r A barbarian asks, can one born of the world enter the place of priests, He awaited the 11th hour…
31v … 32r Alexander ruled the whole world for 5 years
32v Alexander died at age 30 at Babylon, the Cause being the Amazonians, Olimpias his mother wrote a letter about this, And she ordered him to return to Macedonia
33r Ptolemy ruled in Egypt after death of Alexander
33v Seleucus ruled in Syria, Ptolemy in Alexandria, Ptolemy Philadelfus ruled in Egypt
34r Antiocus reigned in Syria and Asia, Ptolemy reigned in Egypt, Ptolomy reigned in Egypt
34v Ptolemy philopator, then Antiochus, Hannibal captures Spain
35r Ptolemy epiphanes, Ptolemy sends general against Syria, Romans attack
35v Hannibal dies
36r Seleuchus philopator, Antiochus epiphanies, Ptolemy philometor, Aristobolus the philosopher rises to renown
36v Antiochus epiphanies captures Syria
37r continued
37v Antiochus expands outwards, Antiochus Eupator
38r continued
38v Ptolemy evergetes ruled Egypt
39r Alexander ruled for 12 years
39v Ionathas, leader of the Jews, More about Ptolemy Evergetes
40r Ptolemy/ Alexander rules Egypt
40v continued
41r continued
41v Aristobolus takes up kingship and priesthood of Jews, Ptolemy Dionysius ruled
42r Antipater
42v Cleopatra and ceasar, and pompei
43r continued 43v Gaius Julius Caesar
44r Caesar becomes tyrant
44v About Brutus, Cesar Augustus later ruled
45r Caesar Augustus leads to civil war
45v Rome is split between Antony and Augustus, Antony and Augustus split a few times
46r Augustus battles Antony in Macedonia
46v Herodes, Antigonus (son of Aristobolus), Antigonus dies
47r The Jewish Priests
47v Herodes
48r Herodes is caught up with Augustus and Antony and Cleopatra
48v Caesar captures Egypt, And Judea, And many Jews die, Herod builds a huge building in Jerusalem
49r Birth of Christ
49v Caesar Augustus grants Judea to Archeleus
50r .....

TEXT:

Ę = e with cedula

[1r]

Incipit chronica richardi pictauensis. cluniacensis monachi de diversis libris collecta.

D EUS | AB | AETERNO | EST | Qui cum sibi placuit; hunc mundum fecit uisibilem. Creauit igitur in principio cęlum et terram. Lucem id est angelos. Vocatumque est. illud creationis exordium dies unus. Secunda die; disposuit firmamentum in medio aquarum quę erant in superioribus sicut hodie nubes imbriferę pendere cernuntur. Tercia die collegit aquas inferiores in unum. fecitque fontes. flumina. mare. Quarta die solem et lunam et stellas in firmamento disposuit. Quinta die facta sunt in aquis reptilia id est pisces. et uolatilia in aere. Sexta die terra produxit omnia herbarum genera. arbores. plantas. bestias omnes. Eodem die creauit deus hominem qui dominaretur ceteris animalibus terrę. Sabbato quieuit deus ab operibus suis id est omnia consummauit. ut amplius aliquod nouum opus. sub sole non fieret. Hoc est quiescere dei. siue cessare eum ab opere. siue completorio non consumptorio. Posuitque deus adam id est primum hominem eadem die qua eum condiderat id est sexta feria in paradiso corporali. ubi erat lignum scientię boni et mali. Et lignum uitę de quo si adam post preua [1v]ricationem comederet; semper infeliciter uiueret. nec moreretur. et nunquam perueniret ad paradisum celestem. ubi non potest perueniri; nisi morte mediante. Ideo deus illum hinc eiecit. ut moreretur. et cito miserias huius uita finiret. Lignum scientię boni et mali dictum est; quia ab ipso per experimentum didicit. quid esset in obedientię malum. Nam postea quam precepti facta transgressio est. confestim gratia deserente diuina. de corporum suorum nuditate confusi sunt. Vnde etiam foliis ficulneis pudenda texerunt. quę prius eadem membra erant; sed pudenda non erant. Senserunt ergo nouum motum inobedientis carnis suę; tanquam reciprocam penam inobediencię sue. Tunc ergo cepit caro concupiscere; aduersus spiritum. Qui licet morituri non essent. nisi peccassent; alimentis tamen utebantur ut homines; nondum spiritualia. sed adhuc animalia corpora terrena gestantes. Quę licet senio non ueterascerent. ut necessitate perducerentur ad mortem; qui status eis de ligno uitę quod in medio paradisi cum arbore uetita simul erat. mirabili dei gratia praestabatur. tamen et alios sumebant cibos. preter unam arborem quę fuerat interdicta. non quia ipsa erat malum. sed propter comedandum purę et simplicis obedientię bonum; que magna uirtus est rationalis creaturę sub creatore domino constitutę. Nam ubi nullum malum tangebatur; profecto si prohibitum tangeretur. sola inobedientia peccabatur. Alebantur ergo aliis quę sumebant; ne animalia corpora molestię aliquid esuriendo ac sitiendo sentirent. De ligno autem uitę propterea gustabatur. ne mors eis undecumque subriperet. uel senectute confecta decursis temporum [2r] interirent. Quamquam certa essent. aliqua nunciata illo sacramento ut sic fuisse accipiatur. lignum uitę in paradiso corporali. sicut in spirituali. hoc est. intelligibili paradiso sapientia dei; de qua scriptum est. lignum uitę est. amplectentibus eam. Unde nonulli ipsum paradisum ubi primi homines parentes generis humani sanctę scripturę ueritate fuisse narrantur. ad intelligibilia referunt. arboresque illas. et ligna fructifera in uirtute uitę moresque conuertunt. Scriptum est. quia nudi erant et non confundebantur. non quod eis sua nuditas incognita esset; sed turpis nuditas nondum erat. quia nondum libido membra illa commouebat. Neque enim ceci creati erant. ut imperitum uulgus oppinatur. quando quidem et ille uidit animalia quibus nomina imposuit. et de illa legitur. uidit mulier quia bonum lignum in esca; et quia placet oculis ad uidendum. Patebant ergo oculi eorum. sed adhuc non erant aperti. hoc est. non erant attenti. ut cognoscerent quid eis indumento gratie prestaretur; quando membra eorum uoluntati repugnare nesciebant. Scriptum est. de illis postea quam mandatum dei aperta trangressione uiolarunt. Aperti sunt inquit occuli amborum non ad uidendum. nam et ante uidebant; sed ad discernendum inter bonum quod amiserant. et malum quo ceciderant. unde et ipsum lignum eo quod istam faceret cognitionem. nomen accepit ut apellaretur lignum sciendi; boni et mali. Quod itaque aduersus dampnatam culpam inobedientię uoluntatem libido inobedientum mouebat; uerecundia pudentur regebat. Ex hoc omnes gentes quam ab illa stirpe procreate sunt; usque adeo tenent insitum [2v] pudenda uelare. Absit itaque ut credamus illos coniuges in paradiso constitutos. per hanc libidinem de qua erubescendo eadem membra texerunt impleturos fuisse. quod in sua benedictione deus dixit; crescite et multiplicamini et replete terram. Post peccatum quippe orta est. hec libido. Illa uero benedictio nuptiarum ut coniugati crescerent et multiplicarentur. et implerent terram. quamuis et in delinquetibus manserit. tamen antequam delinquerent data est; ut cognosceretur procreationem filiorum ad gloriam conubii. non ad penam pertinere peccati. Quisquis autem dicit non fuisse cohituros nec generaturos nisi peccassent. quod dicit nisi propter numerositatem sanctorum necessarium fuisse hominis pecatum; Si enim non peccando soli remanerent. quia sicut putant. nisi pecassent generare non possent. profecto ut non soli duo iusti homines possent esse. sed multi; necessarium peccatum fuit. Ergo incaute in quadam laude orationis positum est; o necessarium peccatum. Ideo illę nuptie dignę felicitate paradisi. si peccatum non fuisset. et diligendam prolem gignerent; et pudendam libidinem non haberent. Sed quomodo id fieri posset; nunc non est. quo demonstraretur exemplo. Seminaret igitur uir prolem. susciperet femina genitalibus membris quando id opus esset. et quando opus esset. uoluntate motis. non libidine concitatis. Neque enim ea sola membra mouemus ad nutum quę compactis articula sunt ossibus sicut manus. et pedes. et digitos. uerum etiam illa quę mollibus remissa sunt neruis. cum uolumus mouemus. agitando et porrigendo producimus. et torquendo flectimus. et constringendo [3r] duramus. sicut ea sunt quę in ore ac facie quantum potest uoluntas mouet. Sic ergo et ipse homo potuit obedientiam habere etiam inferiorum membrorum quam sua inobedientia perdidit. Neque enim deo difficile fuit sic illum condere. ut in eius carne etiam illud non nisi eius uoluntate moueretur; quod nunc tusi libidine non mouetur. Quid cause est. ut non credamus ante inobedientię peccata corruptionisque supplicium ad propagandam prolem. sine ulla libidine seruire uoluntati humana membra potuisse; Neque enim quia experientia probari non potest. ideo credendum non est. quando illas corporis partes non ageret turbidus calor. sed spontanea potestas sicut opus esset. adhiberet; ita tunc potuisse utero coniugis salua integritate feminei genitalis uirile semen immitti. sicut nunc potest eadem integritate salua ex utero uirginis fluxus menstrui cruoris emitti; Eadem quippe uia possit illud inici; qua hic potest eici. Ut enim ad pariendum non doloris gemitus sed maturitatis impulsus feminea uiscera relaxaret; sic ad fetandum et concipiendum. non libidinis appetitus. sed uoluntarius usus naturam utramque coniungeret. Nam cum id quod dico nec ipsi experti fuerint qui experiri poterunt. quam preoccupante peccato exilium de paradiso ante meruerunt. quam sibi in opere serendę propaginis tranquillo arbitrio conuenirent. Adam uero qui hebrea lingua interpretatur homo. commune. scilicet nomen masculo et feminę. cognouit uxorem suam euam. qui interpretatur mater uiuentium et genuit caim. qui interpretatur possessio. Iterum cognouit; et genuit abel. qui interpretatur luctus. [3v] quem interfecit caim sola inuidia in campo damasceno. Unde damascus interpretatur; lambens sanguinem. A dam post mortem abel; diu a coniuge abstinuisse dictus est. cum uidisset abel mortuum. ne filios morti generaret. Postea uero diuino oraculo admonitus cognouit eam; et genuit seth qui interpretatur resurrectio; et ait. Natus est. mihi homo pro deo. id est. dono dei. Lamech genuit noe. His temporibus scientes homines artes magicas et studia sua quę inuenerant; duabus columpnis. alia lapidea alia fictili conscripserunt. Audierant enim tam ab adam quam ab enoch necesse fore mundum uel igne uel aquis periturum; ut scibit iosephus. Quę post diluuium in armenia inuentę sunt. Tunc uidentes filii dei filias hominum quidem essent pulcre; duxerunt in eis uxores. Filię caim; filię dicuntur hominum. Filii seth; hi sunt filii dei. Licet quidam dicant hoc loco angelos dei filios nuncupatos. Tunc enim erant gigantes super terram. D icit scriptura quia postquam ceperunt homines multi fieri super terram et filię natę sunt illis; uidentes angeli dei filias hominum quia bonę sunt. id est. corpore speciosę. sumpserunt sibi uxores quas elegerant. Dixitque deus. Non permanebit spiritus meus in hominibus istis in ęternum; propter quod caro sunt. Erunt autem dies eorum C. XXti anni. Cum intrarent filii dei ad filias hominum et generabant sibi; illi erant gigantes a seculo homines nominati. Quod autem ait et generabant sibi. satis ostendit quod prius antequam sic caderent filii dei. deo generabant non sibi; id est. non dominante libidine coeundi. sed seruiente officio propagandi. Non [4r] autem putandum est. illos ita fuisse angelos dei ut homines non essent. sicut quidam putant; sed homines proculdubio fuisse scriptura declarat cum dicit. Non permanebit spiritus meus in hominibus istis in ęternum; propter quod caro sunt. Spiritu quippe dei fuerant facti angeli dei et filii dei; sed declinando ad inferiora dicuntur homines nomine naturę. non genere. Dicuntur et caro desertores spiritus; et deserendo deserti. Non est. mirandum quod ętiam ante diluuium de filiis hominum qui in hanc caducam societatem deserta iusticia declinauerunt. multi gigantes magis nasci potuerunt; quam post diluuium ceteris temporibus. Quod uero a deo prenunciatum est. erunt dies eorum C. XX. anni. non sic accipiendum est; numerum. C. XX. annorum uiuendo non transgredi. cum post diluuium etiam D excessisse inueniamus. sed intelligendum est. hoc deum dixisse. cum circa finem. Dorum annorum esset. noe. id est CCCCtos. LXXXta uitę annos ageret quos more suo scriptura. Dtos uocat; nomine totius. maximam partem plerumque significans. Sexcentesimo quippe anno uitę noe secundo mense factum est diluuium. Ac sic. C. XX.ti anni predicti sunt futuri uitę hominum periturorum; quibus transactis diluuio delerentur. N oe qui interpretatur requies. genuit sem. qui interpretatur nominatus. de cuius semine natus est christus. Cam. qui interpretatur callidus. Iaphet; qui interpretatur latitudo. Cam medius noe filius. tanquam se ab utroque discernens. et inter utrumque remanens. nec inprimitiis israelistarum. nec in plenitudine gentium. quid significat nisi hereticorum genus callidum non spiritu sapiencię. sed inpatiencię quo solent hereticorum feruere primordia; et pacem perturbare sanctorum. Passio[4v]nem christi quę nuditate noe significata est. et adnunciant profitendo; et male agnoscendo exhonorant. De talibus ergo dictum est; ex fructibus eorum cognoscetis eos. Ideo cam in filio suo maledictus est; tanquam in fructu suo. id est. in opere suo. Unde conuenienter et ipse filius eius canaan interpretatur motus eorum. Sem uero et iaphet; tanquam circumcisio et preputium. His duobus filiis a noe benedictis atque uno. id est. cam in medio maledicto quia hic multe proficiunt reprobi; sed in posterum. id est. post mortem feriuntur. Deinceps usque ad abraham de commemoratione aliquorum iustorum per annos amplius quam mille silentium est; nec eos defuisse crediderim. S em filius noe cum esset C annorum genuit arphaxat. a quo caldei; secundo anno post diluuium. Et uixit sem postquam genuit arphaxat. Dtos annos. et genuit filios et filias. et mortuus est. Sic exequitur ceteros dicens. quoto quisque anno vitę suę filium genuerit. ad istum ordinem generationum pertinentem. qui pertendit ad abraham. et quot annos postmodum uixerit; intimans eum filos filiasque genuisse. ut intelligamus. unde potuerint populi accrescere. ne in paucis qui commemorantur hominibus occupati pueriliter hesitemus; unde tanta spatia terrarum atque regnorum repleri potuerint de genere sem. maxime propter assyriorum regnum. ubi ninus ille orientalium dominator usque quaquam populorum ingenti prosperitate regnauit; et latissimum ac fundatissimum regnum quod diuturno tempore duceretur suis posteris propagauit. Sed nos ne diutius quod opus est. immoremus. non quot annos quisque in ista generationum serie uixerit. sed quoto anno uitę suę [5r] genuerit filium. hoc ordine memorandum tantummodo ponimus; ut et numero annorum a transacto diluuio usque ad abraham colligamus. et preter illa in quibus nos cogit necessitas immorari; breuiter alia cursimque tangamus. Arphaxat autem cum esset C. XXX.V.ta annorum genuit sale. a quo samarithę uel indi sunt dicti. Sale uero cum esset annorum totidem uel C. XXX.ta annorum genuit heber; a quo hebrei. Heber aut cum esset C. XXX. et IIII uel trium annorum; genuit phalech in cuius diebus diuisa est. terra. Notandum est. quod a conditione mundi usque ad diluuium sunt anni II milia. CC. uel II milia et XLII. Temporibus uero phalec et nembroth de genere cam potens fuit gigas. et uenator coram domino. id est. animarum deceptor. hominumque oppressor. a cultu dei illos abstrahens. dicens felicitatem hominibus a deo non prouenire. sed propria hominum uirtute adquiri posse; ideoque multos decepit. Tres enim tunc duces populi erant antequam linguę diuiderentur. et turris babel a nembroth construeretur. Scribit enim philo iudeus fenet super filios iapheth; ducatum tunc habuisse. Iectan super filios sem. Nembrot; super filios cham. His temporibus primo fabricata sunt ydola. et templa. et quidam principes gentium tanquam dii adorari ceperunt. Scripsit autem nembroth. astrologiam. geometriam. Qui post confusionem linguarum inde migrauit ad persas. eosque ignem colere docuit. Vixit usque ad abraham quem in ignem mitti iussit. eo quod nollet nisi deum adorare. Egyptiorum regnum incipit; ubi primus regnauit zoes. Initium uero regni huius nembroth; fuit babilon. id est. quę ciuitatum ceterarum gereret principatum. [5v] ubi esset in metropoli habitaculum regni. quamuis effecta non fuerit usque in tantum modum quantum superba cogitabat impietas. Illis uero diebus erat lingua una omnibus. id est. hebrea. Et quia ibi confundit dominus labium omnis terrę; appellata est. babel. id est. confusio. Ipsa est. babilon cuius mirabilem constructionem gentium commendat. hystoria. Babilon metropolis caldeorum cuius muri sexdecim milia passuum per quadrum. ab angulo in angulum. quod est. simul LXta IIIIor milia scilicet. XL IIabus leugis; et duabus in partibus unius tendebatur. Ubi turris in medio cuius altitudo quinque milia C. LXX. IIII. dicitur tenere passuum. uel secundum alios XXX [supra: tria] milia passuum; id est [supra: duabus] leugis. paulatim a latioribus in angustiis coartata; ut pondus inminens facilius sustentaret. Nembroth filius chus. cepit esse. potens in terra. arripuitque insuetam primus in populo tirannidem. Fuitque caput regni eius babilon. et arath. hoc est edessa. et achad quę nunc dicitur nisibin. et calannę quę postea uerso nomine a seleuco rege dicta est. seleutia. D e terra illa exiuit assur. a quo assirii. qui de filiis sem egressus repperitur. unde apparet de progenie sem exortos fuisse. qui longe post ea regnum gigantis illius obtinerent. et inde procederent. atque alias conderent ciuitates. Quarum prima est. a nino; appellata niniue. De hac terra assiriorum pullulauit imperium. cum his qui ex nomine nini beli filii. nini condiderunt urbem magnam. quam hebrei appellant niniuen. et robooth ciui. non putemus duas esse urbes. sed quia robooth plateę interpretatur; ita legendum est. et edificauit niniuen [6r] et plateas ciuitatis. ¶Phalech post annos C. XXX. genuit ragau. Ragau post annos C. XXX. III. genuit seruch. sub quo scitarum regnum exortum est. ubi primum regnauit thamus. Scitas hac ex causa fertur esse. uocatos. Limis est persicus. qui scitas ab armenis diuidit. Sitia est prouintia remota sub septemtrione frigoribus rigens. nuda gignentium moribus. Sicia sicut et gocia. a mago filio iapheth fertur cognominata. cuius terra olim ingens fuit. Nam ab oriente india. a septemtrione per paludes meotidas inter danubium et oceanum usque ad germanię fines porrigebatur. a dextra orientis parte qua oceanus sericus tenditur. usque ad mare caspium. quod est ad occasum. de hinc ad meridiem usque ad caucasi iugum deducta est. cui subiacet hyrcania ab occasu habentes pariter gentes multas propter terrarum in fecunditatem late uagantes. Sitię plures terrę sunt. quedam locupletes; inhabitabiles tamen plures. Sicia prima; europę regio. Sitia inferior. que a meotidis paludibus incipiens inter danubium et oceanum septemtrionalem usque ad germaniam porrigitur. Quę terra generaliter propter barbaras gentes quibus inhabitant barbarica dicitur. ¶Seruth post annos C. XXX. genuit nachor. Nachor post annos L XXX VIIII genuit thara. Sub quo regnum assiriorum et sicioniorum exoritur. Primus in assirios regnauit belus. sed obscuro nomine. Quem quidam saturnum existimant. Ferunt quia huic primo fabricata sunt ydola. Primus in sicionia regnauit agialeus. a quo agialea [6v] nuncupata est. et nunc peloponensis dicitur. Sicionii greci sunt nuncupati; a sitione rege. Sitionia ipsa est. et archadia. a sitione rege uocata; a quo et sitioniorum regnum dictum est. archades ab archade rege iouis et gallistę filio. dicti sunt. A dispersione linguarum quę facta est. sum nembroth usque ad bellum qui primus regnauit in babilone. id est. in assirios; sunt anni CCCC LXX II. T hare post annos LXX genuit abram quem postea deus mutato uocabulo; uocauit abraham. Fiunt itaque anni a diluuio usque ad abraham qui in regione caldeorum natus est. cum nacor et aram fratribus suis. XL. II. anno imperii nini. mille. LXX. secundum uulgatam editionem. hoc est interpretatum LXX. Iste ninus primus bella finitimis intulit. ambitione dominationis. subdiditque sibi bello asiam. et totum orientem; usque ad indię terminos. His temporibus apud caldeos superstitiones impię preualebant. quemadmodum per ceteras gentes. Una igitur tharę domus erat. de qua natus est. abraham. in qua unius ueri dei cultus. et quantum credibile est. sola hebrea lingua remanserat. et sicut per aquarum diluuium una domus noe remanserat ad reparandum genus humanum; sic longo tempore post diluuium una remanserat domus tharę. in qua custodita est. plantatio filiorum dei. Tradunt autem hebrei de thare. quia cum filiis suis in ignem missus est. a caldeis. quia ignem adorare nolebant. in quo igne aran filius eius consumptus est. et hoc est. quod dicitur. Mortuus est. aran ante tharę patris sui conspectum in terra in qua natus est; in regione caldeorum. [7r] Sed sicut ieronimus refert in libro hebraicarum questionum. uera est. illa hebreorum traditio. quod egressus sit thare cum filiis suis de igne caldeorum. et quod abraham babilonio uallatus incendio. quia illud adorare nolebat; dei sit inde auxilio liberatus. Aran filius tharę frater abraham. et nachoris duas filias genuit; melcham et saray cognomento iescam. Ex quibus melcham uxorem accepit nachor; et saray abraham. Necdum enim inter patruos et fratris filias nuptię fuerant lege prohibitę que in primis hominibus etiam inter fratres et sorores initę fuerant. E o etiam tempore zoroastres rex bactrianorum primus magicę artis inuentor; a nino rege occiditur. Hanc artem multa post secula democritus ampliauit. quando et hypocrates medicinę disciplinę effloruit. Hęc uanitas magicarum artium extraditione angelorum malorum ualuit in toto orbe terrarum per quandam scientiam futurorum et infernorum. Apparet non esse. in totum dubium quod nobilis ille poeta scribit de quadam femina quę magicis artibus excellebat; Hec inquit se carminibus promittit soluere mentes. Quas uelit. ast aliis duras immittere curas. Sistere aquam fluminis et uertere sydera retro. Nocturnosque eiet manes. mugire uidebis. Sub pedibus terram et descendere montibus ornos. M agi sunt qui malefici a uulgo ob facinorum magnitudinem nuncupantur. Hi et elementa concutiunt turbant mentes hominum. ac sine ueneni hausti uiolentia tantum carminis interimunt. Unde lucanus. Mens hausti nulla samę polluta ueneni. Incantata perit. Hi [7v] etiam sanguine utuntur et uictimis. ¶ agi sunt qui de sideribus philosophantur. Nicromantii sunt quorum precantationibus uidentur resuscitati mortui diuinare et ad interrogata respondere. Nichron enim grece; mortuos. Mancia diuinatio nuncupatur. ad quos resuscitandos cadaueris sanguis additur. Nam demones amare sanguinem dicuntur. Ideoque quociens nichromantia fit; cruor aqua miscetur. ut colore sanguinis facilius prouocentur. Idromantii ab aqua sunt dicti. Est enim idromancia in aquę inspectione. umbram demonum euocare. et imagines uel ludificationes eorum uidere. ibique ab eis aliqua audire. nullo adhibito sanguine etiam inferos perhibentur sciscitari. Aristotiles dicit quia uicies C milia uersuum; a zoroastre composita leguntur. P ost mortem nini muri babilonię a semiramide regina construuntur. et regnum assiriorum ab eadem inibi transfertur. Domauit autem illa indos et ethiopas. Quę cum tantę libidinis esset. ut post multa stupra tandem filium suum ad concubitum sui prouocaret. et ille facinus abhorruisset; ab eo perimitur. Filium porro nini et seramidis. qui matri suę cessit in regnum; quidam etiam ipsum ninum. quidam uero a patre diriuato uocabulo; niniam uocant. Erat etiam tempore illo regnum sicioniorum admodum paruum a quo ille doctissimus marcus uarro scribens de gente populi romani; uelut antiquo tempore exorsus est. Ab his etiam sitioniorum regibus ad athenienses peruenit. a quibus ad latinos. inde ad romanos. Abelo primo rege assiriorum. uel a nino filio suo usque ad [8r] sardanapallum qui fuit ultimus; XXXVI reges. per successiones regnauerunt per annos MCC XL. Ninus post mortem patris sui beli. qui primus in assiriis regnauerat per annos LXV. successit in regnum per annos. L II.os Cuius XL II anno natus est. abraham qui erat circiter M XII annus. ante condictam romam. Post ninum secunda regnauit semiramis; annis XL IIobus. Tercius regnauit zameis; annis XXX.VIII. Hic idem est. ninias; filius nini et semiramidis. Quartus arrius annis XXX. Quintus aralius; annis XL. Sextus xerses qui et baleus annis LI. Septimus armametres annis XXXVIII. Octauus bliochus; annis XXXV. Nonus baleus annis LI. Decimus altadas; annis XXX IIobus Undecimus mamittus; annis XXX. Duodecimus machaleus; annis XXX. Tertiusdecimus spherus; annis XX. Quartusdecimus mamilus; annis XXX. Quintusdecimus spartus; annis XL. Sextusdecimus asclatades; annis XL. Septimusdecimus amintes; annis XLV. Octauusdecimus belocus; annis XXV. Nonusdecimus bellepares; annis XXX. Uicesimus lamprides; annis XXXII. Uicesimus primus sosares annis XX. Uicesimus secundus lamperes; annis. XXX. Vicesimus tercius pannias; annis XLV. Uicesimus quartus susuratus annis XIX. Uicesimus quintus metralus; annis XXVII. Uicesimus sextus tauthanes; annis XXXIIobus. Sub hoc rege troia capta est. Uicesimus septimus fleutheus; annis XL. Vicesimus octauus tineus; annis – XXX. Vicesimus nonus dertilus; annis XL. Tricesimus lupales; annis XXXVIII. Tricesimus primus laustenes. [8v] annis XLV. Tricesimus secundus piritiadis; annis XXX. Tricesimus tercius olfratalus; annis XX. Tricesimus quartus ofratanes; annis L. Tricesimus quintus acrazapes; annis XLIIobus. Tricesimus sextus thonus. qui uocatur grece sardanapallus; annis XX. Sub hoc rege translata est. summa regni assyriorum; ad medos post annos ferme M CCCtos V. ut etiam beli qui ninum genuit. et illic paruo contentus imperio primus rex fuit tempora computentur. A braham genuit ysaac. Ysaac genuit iacob. qui cognominatus est. israel. a quo israelitę. Hoc tempore regnum arguiorum incipit. ubi primus regnauit inachus. Cuius filius fuit foroneus rex. qui primus in grecia leges iudiciaque conscripsit. Tunc etiam yo filia inachi quam egiptii mutato nomine ysidem uocant; ex grecia in egiptum ueniens. egiptiis fertur litteras tradidisse. et ob hoc ab eis dea apellata est. Alii dicunt ex ethiopia eam uenisse reginam. quam deam uocauerunt. eo quod late et iuste et commode imperauit. et litteras instituerit. His temporibus mortuus est. ysaac. cum esset C. LXXX annorum. Tunc apis rex arguiorum tercius. nauibus transuectus in egiptum. cum ibi mortuus fuisset. factus est. serapis omnium maximus deorum. Nominis autem huius cur non apis etiam post mortem. sed serapis appellatus sit; facillimam rationem uarro reddidit. Quia enim archa in qua mortuus ponitur. quod omnes iam sacofagum uocant. soros dicitur grece. et ibi eum uenerari sepultum ceperunt. postquam templum eius esset extructum. uelut soros et apis. sorapis primo. deinde una littera ut fieri assolet commutata; serapis dictus est. [9r] Et constitutum est. etiam de illo. ut quisquis eum hominem fuisse dixisset; capitalem subiret penam. Huic argus filius suus successit in regnum. ex quo arguii appellati sunt. Iacob genuit. XII. filios. et unam filiam dinam. quam uxorem iob fuisse; philo iudeus scribit. M emphis ciuitas egypti conditur. Nec multo post cicrops athenas condidit. et ex nomine mineruę. id est. athena atticos; athenienses nominauit. Iste bouem immolans in sacrificio; primus iouem adorari precepit. Fertur quod his temporibus saturnus in creta. et aliis insulis regnauerit. Quo a ioue pulso; pluto filius eius retinuit insulas. unde postmodum deus inferni dictus est. Neptuno; maritima loca sorte deuenerunt. et aquarum deus appellatus est. Ioui maioris fratri mons olimpus; et circumadiacens regio attribuitur. Hic unionem sororem suam duxit uxorem. Hic uicinis regibus fuit amicissimus. ita ut plures ex eis ad eum suscipiendum cum ad eos uenisset hospitandi gratia. templa sibi facerent. ubi in eius aduentu ad eum procurandum hostias immolabant. Erat enim uir affabilis et facundus in causis; et ad retinendas amicitias cautissimus. Eo mortuo. primus cicrops ut dictum est. atheniensium rex; ob pristinam uiri amiciciam in domo qua sibi ad suscipiendum cum uiueret preparauit; uicinis suis uocatis ad honorem iouis fecit graide conuiuium et per singulos annos hoc idem replicans – paulatim in usum deuenit; ita ut etiam ab eis appellaretur deus. Ceteri uero reges et uicini eadem facere; et deum uocare ceperunt. Et quia olimpo regnauerat; deum olimpi nominare uoluerunt. [9v] C um moyses in heremo populum rexisset per annos XL; iudei leges habere ceperunt et litteras. Licet quidam astruant litteras ab antiquo genere suo habuisse illos et seruasse; et ante diluuium inuentas fuisse. Lacedemon conditur. et chorintus; quę prius ephira dicebatur. Iosue rexit israeliticum populum annis XXXVI distribuens eis terram promissionis. Othoniel regnauit annis XL. Cathnius thebeis regnauit. Hic primus grecas repperit litteras. Amphion et linus; in musica clarent. A oth regnauit annis LXXX. Tros pater ganimedis habetur. Perseus a grecia transuectus in asiam; bello gentem domuit. quam de suo nomine persas uocauit. D euore et barach; regnauerunt annis XL. ¶His temporibus finitum est. regnum arguiorum. translatum ad mecenas; unde fuit agamennon. et exortum est regnum laurentum; ubi saturni filius picus. primus regnum accepit. qui post ianum et saturnum; regnauit in latio. Post illum uero regnauerunt faunus et latinus. Hunc picum preclarem augurem et belligeratorem fuisse asserunt. Iam ergo regnabant laurentes in italia; ex quibus euidentior ducitur origo romana post grecos. et tamen adhuc assiriorum regnum permanebat; ubi erat rex uicesimus secundus; lamperes. Hic picus ut ferunt a ioue pulsus a regno; in italiam fugit. et quia populum docuit sub legibus uiuere; deus ab indocili uulgo appellatus est. Apollo; medicinę artem inuenit. G edeon regnauit annis XL. ¶ Linus magister herculis claret. Laomedon filius [ ] troię regnauit. Thyrus in terra phenicum pauloante herculem a phenicibus [10r] conditur. Tyrus interpretatur angustia. quę soor hebraice dicitur. Hęc est equidem cunctis urbibus quę in terra sunt repromissionis. ditior et nobilior; preter asor quam antiquitus rex chananeorum iabin possedit. quam iosue cum ceteris pluribus destruxit. quę quidem ut legimus nongentis curribus munita gloriabatur. Josephus autem tria milia curruum falcatorum fuisse narrat. Armatorum uero CCCta milia. et. X equitum milia simul alebat. cuius milicię sisara dux extitit. Hę urbes [original; supra: ambe] in terra phenicum fuerunt institutę. Hęc institoribus et negotiationibus munitissima; illa uero infinita gente populosa. Hęc in marino litore sita; illa uero in campestribus collocata. In tyro optima purpura tingitur. Unde tyria dicitur nobilis purpura. Rex autem assiriorum pugnans contra syriam et phenicem expugnauit eam. [original; in margine: cum in ea regnaret eluseus rex]. Nolebant enim regi assiriorum tyrii esse. subiecti. Hoc per quinquennum actum est. Tyrus LXX. annis iuxta ysaiam depopulata elanguit. a qua recendentibus ceteis; nauigans reduxit eos eluseus rex. contra quos denuo salmanasar rex assiriorum insurgit. Recessit a tyro tunc ciuitas sydon. et arce. et antiqua tyrus. et multę alię simul urbes quę semet ipsas assiriorum regi tradiderunt. A bimelech et thola regnauerunt annis XXVI. Priamus laomedontis filius; troię regnat. Nec multo post. Penthesilea regno amazonum potita est; quę troiano bello interfuisse dicitur. Per hoc tempus urbs thebarum a grecis obsessa est. propter pollinicem. Asclepius fuisse describitur. Faunus filius pici; secundus apud laurentum regnauit. [10v] I ai regnauit; annis XXII. Hercules thebanus agonem olimpicum instituit. Inde anteum gigantem in libia occidit. ¶Tunc temporis. tyrii pelagus transfretantes duce didone; beli filia. eo quod nolebant esse. subiecti assiriis; cartaginem in affrica condiderunt. Cuius situs. XXX milibus passuum muro amplexa. et pene tota mari cincta. ab orosio hystorico fuisse describitur. absque faucibus quę tribus milibus passuum aperiebantur. Murus quo cingebatur; XXX. pedes in lato habuit. saxo quadrato in altitudinem cubitorum. XL. Arx uero cui nomen birsę fuit; paulo amplius quam. MM passuum tenebat. quę septingentesimo post conditionis illius anno omni murali lapide commututo confunditur; quę ante urbem romam. LXX. II. annos ab heluseo conditura inuenitur. Hanc publius scipio superioris annis consul supprema sorte molitus est quę continuis. XVII diebus miserabiliter arsit. I epte regnauit annis. VI. qui uotum quod deo uouerat frangere nolens; unicę filię suę non pepercit. Hercules ille magnus thebanus. de quo supra mentionem fecimus quinquagesimum secundum annum agens; post multa trophea per orbem acta. ob morbi dolorem; flammis se iniecit. Paris helenam rapuit. Troianum bellum surgit. Hoc tempore claruit erithea sibilla. ut non nulli scripserunt; non tempore romuli. Quę grecis ylium petentibus uaticinata est perituram esse. troiam. et homerum mendatia scripturum. Sibillas autem uarro prodit plures fuisse non unam. Ut ait ysidorus sibillę dicuntur generaliter omnes feminę uates; lingua greca. [11r] Nam sios. aeolico sermone deus; belen greci mentem – nuncupant. quasi dei mentem. Proinde igitur quia diuinam uoluntatem hominibus interpretari solebant; sibillę nominatę sunt. Sicut enim omnis uir prophetans. uel uates dicitur uel propheta; ita omnis femina prophetans sibilla uocatur; quod nomen ex officio; non ex proprietate uocabili est. Decem autem sunt sibillę a doctissimis doctoribus fuisse traduntur. Quarum prima de persis fuit. Secunda libica. Tercia delfica in templo delphici apollinis genita. quę ante troiana bella uaticinata est. cuius plurimos uersus operi suo homerus inseruit. Quarta cimeria in italia. Quinta erithrea nomine erophila; in babylonia orta. Dicta autem erithrea; quia in eadem insula eius inuenta sunt carmina. Hęc autem sibilla siue erithrea. siue ut quidam magis credunt cymea; quedam de christo manifesta conscripsit. Sexta samia; quę phemonote dicta est. a samo insula; unde fuit cognominata. Septima cumana; nomine almatea. quę IX. libros attulit tarquinio prisco; in quibus erant decreta romana conscripta. Ut autem multi asserunt ipsa est. et cymea; de qua uirgit. Ultima cymei uenit iam carminis ętas. Dicta autem cumana. a ciuitate cumas; quę est. in campania. cuius sepulchrum in sicilia adhuc manet. Octaua ellespontia. in agro troiana nata. quę scribitur salonis et cyri; fuisse temporibus. Nona frigia; quęm uaticinata est. anchirę. Decima tiburtina; nomine albuma. quarum omnia carmina efferuntur. in quibus de deo et de christo et gentibus multa scripsisse manifeste comprobantur. Celebrior autem inter ceteras ac nobilior; erithrea perhibetur. [11v] L abdon regnauit annis VIII. Cuius tercio anno capta est troia regnante iam latino fauni filio. ex quo latinorum regnum dici cepit. laurentumque cessauit. Greci deletam troiam relinquentes. et ad propria remeantes. diuersis et horrendis cladibus dilacerati atque contriti sunt. Eo tempore post captam troiam; eneas cum XXti nauibus quibus reliquię portabantur troianorum; in italiam uenit. regnante ibi latino et latio. Carmentis nimpha; latinas inuenit litteras. Samson regnauit annis XX. Cuius tempore mortuo. latino rege; regnauit eneas iiibus annis. ¶Sed eneam quem quando mortuus est. non comparuit; deum sibi fecerunt latini. Sabini etiam regem suum primi sancum. siue ut aliqui putant sanctum; reculerunt in deos. Aschanius eneę filius; albam condidit. H eli sacerdos de sylo; regnauit annis XL. Regnum sitioniorum cum pelaso rege suo finit; quod per annos D.CCCC.L. et VIIII traditur fuisse porrectum. Regnante apud latinos quarto rege siluio postumo; eneę filio non decreusa de qua fuit aschanius. qui tercius ibi regnauit; sed de lauinia latini regis filia. quem post annum eneas dicitur habuisse. Homerus poeta claruit. S amuel. et saul regnauerunt annis XL. Regnum israelitarum finit tempore iudicum; a saule rege sumpsit exordium. Lacedemoniorum regnum exoritur. Latinis; eneas filius siluii postumi filius; regnauit annis XXXI. Ab hoc tempore reges latinorum esse ceperunt quos cognominabant siluios. ab eo quod filius eneę primus dictus est siluius ceteris subsecutis. et prima nomina inponebantur [12r] et hoc non defuit cognomentum; sicut longe postea cesares cognominati sunt; qui iulio cesari uel augusto successerunt. Reprobato autem saule ne quisquam ex eius stirpe regnaret. eoque in montibus gelboe ab allophilis superato atque perempto; dauid filius ysai bethleemite dei electione successit in regnum. D avid regnauit annis XL. Septem in ebron; XXXIII. in ierusalem. Hoc tempore legitur de banaia filio ioiade quod ipse descendit et percussit leonem in media cisterna diebus niuis. Quomodo sit factum; iosephus narrat apertius. Quia uidelicet cisterna fuerit nimium profunda. quę tempore hyemis cum essent. omnia niuibus plena; ipsa nimium niuium aggesto fuerit coequata. quam cum leo superueniens periculi nescius incidisset; ibi conclusus grandi rugitu clamaret. adcurrebant homines uidere quid esset. Et dum banaias cum aliis ad tale spectaculum ueniret statim desiliuit in cisternam et adgressum in mediis niuibus; percussit et interfecit leonem. C odrus rex atheniensium sponte se offerens hostibus. id est. peloponensibus obiit in specie pauperis contumeliis illos afficiens. Quidam aiunt tunc a didone cartaginem esse. constructam; prophetantibus gath. Nathan. asaph. Circa hęc tempora brutus pronepos eneę dum uenatum pergit; casum patrem suum non sponte peremit. Qui ne reus parricidii teneretur. cum pluribus sociis in greciam fugere. Invenitque helenum priami filium adhuc inuentem; sed in miseria constitutum. Nam prandasus rex grecorum reliquias troianorum quę cum heleno fuerant; ualde premebati. Hoc audiens brutus solatium et auxilium troianus prebuit. [12v] Erat enim de eorum progenie. Prandasum itaque bello impetunt. Sed ille eorum impetus sepius sustinens. et ualde eos affligens tandem a bruto dolo capitur. Reconciliationis gratia filiam suam bruto uxorem tribuit. Eleno et suis libertatem pollicetur. Rex brutus responsa querit numinum quo loco habitare debeat. Responsum est. illi in occidentali parte fore insulam nobilem. grandem ubi cui albion nomen est. ubi nouas sedes querere eum oporteret. Ille statim cum suis relicta grecia in affricam appulit. Inuenitque ibi corineum qui de captiuitate troię illuc effugerat. Feceratque sibi ciuitatem terra sterili et inaquosa. Admonet eum ut sit sotius itineris. et comes itineris. et particeps insulę. a diis sibi destinatę. Nec mora corineus cum sociis nauibus ascensis; reliquit affricam. Non post multum uenitur ad locum ubi ligeris fluuius defluit in mare. Qui per alueum fluminis nauigantes; ad terram ueniunt. Ceperuntque in siluis uenari. depredari prouinciam. uictum querentes. Ad quos homines gulferii regis pictauorum in cuius terra hęc fiebant; ueniunt. Sciscitantur qui sint. quo uadant. unde ueniant. qui absque licentia regis audeant talia. Cumque pro eis brutus et corineus recedere nollent. pictaui coadunati bello patriam defendere parant. Sed uicti a britonibus. ad regem suum adhuc nescientem confugiunt. Gulferius armatur ad prelium. cum illis dimicat. multisque de suis amissis. terga uertit. Britones uero nauigando per fluuium ad locum sibi habilem. terram capiunt. Gulferius iterum congregata ualidorum manu. certamen cum eis iniit. rursusque fugatur. Dumque sepius inuicem preliantur. [13r] turnus corinei filius uir potens armis occisus est. et multi britonum perierunt. Iterum rex pictauorum miserat nuncios XII regibus qui tunc galliam gubernabant. ut sibi subuenirent. Feceruntque britones municipium iuxta ligerim quod uocatum est turonus. a turno ibidem sepulto. Cumque cernerent se contra tot gentes bellum sustinere non posse; per ligerim ad mare redeunt. et ad predictam insulam nauigauerunt. Occisisque gigantibus qui eam tenebant; brutus de suo nomine uocauit britanniam. Corineus partem possedit. quam corineuam nuncupauit. sed procedente tempore cornubia dicta est. Iactant enim se britones; quod eorum lingua troiani utebantur. S alomon regnauit annis. XL. Hic bonis initiis ut in ciuitate dei legitur; malos exitus habuit. Quippe secundę res quę sapientum animos fatigant. magis huic obfuerunt; quam profuit ipsa sapientia. Prophetasse etiam ipse repperitur in libris suis. qui tres recepti sunt. in auctoritatem canonicam; prouerbia. ecclesiastes et canticum canticorum. Alii uero duo quorum unus sapientia. alter ęcclesiasticus dicitur; propter eloquii non nullam similitudinem; ut salomonis dicantur; obtinuit consuetudo. Non autem esse. ipsius non dubitant doctiores. Eos tamen in auctoritatem maxime occidentalis antiquitus recepit ęcclesia. quorum in uno qui appellatur sapientia salomonis; passio christi apertissime prophetatur. In ęcclesiastico. autem fides gentium futura predicitur isto modo. Miserere nostri dominator omnium deus et cetera. In tribus uero illis quos salomonis constat esse. et iudei canonicos habent. ut ostendatur ad christum et ęcclesiam pertinere; operatio. dispu[13v]tatio necessaria est. Hic uero templum illud nobilissimum dei ierosolimitanum condidit. Huius tempore filius abdemonis abdimus nomine propositiones quas rex salomon proponebat ei ad soluendum; enodabat. Latinus siluius in italia regnauit annis L. His temporibus ut quidam affirmant apud latinos condita est. alba. ex qua deinceps non latinorum sed albanorum reges appellari in eodem latio ceperunt. R oboam regnauit super iudam annis. XVII. Sub quo in duo regna populus hebreus diuisus est. et singulę partes singulos reges habere ceperunt. Duę tribus. iuda scilicet et beniamin. ierusalem et suburbana eius. sub rege roboam tenuerunt. Decem tribus quę israel nominatę sunt. caput regni in samaria habuerunt; sub primo rege suo ieroboam filio nabath qui peccare fecit israel; faciendo duos uitulos aureos. unum indan; alterum in bechel. Susachim rex egipti contra iudeos dimicans; templum ierusalem spoliauit. Sibilla erithrea. ut quidam asserunt habetur. Latinis; alba siluius regnauit annis. XXX.VIIII. Asa regnauit super iudam. annis XLI. Latinis; atis siluius regnauit annis XXIIII. I osaphat regnauit super iudam; annis XXV. Latinis; capis siluius regnauit annis XXVIII. Post hunc carpentis siluius; regnauit annis XIII. His diebus fecit sibi sedechias filius chanaan cornua ferrea. et ait regi ahab. His uentilabis syriam. donec deleas eam. Hic accessit ad micheam prophetam. quia uerum propherauerat dicens. Uidi cunctum israel dispersum in montibus; quasi oues non habentem pastorem. percussitque eum in maxillam; et ait. Me ne ergo [14r] dimisit spiritus domini. et locutus est. tibi. Helias thebites propheta de habitatoribus galaath. et heliseus filius saphat. qui est de abel in aula minister helię; claruerunt. A thalia quę et godolia regnauit super iudam; annis VII. Hęc fuit filia iazebel uxor ioram regis iuda. Ambulauitque in uiis domus ahab; et fecit quod malum est. coram domino. Noluit autem dominus disperdere iudam propter david seruum suum. sicut promiserat ei; ut daret illi lucernam et filiis eius cunctis diebus. Latinis; tyberinus filius reganuit annis VIII. A quo et fluuius appellatus est. tyberis. qui prius albula dicebatur. I oas regnauit super iudam; annis XL. antequem regnauerat pater suus ahazias I. anno. Qui a iheu rege israel percussus fugiens in magedo; mortuus est ibi. sepultusque est. cum patribus suis in ciuitate dauid. Athalia autem mater ahazię uidens mortuum filium suum; interfecit omne semen regium. Johaba filia regis ioram soror ahazię tollens ioas filium ahazię furata est. eum. et nutricem eius detriclinio; ut not interficeretur. Eratque cum ea in domo domini clam VI. annis. Anno autem septimo; ioiada pontifex templi cum sacerdotibus et militibus posuit super ioas regium diadema. Quod audiens athalia clamauit; coniuratio. coniuratio. Et ne templum eius sanguine pollueretur; eiecta per uiam introitus equorum iuxta palatium; interfecta est. Postea percusso rege ioas in domo mello a seruis suis iozachar filio semath. et iozabath filio somer; sepultus est in ciuitate david. L atinis agrippa siluis regnauit annis XL. Latium post eneam quem deum fecerant; XII. reges habuit; quorum nullus factus est deus. [14v] A masias regnauit super iudam; annis XVIIII. Hic uero percussit seruos qui interfecerant patrem suum; parcens filiis eorum. Facta est contra eum coniuratio. in ierusalem. Ille uero fugiens in lachis; peremptus est. ibi. Sepultusque est. cum patribus suis; in ciuitate david. ¶Vienna urbs biennio conditur. ¶Latinis; a remulus siluius regnauit annis XVIIII. O zias qui et azarias regnauit super iudam; annis. LII. Cum auxiliaretur ei dominus. et corroborasset illum; et dedisset ei crebras uictorias. maxime contra philistiim quando destruxit murum geth. et murum iamnię. murumque azoti. ingressus templum domini. uoluit adolere incensum super altare timiamatis. Quod cum uideret azarias sacerdos. aliique sacerdotes. LXX. uiri fortissimi; dixerunt regi non esse. sui officii. Rex tenens thuribulum in manu; minabatur eis. Statimque orta est. lepra in fronte eius. Quam uidentes; festinato expulerunt eum. de templo. Fuit ozias rex leprosus in domo separata. usque ad diem mortis suę. Dormiuitque cum patribus suis sepultus in agro regalium sepulcrorum. ¶ Latinis; auentinus siluius regnauit annis [space]. Qui XII loco eneam sequitur. cum esset prostratus in bello. et sepultus in eo monte. qui etiam eius nomine nuncupatur; deorum talium quales sibi faciebant numero est additus. Alii sane noluerunt eum in prelio scribere occisum. sed non comparuisse dixerunt. nec ex eius uocabulo appellatum montem. sed ex aduentu auium; dictum est. aduentinum. Post hunc non deus factus in latio; nisi romulus conditor rome. ¶ Latinis iterum procas siluius regnauit. annis XXIII. Cuius tempore quia iam quodammodo roma parturiebatur; illud omnium [15r] regnorum maximum assirium. finem tantę diuturnitatis accepit. Ad medos quippe translatum est. post annos ferme MCCCV. ut etiam beli qui ninum genuit. et illic paruo contentus imperio primus rex fuit tempora computentur. A thenis agamestor imperat. Primus; caramus rex macedonium fuit. ¶ Primus medis arbaces regnauit. qui regnum assiriorum destruxit. et in medos ex parte transtulit. contempto sardanapallo rege assiriorum ab eo quantum cum semel forte a media ubi prefectus erat ad eum uenisset. et idem sardanapallus muliere corruptior. inter scotorum greges femineo habitu; purpuram colo trahens ab arbace cerneretur; despectui habitus est. Mox sardanapallus excitis ab arbace contra eum medorum populis. ad pugnam prouocatus et uictus est. Qui spretum sese cernens et uictum; ardenti pirę sese uiuus iniecit. Sicut dictum est. translata summa regni babiloniorum in medos; regnauit arbaces annis XX.et VIII. Interim sine principibus res agebatur. usque ad deiocum regem medorum. In medio autem tempore; caldei proprie preualebant. ¶Hoc tempore ysaias cepit prophetare. Ioathan regnauit super iudam annis XVI. Regnauit et manahen filius gaddi super israel; X annis in samaria. Ueniebat phul rex assiriorum in thersa. et dabat manahen phul mille talenta argenti; ut esset. ei in auxilium et firmaret regnum eius. Mortuo manahen et filio eius phaceia. qui biennio regnauerat in samaria; phaceę filius romelię regnauit super israel annis XX. redditque tributum; phul regi assyriorum. L atinis; amulius siluius regnauit. annis XL.III. [15v] ¶ Secundus sofranus medis regnauit; annis XXX. ¶ Numitor procę superioris regis filius maior. a fratre suo amulio regno pulsus; in agro suo uixit. Filia eius rea nomine quę et ylias uocatur; adnundi partus grecia. ab amulio auunculo suo; uirgo uestalis facta est. Quę cum VII patrui anno geminos edidisset infantes; iuxta legem in terram uiua defossa est. Uerum paruulos iuxta ripam tyberis expositos; faustulus regii pastor armenti. ad accam laurentiam uxorem suam detulit. quę propter pulcritudinem et rapacitatem corporis questuosi; lupa a uicinis appellabatur. Unde ad nostram usque memoriam meretricum; lupanaria dicuntur. Remus et romulus cum adoleuissent; collecta pastorum et latronum multitudine interfecto apud abbam amulio auunculo matris suę; numitorem auum suum in regno latiali restituunt. Cuius numitoris condita est. roma – primo anno. Ac per deinceps cum romulo nepote suo regnauit. Et ne multis morer; condita est. ciuitas roma uelut altera babilon. Illa in oriente; hęc in occidente; et uelut prioris filia babilonis. per quam deo placuit orbem debellare terrarum. ¶ Phalaris siculus tyrannide arrepta; agrigentinos populatur. Remus et romulus ut dictum est. nascuntur de rea filia numitoris. quam uolunt de marte geminos concepisse. isto modo stuprum eius honorantes. uel excusantes; et adhibentes augmentum quod infantes expositos lupa nutriuerat. Hoc enim genus bestię ad martem existimant pertinere. ut uidelicet ideo lupa credatur admouisse uerba paruulis; quia filios domini sui martis agnouit. Quamuis non desint [16r] qui dicunt cum expositi uagientes iacerent; a nescio qua primum meretrice fuisse collectos; et primas eius suxisse mamillas. Meretrices autem lupas uocabant. H is temporibus constituitur olimpias prima apud elidem grecię ciuitatem. Helii agunt quinquennale certamen IIIIor annis in medio expletis; in quibus principales annui constituuntur. Quam olimpiadem. situs filius fraxonidis. siue aemonis; primus constituit. A captiuitate troię usque ad primam olimpiadem; inueniuntur anni CCCCV. Secundo anno eschili atheniensium iudicis. prima olimpias acta. in qua coroe belius extitit uictor. Scribit affricanus. quod eschilus agamestoris filius apud athenienses obtinuit principatum; annis XXII. temporibus ioathan qui regnabat in ieruslem. porro et nos in prima olimpiade; ioathan ponimus. A chat regnauit in iuda; annis XVI. Cuius anno XII. regniat oseę filius hela in samaria super israel annis. IX. percusso faceę filio romelię rege samarię; in dolo. Sub quo faceę tegla phalasar. rex assiriorum multos transtulit ex israel; et a damasco; in assirios. interfecto rasin; rege sirie. Deinde salmanasar rex assiriorum ascendit contra oseę regem israel. qui factus est. ei seruus; reddens illi tributa. Cumque deprehendisset rex assiriorum quod oseę misisset nuncios ad suam regem egipti ne prestaret tributa regi sicut solitus erat; obsedit samariam tribus annis. Anno autem nono oseę cepit illum rex assiriorum uinctumque misit in carcerem. Deinde transtulit ex integro decem tribus in assirios; inter quos thobias ductus est. [16v] Posuitque in ala. et in abor iuxta fluuium gozam. in ciuitatibus medorum. Translatusque est israel in asirios de terra sua; et regnum defecit ipsius. ¶ Remus et romulus; romam condunt. regnumque romanorum incipit. Anno XII romuli; ezechias regnare cepit in ierusalem. Tercius madidus medis regnauit annis XL. Ezechias regnauit in iudea; annis XXVIIII. Tempore igitur quo roma condita est; populus – israel habebat in terra promissionis annis DCCX et VIII. Ex quibus XX et VII pertinent ad iosue. Deinde ad tempus iudicum; CCC XXVIIII. Ex quo reges ibi esse ceperunt; anni CCC. et LX. II et rex tunc erat in iuda. cuius nomen achat; uel sicut alii computant. filius eius ezechias. quem quidem constat optimum et piisimum regem romuli regnasse temporibus. Quidam dicunt hoc tempore sibillam erithream claruisse. quę de christo plura predicit. ¶ In sicilia siracusis ciuitas; et cathina fiunt. ¶ Remus rastro pastorali a fabio romuli duce occisus est. ob transmissum saltu uallum. Tarpeia clipeis sabinorum; obruta est. Unde mons tarpeius in quo nunc capitolium est. dicitur. Romulus primus templa et muros romę urbis extruxit. asylumque cum remo fratre suo constituisse perhibetur. domum scilecit refugii. ubi quicumque reus confugeret; ab omni noxa liber esset. Ita tamen augere querens; creandę multitudinem ciuitatis. ¶ Quartus cardiceas medis regnauit annis XIII. Quintus dioches. annis LIIII. Iste ex bathanan condidit. ¶ Ut affirmat uarro auctor diligentissimus; romam condidit romulus marte genitus; et rea siluia. uelut nonnulli marte et ilia. Dictaque primum est. roma quadrata. quod ad equilibrium [17r] foret posita. Ea incipit a silua quę est. in area appollinis et ad supercilium scalarum caci habet terminum ubi tugurium fuit faustuli ibi romulus mansitauit. Qui auspicato murorum fundamenta iecit. duo de XXti natus annos. XI. kalendas mai. horam post secundam ante terciam plenam sicut lucius taruncius prodidit; mathematicorum nobilissimus. Ioue in piscibus; saturno uenere. marte. mercurio. in scorpione. sole in tauro. luna in libra constitutis. Et obseruatum deinceps nequa hostia parilibus cederetur; ut dies iste a sanguine purus esset. Cuius significacionem de partu – ylię tractam uolunt. De camensibus egit primum triumphum. et actroni regi eorum detraxit spolia. quę ioui pheretrio primus suspendit. et opinia dixit. Rursus de ante natibus triumphauit. De uehientibus tercio. U t ait ethicus phisicus; romulus obiurgans cum auo suo numitore. consurrexit super eum et interfecit. regnumque illius sagaciter et arroganter usurpauit. euandri urbis muros et menia ampliauit. Ipsam nempe urbem a suo uocabulo nuncupauit romam. Ipse uero post auum fratricida extitit remum necauit. Spurcitię omni deditus et luxurię; freneticus. pellaxatus. nefarius. Commoto exercitu romanorum aui crudelitate arreptus; lacedemones crudeliter debellauit. Pannoniam uastauit. symoen transiit. Post primam euersionem troię. secundus cruentator peraccessit. Cum franco et uasso qui ex regia prosapia remanserant certando dimicauit ipsosque superatos yliumque denuo captam; remeauit ad urbem. Quibus iterum superatis. cum paucis qui remanserant per fugam lapsi [17v] euaserunt. Quod uidentes francus et uassus. terramque suam in solitudine redactam; cum paucis sodalibus ad inuia et deserta germanię peruenerunt. leuaque meotidas paludes dimittentes more perdonum degentes; urbem construunt. quam sicambriam barbarica sua lingua sua; nuncupant. Ipse uero romulus. primus milites ex populo sumpsit. Centum nobilissimos uiros sumpsit [in margine cont.: elegit]. qui ob etatem senatores. ob curam uero ad sollicitudinem rei publicę; patres uocati sunt. Sabinorum uirgines a romulo rapiuntur. Ipse quoque romulus post multa flagitia. et uim. et animam iniquissime et indigne fudit. Hic apud capri paludem. nonis quintilibus; nusquam comparuit. de romulo uiderit adulatio fabulosa qua perhibetur receptus in celum; uiderint quidam scriptores eorum. qui eum propter ferocitatem a senatu discerptum esse. dixerunt sub ornatuque nescio quem uilium proculum qui eum diceret sibi apparuisse. eumque per se mandasse populo romano; ut inter numina coleretur. Unde a diis uulgus [contemp. supra: eum] raptum asseruit; et numero deorum posuit. Acciderat enim et solis defectio. quam certa ratione sui cursus effectam imperita nesciens multitudo meritis romuli tribuebat. Quod autem dicit eum subito non comparuisse; profecto ibi intelligitur. aut uiolentia tempestatis; aut cedis facinorisque secretum. T empore autem regis ezechię adduxit salmanasar rex assyriorum de babilone. et de cutha. et de aiath. et de emath. et de sepharuaim. et collocauit eos in ciuitatibus samarię; pro filiis israel. Hi uero dicuntur [18r] cuthei a flumine cutha. terram israel incolentes; diis suis seruientes. Iratus autem deus leones misit ad deuorandum eos. Quo comperto rex assiriorum direxit unum ad eos ex captiuis sacerdotibus israel. qui eos doceret. habitauitque in bethel. Illi uero lege accepta. et ritu colendi deum terrę; cessauit persecutio. Colebant igitur deum. ydolisque suis nichilominus seruientes. Hi sunt qui nunc samaritę dicuntur. pentateucum tantum recipientes; et minime iudeis coutentes. ¶ Sennacherib iterum rex assyriorum. XIIII. anno regis ezechię ascendit ad uniuersas ciuitates iuda munitas; et cepit eas. Sed quia sanctum israel blasphemauerat. percussa sunt ab angelo in una nocte de execitu eius. C LXXX V. milia. et ita eorum corpora putrefacta sunt. ut iudei ad expoliandum eos uenientes; corpora eorum quasi puluerem de uestibus excutiebant. Sennacherib uero cum X uiris in terram suam fugit; mansitque in niniue. Cumque adoraret in templo nesrac deum suum. ad remelec. et serasar filii eius percusserunt eum gladio. fugeruntque in terram ararad. quę est. regio armenię. Et regnauit asaradon filius eius pro eo. Queritur quare senacherib non periit cum populo cui preerat. cum illorum malicia ob quam perierunt; illius iussu facta esset. Ad quod dicendum quia in hoc nequior ostensus est. subditis quod non fuit dignus mori in terra domini sed in sua. [contemp. supra: et] coram deo suo a filiis suis interfici. Sic et pharao inter X. plagas reseruatus est; ut dominus amplius glorificaretur. Queri potit. cur a filiis suis occisus est. Sed hebreorum traditio est; eum habuisse plurimas uxores. ex quibus [18v] tres filios habebat. Adramelec. sararar. et adsaradon. sed quia matrem adsaradon preceteris diligebat; decreuit illum. in regnum succedere sibi. Uidentes autem illi duo se ex heredatos; interfecerunt patrem suum. Et quia iam gubernacula regni tenebat adsaradon. fratres eius fugerunt in terram ararad; quę est regio armenie. Manasses regnauit super iudam; annis L.V. Hic ysaiam prophetam ut scribitur serra lignea secuit. Posuitque ydolum luci quod fecerat in templo domini. Et quia seduxerat iudam et habitatores ierusalem ut facerent malum coram domino. super omnes gentes; induxit super eum dominus principes et exercitus regis assiriorum. ceperuntque manassen. et uinctum cathenis duxerunt babilonem. Qui postquam orauit dominum deum suum. et egit penitentiam; reduxit eum dominus ierusalem in regnum suum. Cognouitque manesses quod dominus ipse esset. deus. Sibilla samia; claruit. ¶ Numa pompilius post romulum romanis regnauit annis XL. Sed ante hunc ut quidam estimant; senatores [contemp. margine infra: uno anno. Hic uestales uirgines instituit et] senatores. Duos menses; anno addidit. ianuarium et febroarium. Cum ante X tamen menses apud romanos fuissent. Multa de arte magica et ritu colendi demones; scripsit et docuit. Mortuo numa pompilio. qui primus mansitauit in colle quirinali; sepultus est. sub ianiculo. ¶ Amon regnauit in iudam. annos IIobus . Hic percussus a seruis suis in domo sua; interiit. Hoc tempore ciuitas bizantium condita est. a pausania rege spartanorum. Uocata autem bizantium; eo quod patet inter adriaticum mare et propontidem; uel quod sit receptaculum terre et mari. ¶ Tullius hostilius tercius [19r] a romulo; romanis regnauit annis XXXIIbus . Prior in re publica censum egit. Iste primus regum romanorum; purpura et fascibus usus est. Hic omnem militarem disciplinam artemque bellandi instituit. Urbem ualli ambitu ampliauit; adiecto celio monte. Uictor et euersor albę post multa prelia ab eo gesta; cum tota domo sua ut in libris suis cicero dicit; fulmine concrematus est. I osias regnauit in iuda; annis XXXI. Hic piissimus rex destruxit excelsa et lucos. et altare quod fecerat ieroboam filius nabath. qui peccare fecit israel in bethel. Tempore huius reedificata ad plenum sartatecta templi. per manum elchię pontificis. sociorumque eius. et saphan scribę. Hic elchias inuenit librum legis in domum domini. qui cum lectus fuisset coram rege; scidit uestimenta sua. abstulitque cunctas abhominationes de uniuersis regionibus filiorum israel. et fecit omnes qui residui erant in ierusalem; seruire domino deo suo. Fecitque iosias rex cum filiis israel in ierusalem phase simile huic in israel; a diebus samuelis prophetę. Sub hoc rege claruit olda prophetes. uxor sellum. filii thecuę quę habitabat in ierusalem. Postquam instaurauit iosias templum. ascendit necao rex egipti ad pugnandum contra regem assyriorum in chartamis; iuxta euphraten. abiitque iosias rex in occursum rex eius; et occisus est. in mageddo. Deportatus est in ierusalem. et sepultus in sepulchro suo. Planxit eum uniuersus iuda; et maxime ieremias. Cuius cantores et cantatrices usque in presentem diem lamentationes super [19v] ieremiam replicant. ¶ Ancus marcus quartus a romulo. romanis regnauit; annis XXIII. Iste nepos numę pompilii auentitinum montem et ianiculum; urbi addicit. Supra tiberim pontem fecit. hostiam urbem in confinio maris condidit. et ad extremum; morbo periit. ¶ Epidaurus. id est. duratium; conditur. Sextus fraortes medis regnauit; annis XXti IIIIor. Septimus. cyaxares medis regnauit annis XXXII. Philippus apud macedones regnat. I oacath regnauit in iuda; III mensibus. Amouit eum nechao rex egipti. cum uenisset in ierusalem; et condempnauit terram C. talentis argenti. et talento auri. constituitque regem pro eo; heliachim fratrem eius super iudam. uertitque nomen eius. ioachim. Ipsum uero ioacath uinxit pharao nechao in rebleta; quę est. in terra emath ne regnaret in ierusalem. duxitque eum in egiptum. post bella contra babilonios acta et uicta. Hic in libro paralipomenon uocatus est. ioacath; in libro regum ioaz. I oachim qui et heliachim frater ioachar a nechao rege egipti rex in iuda pro fratre suo constitutus; regnauit annis XI. In diebus eius ascendit nabuchodonosor rex babilonis in iudam deuicto nechao. et factus est. ei ioachim qui et eliachim seruus tribus annis; rursumque rebellauit contra eum. Et quia tributa quę sibi imposuerat tercio anno non reddidit. Item nabuchodonosor contra iudeos ueniens. ioachim qui et eliachim iure federis suscepit. Sed nequaquam sibi fidem seruauit. Nam ante muros ierusalem eum occidi cum fortissimis iuuenibus ciuitatibus iussit. multosque captiuos in babiloniam [20r] captiuos duxit. inter quos iezechiel adhuc puer ducitur. et daniel. ananias. azarias. misael. cum aliis ducti sunt. licet alii sub iechoniam. alii sub sezechiam; eos migrasse contendant. I oachim filius regis eliachim constituitur in loco patris rex in iuda a nabuchodonosor. Qui regnauit in iuda secundum regum et paralipomenon menses III. et dies. X. uel secundum alios; annos V. Quod mox nabuchodonosor fecisse penituit. Timuit enim ne forte mali memoriam haberet in mente. pro nece paterna; et contra eum prouinciam inuaderet. Cumque anni circulus uolueretur; uenit nabuchodonosor misitque exercitum ad ciuitatem ut obpugnaret eam. Egressus ioachim rex iuda cum matre sua. et seruis. et principibus et eunuchis. accepit a babiloniis. ut nil mali pateretur. ipsa uel ciuitas; et ita se eis tradidit. Rex autem babilonię non seruauit fidem sed ioachim regem. cum matre. et uxoribus. et eunuchis. et iudicibus terrę. duxit in captiuitatem de ierusalem; in babilonem. Transtulit omnem ierusalem. et uniuersos principes. et omnes fortes exercitus. X milia in captiuitatem. et omnem artificem. et clusorem nichilque relictum est; exceptis pauperibus populi terrę. Protulit inde omnes thesauros domus domini. et thesauros domus regię et uasa aurea. quę fecerat rex salomon in domo domini; constituitque mathaniam patruum ioachim regem pro eo; imposuitque nomen eius sezechiam. ¶ Tarquinius priscus. quintus a romulo; romanis regnauit annis XXX.VII. Hic capitolium [20v] instruxit; et ioui dicauit. Quamuis scriptum sit quod numa pompilius capitolium a fundamentis edificauit. numerum senatorum auxit. Romanos ludos instituit. muros et cloacas edificauit. Multa posterea urbi utilia adinuenit. populos tuscię subegit. Ad extremum; a filiis anci marcii regis cui successerat; occisus est. Octauus astiages; medis regnauit annis. XXX.VIII. S edechias patruus ioachim. qui uinctus ducitur cum matre et amicis in babiloniam. constitutus a nabuchodonosor in regem super iudam. faciens ei iusiurandum ut nichil hostiliter aduersus eum ageret. regnauit in iuda. annis XI. Hic constitutus in regnum; consensit egiptiis. Unde nabuchodonosor iratus. ueniens ierusalem. nono anno regis. sed sedechię obsedit eam. et XI. anno cepit. Sedechia rege fuga lapso. sed in planitie iericho capto. adductus in reblata. hęc est. antiochia. occulos eius erui fecit. prius ante eum filiis eius et amicis peremptis; et sic cecus in babilonem ducitur. Hoc enim ieremias et iezechiel prophetauerant. licet deceptus sit sedechias in eorum uaticinio. cum iezechiel dixisset eum non uisurum babiloniam; et ieremias dixisset quod illuc uinctus duceretur. Quod tamen ita factum est. quia babiloniam non uidit cum cecus esset. et tamen uinctus ibi ductus est. Hic fuit ultimus rex in iuda; et fecit malum in conspectu domini. ¶ Nabuchodonosor uero misit nabuzardan principem milicię in iudea qui templum illud nobilissimum. quod salomon fecerat. et muros ierusalem destruxit in circuitu ablatis inde omnibus [21r] uasis tam aureis quam argenteis; et eneis. Columpnas uero duas ęneas et bases et mare ęneum confregerunt caldei; et transtulerunt ęs omne in babilonem. Omnes ergo animę de iuda quę translatę sunt a caldeis in babilonem; IIII milia DC. Populo autem qui relictus erat in terra iuda. quem dimiserat nabuchodonosor rex babilonis. ut essent. uinitores et agricolę. prefecit godoliam filium archam. Quem paulo post percussit hysmael. filius nathanię de semine regali in masphat; cum iudeis et caldeis qui ibi reperti sunt. Secundo autem die postquam occiderat godoliam. nullo adhuc sciente. uenerunt uiri de sichem. et de sylo. et de samaria. LXXX. scilicet rasi barbam scissis uestibus et squalentes munera habebant in manu; ut offerrent in domo domini. Egressus ysmael filius nathaniel in occursum eorum de masphat; indecens et plorans ibat. Cum autem occurrisset eis; dixit ad eos. Uenite ad godoliam filium archam. Qui cum uenissent in [contemp. supra: ad] medium ciuitatis; interfecit eos ysmael circa medium laci. cum. decem sociis qui erant cum eo. Decem autem uiri reperti sunt inter eos; qui dixerunt. Noli occidere nos; quia habemus thesaurum in agro. frumenti et ordei; olei et mellis. Et cessauit et non interfecit eos. Lacus in quem proiecerat ysmael omnia cadauera uirorum quos percussit propter godoliam. ipse est. quem fecit rex asa propter baasa regem israel. ipsum repleuit ysmael; occisis. ¶ Dicunt hebrei quod postea nabucodonosor restitutus est. in regnum; statim euu[supra: l]merodac filium suum qui illis VII annis regnauit. quibus inter bestias commoratus est. posuit in carcerem. ubi fuit [21v] omnibus diebus uitę patris. cum ioachim rege iuda captiuo. Propter uero superbiam illius destructum est. regnum caldeorum. quod adhuc mansisset; si humiliter egisset. O mnes hystorię concordare uidentur quod occiso balthasar a cyro et dario regibus. nullus post eum de semine nabuchodonosor regnauerit. sed propter superbiam et impietatem patris; omnes deleti sunt. ¶ Ferunt hystorię quod merodac filius baladam rex babilonis. qui misit libros et munera. ad ezechiam regem ierusalem; pater fuerit nabuchodonosor potentissimi regis qui postea omnia regna ut fuerant prius; sibi subiugauit et uniuit. ¶ Primus annus captiuitatis ierusalem factę a nabuchodonosor. Quo mortuo suscepit imperium babiloniorum euulmerodac filius eius. Qui primo anno quo regnare cepit. subleuauit caput ioachim regis iuda de carcere. et posuit thronum eius super thronum regum. qui erant cum eo in babilone. et mutauit uestes eius quas habuerat in carcere; comedens semper panem in conspectu eius; cunctis diebus uitę suę. Hec iuxta regum et ieremiam. Iuxta cronicam ieronimi. mortuo nabuchodonosor. suscepit imperium eius maredoche. Cui successit frater eius balthasar; cui daniel scripturam quę in pariete apparuerat. scilicet. mane. techel. phares; tali modo interpretatus est. Mane latina lingua; significat numerum. Quia uitę tuę inquit deus. tempus et regni; dinumerauit. et parum tibi superesse. decreuerit. Techel; pondus. Apponderans inquit deus. uitę tuę tempus iam illud declinare pronunciat. Phares; fragmentum [22r] lingua romana. Franget inquit deus regnum tuum; et medis illud persisque distribuet. Hic queri oportet. cur non habentur in numero et ordine illustrium regum ab hystoriographis scriptoribus babiloniorum reges. cum tam potentes extiterint. quod regem egipti et alias multas sibi subiecerint nationes. Scimus enim quod assiriorum regnum quod a semiramide nini uxore in babilonia fundatum est; diuturno tempore usque ad sardanapallum in ea permansit. Ut ait iosephus mortuo nabuchodonosor rege babiloniorum filius eius anumaldapacus. qui et abimadota quique iuxta uolumen regum alio nomine uocatur euulmerodach; successit in regnum. Hic iechoniam regem ierosolimitanum primo anno regni sui; soluit a uinculis. Quo mortuo post annum XVIII egressarius filius eius tenuit principatum annis XL. Eoque mortuo; ad eius filius nabosardacum peruenit imperium. Quod dum IX mensibus tenuisset; transiit ad balthasar; qui naboar nuncupatur. Quo interfecto ab arbace medorum prefecto ut diximus regnum assiriorum in medos est. translatum. Medorum reges numero et ordine regum illustrium; ex illo tempore ponuntur. Regnum babiloniorum siquis scire uoluerit; recolat asiam. totumque orientem usque ad terminos indię occupatum. Ab uxore uero eius insuper ethiopas. aliasque nationes regno assiriorum subiecisse. Ex quo apparet. discedente ad medos arbace. partem regni maximam. dignitatemque inuasisse. ac penes se in media retinuisse. Caldei uero babiloniam sibi aduersus medos uendicarunt. Ita quippe potestas babilonię apud medos; proprietas uero regni apud caldeus fuit. [22v] Caldei autem propter antiquam dignitatem regię urbis non suam sed illius uocare maluerunt. Unde factum est. ut nabuchodonosor ceterique post eum reges. usque ad cyrum et darium cognatum suum filium astiagis auunculi sui; qui caldeorum regnum ciuitatemque destruxerunt. quamuis caldeorum uiribus potentes; nomine tamen babilonię clari legantur. Iste est. nabuchodonosor. quem supra commemorauimus; qui sedechiam regem captum et cecatum. uariisque modis irrisum; in babilonem duxit. Ubi celebrato conuiuio ut aiunt; potum dedit ei. quo in fluxum uentris solueretur. et adductum; ante ora conuiuantium; subito fluxu pollutum. Populus iudeorum mansit sub regibus a saul et david D.II fere annis. mensibus VII. diebus X. Sub iudicibus plus quingentis annis post mortem moysi. et ihesu ducis. Hęc iuxta iosephum. Iuxta supputationem aliorum. templum ab anno edificationis suę CCCC. et XXX.V. uel secundum alias. CCCC. XL. II. uel XL. IIII. succensum est; et muri ierusalem destructi a nabuzardan. ¶ Phul uero teglatphalasar; salmanasar et sennacherib. qui et assirii uocati sunt; apud niniuen regnauerunt. ubi prius caput regni assiriorum fuit. sed a semiramide in babilone translatum est; semper tamen illius urbis reges assirii uocati sunt. sicut medi et babilonii. Nam niniue sita est. in assiria naturaliter. Cuius regem percussit nabuchodonosor sicut in uisionibus naum prophetę legitur. antequam regem egipti nechao deuicisset; quamuis quo nomine uocetur rex assirius quem percussit; non repperi. ¶ Sciendum est. quod VII. sapientes nec uno tempore. nec de una ciuitate [23r] fuerunt. Quorum nomina hęc sunt. Pitacus mitilenus. Solon atheniensis. Thales milesius. Chilon lacedemonius. Periandros; corinthius. Cleobolus; libius. Bilas pyrineus. Hi sapientes dicti sunt. Quia post poetas theologos. id est. orpheum. linum et ceteros; clauerunt. Nec multo post pythagoras arimeticę inuentor; clarus habetur. Seruius tullius sextus a romulo romanis regnauit annis XXXIIII. Iste ancillę sed nobilis captiuę filius; regnum romanorum ita optime rexit; ut iure uideretur adeptus. Quamuis sit obscurus genere; multum intus rem publicam urbane composuit; et extra dilatauit. Tres montes urbi addidit. Quirinalem. uiminalem. esculinum. Fossas circum muros duxit. Censum romanorum ciuium; primus instituit. Ad extremum scelere generis sui tarquinii superbi qui ei successit in regnum; uelut alii dicunt. filii tarquinii occisus est. C YRUS primus persis regnauit annis xxx. subuerso rege medorum astiage auunculo suo. Sub quo regnum medorum; destructum est. Post multos reges per ordinem successionis regnum assiriorum ad astiagen descendit. Hic prefectus medorum fuerat; et ab ipso imperium assiriorum ad medos transfertur. Hic per sompnium uidit ex naturalibus filię quam unicam habebat uitem natam. cuius palmite omnis asia obumbraretur. Consulti arioli ex eadem filia nepotem ei futurum. cuius magnitudine ipse regnum a[d]mitteret; responderunt. Hoc responso exterritus. non alicui claro uiro. sed cambissi uiro mediocri. filiam [23v] filiam in matrimonium dedit. De qua infans natus datur occidendus arpallo regis hyrcanorum principi. His ueritus si ad filiam regis uenisset imperium. quem a patre non potuisset a ministro ultionem exigeret. Vnde pastori regii peccoris puerum exponendum tradit. Eodem tempore ipsi pastori filius natus erat. Eius igitur uxor audita regii infantis expositione. rogat sibi afferi puerum. Cuius precibus fatigatus pastor. reuersus in siluam. inuenit iuxta infantem canem feminam paruulo ubera prebentem. et a feris et auibus defendentem. Puerum defert ad stabula eadem cane prosequente. Quem mulier acceptum pro filio nutrici postea nomen spargo fuit. Quia perse canem; sic uocant. Puer deinde cum inter pastores essent. cyri nomen accepit. Mox ipse puer inter pastores ludentes rex sorte electus cum per lasciuiam quendam contumacem flagellis cicidisset; a parentibus puerorum regi querela delata est. Rex uero accersito puero cum se fecisse ut regem respondisset; uultu non mutato rex constantiam ipsius admiratus. in memoriam sompnii responsique reuocatur. Cumque uultus pueri et similitudo et expositionis tempus. et pastoris confessio conuenirent; nepotem agnouit. Vnde arpallo amico suo infectus in ultionem seruati nepotis sui filium eius interfecit. epulandumque patri tradidit. Sed arpallus ad presens tempus dissimulato dolore odium regis in uindictę occasionem distulit. Interiecto deinde tempore cum adoleuisset cyrus dolore orbitatis admonitus. scribit arpallo quomodo [24r] allegatus ab auo in persas fuerit. qualiter occidi eum paruulum auus iusserit. qualiter regem offenderit. qualiter beneficio suo seruatus sit. qualiter filium amiserit. ortatus exercitum parat. ut pronam ad regnum uiam ingrediatur. medorum transitionem pollicitus. Epistola hęc quia palam ferri nequibat regis custodibus omnes aditus obsidentibus exenterato lepori inseritur. Lepusque in persas cyro ferendus fido seruo traditur. Additis insuper retibus ut sub specie uenatoris dolus lateret. Lectis epistolis eodem sompnio aggredi iussus bellum medis infert. Astiages oblitus sceleris sui quod in amicum arpallum commiserat. summam belli eidem committit. Qui exercitum acceptum; statim cyro tradidit. C yrus rex persarum; medorum destruxit imperium. quod per annos circiter CC L VIII. durauerat. et astiagen auunculum suum patrem darii bello a regno medorum expulit. Quod taliter factum esse creditur. Cyrus congregata manu persarum contra astiagen properat. Porro astiages oblitus sceleris quod in arpallum dudum admiserat. cum filium eius unicum et paruulum interfecit. epulandum patri apposuit. ac ne quidem infelicissime orbitati felix ignorantia subtraheret infames epulas. ostensis patri capite cum manibus improperauit ei. Huius ergo facti inmemor astiages. ipsi summam belli committit. Qui acceptum exercitum; statim cyro tradidit. Quo comperto astiages; raptis secum copiis in persas. id est. contra persas. ipse proficiscitur. acriusque certamen instaurat. Proposuitque medis pugnantibus quod siquis metu eprelio cederet; ferro [24v] exciperetur. Qua necessitate instanter medis pugnantibus pulsa est. iterum persarum acies. Que cum paulatim cederet; matres et uxores eorum eis obuiam occurrunt. Orant ut in prelium reuertantur. Illis cunctantibus sublata ueste obscena corporis ostendunt querentes an in uteris matrum uel uxorum uellent refugere. Quo facto perse erubescentes in prelium redeunt et facta inpulsione; quos fugiebant fugere compellunt. Cyrus nichil aliud quam regnum astiagi auunculo suo abstulit et maximum yrchanorum genti prefecit; quia in medos priuatus redire noluit. Hic finis imperii medorum fuit. Hunc astiagem cyri auunculum; darium esse quidam uolunt. Alii darium filium assueri dicunt. Hoc tempore iudeorum in babilone captiuitas fere iam per LXX annos durauerat. Iudei dicti sunt ex die illa qua a babilone profecti sunt ex tribu uidelicet iuda qui prior ad illam peruenerat. Vnde et ipsi et prouincia; tali appellatione censentur. Ierosolima capta est. ut ait iosephus. secundo anno principatus uespasiani. VII. uidelicet die septembris mensis. Quinquies autem prius capta; sub hoc iterum destructa est. Egiptiorum quidem rex. arocheus. et post eum antiochus. Deinde pompeius. Post hos uero herodes et sosius captam urbem seruauerunt. Antea uero rex babiloniorum eam destruxerat post annos mille ccctos LX et menses VIII. et dies sex ex quo edificata est. Primus autem conditor eius fuerat cananeorum potentissimus. qui patria linga rex iustus appellatus est. Erat quippe talis; ideoque sacerdotium deo primus exibuit. Et phano prius hedificato ierosolimam uocauit; cum antea solima uoca[25r]retur. Cananeorum quidem rex leobius pulso iudeorum populo; colendam populo suo tradidit. et post CCCCtos LX. VII annos a babiloniis euersa est. A rege autem leobio qui in ea regnauit usque ad excidium titi; fuerunt mille C. LXX. II anni. C yrus rex omnibus gentibus cum quibus prius ipse pugnauerat. perdomitis deinde ut dictum est babyloniam petit cum dario cognato suo filio astiagis. Cum igitur babiloniam obsideret. et gangen fluuium per CCCC XX fossas permeabilem redderet; ideo quia unum ex amicis suis transmeandi fidutia persuasum precipitatum merserat similiter et eufraten per mediam babilonem fluentem per multas fossas diriuasset; baltasar nepos nabucodonosor intus clausus erat et uasa dei que nabucodonosor de templo ierosolimorum babiloniam asportauerat et in proprio templo posuerat; nec eis usus fuerat. Hic cum concubinis et amicis regibus suis contradicente danihele letus bibebat. Tunc ei in pariete manus apparuit scribens illud quod ei daniel ut supradiximus exposuit. qui in eadem ut ferunt nocte captus est a cyro et interfectus. His balthasar frater fuit ut dicitur euu[l]merodac qui successit in regnum nabucodonosor. Sed obscurum uidetur quia ut ait iosephus post nabuchodonosor filius eius amimaldapacus successit in regnum. Cui successit in regnum egressarius filius. Post quem successit nabosardacus. Eo defuncto transiit ad balthasar qui naboar nuncupatur. Hic fuit finis babilonis. Darius uero cognatus cyri siue auunculus. danielem secum duxit in mediam. ubi eum summo honore habuit. Nam cyrus antea regnum sibi reddiderat. ut pote maiori ętate. Quo mortuo regnum caldeorum ad cyrum nepotem suum reuertitur. Cyrus et darius quando uenerunt ad desolationem [25v] babilonis uidit eos ysaias per spiritum prophetię; ubi dicit. Vidi currum duorum equitum. ascensorem asini; et ascensorem cameli. Asinus est regnum persarum quod ante cyrum ignobile fuit et nullius dignitatis. Camelus est regnum medorum quod semper potentissimum fuit. Desolata babilone et subuersa sicut deus subuertit sodoman et gomorram. que olim gloriosa erat in regnis indita in superbia caldeorum; non habitatur usque in finem. Non postea reedificata est sed dicitur in medio eius esse lacus serpentibus plenus et arbusta sunt ibi in quibus odibiles bestie et aues. et uenatio regia. et est inhabitabilis propter portenta. Due ciuitates aput medos dicuntur facte pro ea. Thesifonte et seleutia. Cyrus ebreorum aliquantulum captiuitate laxata. qui etiam caldeis et assiriis imperabat; quingenta ferme milia hominum regredi fecit in iudeam. Qui constructo altari; templi fundamenta iecerunt. Sed cum a uicinis gentibus fabricatio impediretur; imperfectum opus usque ad darium isdapis filium permansit altari solummodo consistente. Tunc ihesus filius iosedec sacerdos magnus et zorobabel; clari habiti sunt. A quo tempore non reges sed principes gens iudeorum habere cepit; usque ad aristobolum filium ionache. Qui rex pariter et pontifex primus aput iudeos diadematis sumpsit insigne. post CCCC. LXXX. IIII annos babilonice captiuitatis; regnauitque uno anno. H oc sciendum quia darius cum cyro regnum rexit assyriorum; sed paruo tempore superuixit. Post quem solus cyrus regnauit. Tunc eciam romani pulsis regibus consules habere ceperunt. Cyrus post captam babyloniam; creso regi liddorum opibus famoso bellum intullit. qui ad auxilium babiloniorum [26r] uenerat; unde uictus aufugit. Cyrus itaque aput liddiam eum superatum capit. captumque uita donat et patrimonio. Deinde scitas bello inpetit. Cui tamiris regina eorum filii sui quem iam cyrus truncauerat dissimulato dolore; regi dolose quasi paccata conuiuium preparat. Ubi temulentum cum CC. persarum milibus enecauit. Caputque ciri amputare atque in utrem humano sanguine plenum. proici iubet; non muliebriter increpitans. Satia te inquit sanguine quem quesisti. C ambisses filius cyri regnauit persis annis nouem. Secundum ieronimum octo. secundum alios; duos. Iste multas prouincias et regna sue subegit ditioni. Egiptum quoque perdomuit bello ubi etiam babiloniam que nunc est de nouo construxit in loco qui secundum iosephum dicitur litus. Qui cum inde rediret; a duobus magis fratribus occisus est. Qui regnauerunt. uno anno uel menses VII. Hic cambisses templum reedificari prohibuit et muros ierusalem. qui prius impediebantur a uicinis gentibus. Hunc iudei secundum nabucodonosor uocant; sub quo historia iudit scribitur. quem sane in canone scripturarum iudei non recipiunt. ¶ Darius ysdaspis filius regnauit persis. annis. XXX.VII. Hic rex fieri iudicatus est. quia magorum audatiam qui cambissem percusserant cohereuerat et occiderat. Quorum unus fuit sinerdes magus qui filiam cambissis uxorem duxerat. Quam darius ysdaspis; cum regno suscepit uxorem. Sub hoc dario impletis. LXX. annis quos ieremias propheta predixerat reddita est. iudeis soluta captiuitate libertas. Huius secundo anno renouatum est templum et consummatum. A transmigratione babilonis usque ad secundum annum [26v] huius darii. qui persis assiriis. et egipto regnauit; annis LXX. Sub hoc aggeus. et zacharias. et malachias prophetauerunt. sacerdotioque functus est. ihesus filius iosedec. Usque ad hoc tempus prophetas habuit populus israel. ¶ Hic darius [contemp. supra: bellum] ancyro regi gothorum scithie intulit. eo quod filiam suam non obtinuit dum eam peteret. Ingrediturque scithiam eum septingentis milibus armatorum. unde postea trepidus refugit; amissis. LXX. Deinde asiam perdomuit et macedonas. Tandem ab atheniensibus in marathoniis campis deuictus. CC. milia persarum perdidit. Qui cum iterum [contemp. supra: bellum] ad se ulciscendum repararet; in ipso apparatu concidit. T arquinius superbus septimus a romulo romanis regnauit annis XXXV. Iste socero suo seruio tullio occiso; arripuit imperium. Et cum inpugnasset ardeam ciuitatem causa tarquinii iunioris filii sui qui uiolauit lucretiam matronam certe nobilem ueteremque romanam quam puditicie magnus efferunt laudibus; a romanis regno expulsus est. Huius corpore cum uiolenter oppresso tarquinius filius regis libidinose potitus esset. illa scelus improbissimi iuuenis marito collatino et propinquo bruto uiris clarissimis ac fortissimis indicauit. eosque ad uindictam construxit. Deinde fedi in se commisi egra atque inpatiens; se peremit. Hoc fecit illa lucrecia; illa illa sic predicta lucretia. Innocentem. castram. uim perpessam lucretiam; lucretia insuper interemit. Nam ille patriam cum patre pulsus est. Hec summo mactata est. supplicio. Hunc tarquinium superbum nefarium parricidam soceri interfectione regnantem. insuper multis bellis uictoriisque gloriantem et de manubiis capitolum fa[27r]bricantem quod eum a regno romani postea depulerunt ac se cluserunt menibus ciuitatis; non ipsius de lucretie stupro sed filii peccatum fuit illo non solum nesciente. sed etiam absente commissum. Nescimus quid faceret si ad eius noticiam flagitium filii deferretur. At ille post bella grauissima quibus eosdem romanos concitatis finitimis attriuit; in opido tusculo rome uicino. XIIII. ut fertur annos priuatam uitam quietus habuit; et cum uxore consenuit. Nec tamen istum tarquinium romani crudelem aut sceleratum sed superbum appellauerunt; fortasse regios eius fastus alia superbia non ferentes. Iam expulso ut dictum est tarquinio sub quo dominatus romani regni finem accepit; primus consul cum bruto creatus est. a romanis tarquinius collatinus; maritus lucretie. ¶ A romulo usque ad tarquinium superbum; imperauerunt reges. VII annis CC. XL. III. Rome post exactos reges; primum consules ut diximus a bruto. et tarquinio collatino esse ceperunt. De hinc tribuni plebis ac dictatores. Rursumque consules rem publicam obtinuerunt; per annos ferme CCCCtos LX.IIII. usque ad iulium cesarem. qui primus arripuit singulare imperium olimpiade. C. LXXX. III. Nono anno post exactos reges; noua dignitas creata est. Dictatura scilicet et magister equitum; qui dictaturi obsequeretur. Dictator primus; largius fuit. Magister equitum; spurius cassius. S erxes patri dario succedens persis regnauit annis XX. quatuor. Esdras autem adeptus regis gratiam cum multis donariis regiis et amicorum eius ierusalem dirigitur; et per eum a rege mittuntur ad templum munera. Concessit autem iudeis ut quicumque uellent; reuerterentur ad patrium solum. [27v]. Precepitque rex esdre. ut iudeos erudiret in lege. Helisabet filius ioachim tunc pontificabatur aput iudeos. Neemias etiam pincerna regis ab eo obtinuit ut cum multa turba suorum ad instaurandum ierusalem reuerteretur. Nec multo post artabanus prefectus eius occidit regem; quia erat omnibus odibilis suis infortuniis. ¶ Artarserxes qui et longimanus regnauit persis annis XL. unus. Ante quem iuxta chronicam ieronimi et anastasii. Artabanes regnauit; menses septem. Esdras sacerdos post incensam a caldeis legem renouauit. Nec tantum legem sed etiam litteras quibus nunc iudei utuntur. Veteres autem caracteres samarite retinuerunt. que difficiliores sunt ad scribendum. et pronuntiandum. Unde esdras; uelox scriba dictus est. Neemias muros ierusalem cum magno labore et fatigatione duobus annis et pauloplus compleuit. Y pocras medicus et democritus philosophus clarent. Iosephus dicit hunc artarserxen assuerum esse. maritum hester et cyrum eum nominat. Alii putant artarserxen qui et mennon dicitur. assuerum esse. ¶ Serxes secundus persis regnat menses. II. Sogdianus persis regnat; menses VII. D arius [contemp. supra: alius] cognomento notus; regnat annis X nouem. Hic per menses diuersos hos. iores annos; accrescit. Plato nascitur discipulus socra erat tulla achademia nomine ubi ipse docebat. Unde achademici dicti qui omnia diffiniunt esse incerta. ¶ Artarserxes qui cognominatus est. mennon darii et parisitidis filius; persis regnat annos XL. Sub hoc rege uidetur ieromino historiam que in libro hester continetur esse completam. Ipse est qui ab ebreis assuerus. a LXX. interpretibus [28r] artarserxes uocatur. ¶ Senones galli duce brennio romam inuadunt. capiunt; fere ad nichilum redigunt. Socrates magister platonis; athenis claruit. Qui primus uniuersam philosophiam ad corrigendos componendosque mores; flexisse memoratur. Unum deum coli debere dicebat. Apuleius dicit quia demonem comitem habebat qui multa ei predicebat; et deum socrati uocat. Plato et xenophon socratici; insignes habentur. ¶ Artarxerses qui et ochus persis regnat. annis XXVI. Iudeorum sacerdos erat iohannes filius iude qui fratrem suum ihesum ad sacerdotium tendentem; occidit in templo. Propter quod uagosa dux regis artarsersis. qui ihesum diligebat templum ingressus uiolauit et populum iudeorum in seruitutem redegit; et pro hac occasione uectigal annuum auxit. Hic rex plurimos iudeorum in transmigrationem duxit in yrchania ad mare caspium; post bellum ab eo transactum contra egiptios. Egiptum suo iunxit imperio. nectanabo in ethiopiam. pulso. In quo egiptiorum regnum destructum est. Hic sydonem subuertit et uniuersis gretie populis ut ab armis discederent et paci accquiescerent. per legatos imperauit. ¶ Senones galli iterum romam inuadunt. Macedonum erant. Alexander. Ptholomeus. perdica philippus. sibi inuicem per interualla breuia succedentes. ¶ Iuxta solinum emathius primus in emathia regnum accepit uel principatum. seu quia indago originis eius euo disperiit. seu quia ita res est; genuinus terre habetur. Post hunc in macedoniis exortum ęmathie nomen perstitit. Sed macedo deuchalionis maternus nepos. qui solus cum domus suę familia morti publice superfuerat uertit uocamen [28v] macedoniam; quam a se dixit. Macedonem; caranus insequitur. dux peloponenensie multitudinis. qui iuxta responsum sibi dictum. ubi caprarium peccus resedisse aduerterat. urbem condidit. quam aeges dixit. in qua sepeliri reges mos erat. Nec alter excellentium uirorum bustis aput macedonas; priscus dabatur locus. Carano; succedit perdica. XXina et secunda olimpiade. primus in macedonia rex nominatus. Cui alexander aminte filius diues habitus; nec immerito. Ita enim affluentur successus ei proficiebant. ut ante omnes apollim delphos; ioui helidem statuas aureas dono miserit. Ab hoc archelaus regnum accepit prudens rei publice. naualium etiam commentor preliorum. Post archelaum macedonica res dissensione iactata in aminte regno stetit. Cui tres filii fuerunt alexander perdica. philippus. Sed alexander; patri sucedit. Quo exempto; perdice primo data est copia amplissime potestatis. Qui obiens hereditarium regnum fratri philippo reliquit. Hic philippus alexandrum magnum procreat. Quamuis olimpias alexandri mater nobiliorem patrem acquirere affectauerit. cum se coitu draconis consatam affirmaret. Ita tamen et ipse alexander egit; ut deo genitus crederetur. H is temporibus per biennium ingens pestilentia; pene romam deleuit. Postea medio urbis terra dissiliuit. uastoque hiatu inferna patuerunt. Que uorago diis interpretantibus uiui hominis expectebat sepulturam. Vbi curcius uir eques armatus pro salute ciuium sese uiuus iniecit. ¶ Alexander magnus filius philippi et olimpiadis; nascitur. Plato moritur. Demostenes orator et aristotiles philosophus; clari habentur. Epaminundas strenuus imperator thebanorum [29r] et philosophus; tunc regnasse dictus est. ¶ Arses ochi filius. uel artarserxes seu serses secundum alios dictus; persis regnauit; annis IIII. ¶ Hiis diebus xenocrates philosophus claruit. Philippus aminte uel aminice regis et euridice filius alexandri magni pater quem de olimpiade sorore auruce regis molosorum abuerat. regnum macedonie adeptus. regnat annis viginti VI. Hic primum ab alexandro fratre suo de quo superius mentionem fecimus obses thebanis datus; per triennium aput epaminundam. strenuissimum imperatorem. et summum philosophum; eruditus est. Ipso autem alexandro fratre philippi. scelere eurudicis matris sue occiso. quamuis ea iam commisso adulterio. et altero primum filio interfecto. filiaque uiduata generi nuptias mariti morte pepigisset; compulsus apopulo. regnum quod paruo filio fratris sui occisi tuebatur; suscepit. Deinde cum in regione magnesia philippus mathonam urbem oppugnasset; ictu sagitte oculum perdidit. quam iecerat aster oppidanus inscriptam suo nomine. Post multa uero prelia alexandro qui erat aruce regis molosorum et olimpiadis uxoris sue frater. quem epiri regem ob mercedem stupri in eum perpetrati constituerat nuptias in copulando ei filiam suam cleopatram; celebrare decreuit. Qui cum pridie quam occideretur. interrogatus fuisset quis finis magis homini esset optandus; respondisse fertur. Eum esse optimum qui uiro forti post uirtutum suarum gloriam in pace regnanti; sine conflictione corporis. et dedecore animi subitus et celer inopinato potuisset accidere. Quod ipsi mox contigit. Nam die nuptiarum cum ad ludos magnifice apparatos. inter duos alexandros filium et generum contenderent. apausania nobili macedonum adoloscente phillippus inter angustias siue [29v] custodibus circumuentus; occisus est. Deinde non multo post alexander rex epirotarum aruce regis molosorum et limpiadis frater; traiectis in italia copiis romanis bellum parans; tandem a samnitibus in lucania occisus est. Quidam hunc pirrum asserunt qui postea cum romanis multa bella peregit. ¶ Apius claudius cecus. rome clarus habetur. Hic aquam claudiam induxit et uiam apiam strauit. ¶ Darius arsami filius. persis regnauit annis VI. Sub hoc destructum est regnum persarum ab alexandro magno filio philippi et olimpiadis. ¶Iaddus sacerdos iudeorum habetur. Manasses autem huius frater uxorem duxerat filiam sanapallaz principis samaritanorum qui genere erat cutheus. id est. samaritanus. Quod principes sacerdotum [supra: cum iudeorum populo] indigne ferentes; etiam ingressum templi ei prohibebant. eo quod contra legem alienigenam duxisset uxorem. Manasses autem ad socerum sanapallaz in samaria peruenit. Sanapallaz principatum sacerdotii et potentiam omnium locorum sibi subiectorum. ei dare promisit. Hac igitur occasione templum ei edificauit ubi sacerdos esset super montem gazietm [corr.: garizim] ad instar templi ierosolimorum uir etiam manasses omnes refugas iudeos recipiebat. Templum uero illud per multa durauit tempora. A lexander magnus rex macedonum qui primus regnauit in grecia; patri philippo successit in regnum. Subegit asiam. armeniam. hiberiam. albaniam. capadotiam. siriam. egiptum. taurum montem. caucasumque transgressus est. bractros domuit. medis et persis imperauit. Cepit indiam. percusso ab eo poro rege indie. cum omni exercitu suo. Insuper emissus omnia ubi liber pater et hercules accesserant. Post multa prelia iam gesta cum dario et [30r] cum aliis gentibus tandem ierosolimam uenit. Cui iaddus princeps sacerdotum cum iacintura et aurea stola habens super caput cydarim ac laminam auream. cum ceteris sacerdotibus bissinis stolis indutis. ac cetera multitudo uestibus albis occurrunt. Alexander uero iaddum solus adiit. et nomen dei scriptum in lamina aurea adorauit. Principemque sacerdotum primum ueneratus est omnibus iudeis una uoce alexandrum salutantibus et circumstantibus regibus syrie et reliquis hoc stupentibus. Parmenius uero solus interrogauit eum dicens. Cur quia adoraretur ab omnibus adorasset pontificem gentis iudee. Cui ille. Non hunc inquit adoraui; sed deum cuius minister est. Nam per sompnum hunc in huiusmodi habitu conspexi. adhuc in macedonia constitutus; et me incitauit ut asiam uincerem. Dixitque persarum exercitum in mea potestate traditurum; ideoque eum salutaui. Dedit itaque multa dona templo et sacerdotibus; et sacrificauit deo secundum sacerdotis ostensionem. Non multo post darium arsami filium uicit in prelio; et occidit. Mundum fere totum sue ditioni subegit. Alexandrinorum regnum incipit. quod alexander solus tenuit; annis XII. et menses VI. Condidit urbes XII. quas omnes suo de nomine uocauit. Alexandria sub nomine equi sui bucefali. Alexandria; montuosa. Alexandria; aput porum. Alexandria in scitia. Alexandria; babilonis. Alexandria apud masagetas. Alexandria apud egiptum. Alexandria origalam. Alexandria apud granicum. Alexandria apud troadan. Alexandria apud tigriden fluuium. Alexandria apud scantum. Insiniuit muros earum V. grecorum elementorum caracteribus uti legeretur in eis. Alexander [30v] rex genus iouis; fecit. A. B.Γ. A . N. et quem orbis uniuersus ferro superare non potuit; uino et ueneno superatus. atque extinctus occubuit. A lexander nondum deuicto poro rege indię; peragratisque superioribus partibus dum inter cetera mirabilia que india uiderat aliquod dignum ammiratione aut memoria uidere cuperet. castella diuertit in fasciacen; cum antea nothi uenti flatus esset secutus. Dum uero in itinere cum quibusdam se ducentibus esset; duo senes facti sunt ei obuiam. Quos cum interrogaret si nossent in illa regione aliquod dignum spectaculi; responderunt uiam X dierum per quam inique essent aquationes multaque impedimenta. si cum uniuerso pergere uellet exercitu; ad mirabilia uidenda. Quo dicto letus; interrogauit quid sit istud tam illustre quod pollicentur. Videbis rex inquiunt duas solis et lune arbores; indice et grece loquentes. Quarum unum uirile robur est solis; alterum lune. et ab his que tibi insistent bona uel mala; poteris nosse. Quibus iurantibus quod hec uera essent assumptis CCC. comitibus mox lexto robore iuuentutis; ducentibus se indorum senibus admirabilia profecti sunt. Qui se ut dixerant per inania et egentia aquarum. serpentium ferarumque loca deduxerunt; in proximam oraculi sedem. Cum appropinquarent ad regionem sibi predictam; uiderunt feminas uirosque aliquos pantherum et tigridum pellibus contextos. Cumque quererent quinam hominum essent; indos se sua linga esse dicebant. Locus autem largus thure et opobalsamo in menso habundabat. Que plurima ramis suorum innascebantur nemorum. ex hinc uesci incole illius regionis consuerant. Et cum sacrarium sibi predictum. et multis [31r] cognitum incessissent; pedum amplius X statura altior. nigro corpore. dentibus camnis antistes oraculi apparuit. perforatis auribus ex quibus uniones dependebant amilique et erat ferinis uestibus uestitus. Et dum more suo eos salutaret; interrogauit ad quid ipsi uenissent. dixerunt se cupientes inspicere sacras arbores solis et lune. Tum barbarus inquit. Si a coitu femineo mundi estis oportet uos intrare diuinum locum deponentes amilos uestesque cunctas cum calciamentis Hora XI erat expectabatque sacerdos; solis occasum. Nam solis arborem loqui ac responsa dare; ad primos iubaris ortus affirmabat. Similiter narrabat; quod ad primos ortus lune. arbor lune dabat responsa. Que res sibi plus mundatio quam ueritati similis uidebatur. Igitur perambulare totum nemus incipiunt quod intra parietem erat non magno edificatum opere. Ibi erat opobalsamum cum optimo odore. multeque alie arbores. Ipsi autem de corticibus preuellebant. In medio autem luci sacre ille arbores similes. cypressis. pedibus. centum alte erant. quas cum mirarentur dicerentque frequentibus imbribus in tantum creuisse; sacerdos affirmabat. nunquam in his locis pluuiam neque feram aut auem ullam aut ullum adire serpentem. Terminos antiquitus ab indorum maioribus consecratos soli et lune. dicebatque quod in eclipsi solis et lune ueluti uberrimis lacrimis sacre arbores commoueantur. Cumque sacrificare uellent prohibiti sunt a sacerdote. sed precepit ut uoluti arborum truncis oscula darent. orarentque ut ueridica sibi darent responsa. Tunc [contemp. supra: interrogauerunt si] indice uel grecis essent arbores responsure. Barbarus inquit quod solis eloqutio utraque linga; pronunciat futura. [31v] Dum ea geruntur. uiderunt ab occidente fulgentibus phebi radiis percussa arborum cacumina. Tunc barbarus. Sursum omnes intuemini. et de quibus rebus quisque consulturus est silentio cogitet; nec palam pronuntiet. Tunc accuratius fuerunt intuiti ne inter nemorum densitatem aliqua more hominum illuderet falsitas. Mox nullo interueniente dolo. usque ad cacumina arborum perspexerunt; unde mox diuina oracula perceperunt. Alexander cogitabat si deuicto orbe terrarum in patriam triumphans ad olimpiadem matrem. sororesque suas reuerti posset; cum subito indico sermone tenuissimo; respondit arbor. Inuicte bellis alexander ut consuliusti; eris dominus orbis terrarum. Sed unius amplius in patriam non reuerteris; quam fata de te sic statuerunt. Hec arbor solis. Et quia moris erat arborem lune consulere disposuit uespertino tempore intrare cum tribus fidelissimis amicis; perdica uidelicet et ditonam et philocan sed nondum exorta erat luna. Cumque iuxta arbores stetissent; solita consuetudine adorauerunt. Alexander igitur consulto ubi moritrus esset; arbor accepto splendore lune. grece respondit. Alexander inquit iam plenum finem etatis habes. Sequenti uero anno mense maio. in babilone moneris. a quo minime speras decipieris. Tunc lacrimas effudit. amicique sui circumstantes flebant. Discessu deinde facto cum ad epulas reuerterentur. paululum contra amini sui uoluntatem acceperunt. et ut presto esset alexander ad primum solis ortum; in sacrario se collocauit. Postera die summo diluculo excitatis amicis et sacerdote. qui fermis pellibus uelatus adhuc quiescebat; locum intrauit. tertio consulturus sacratissimam solis arborem qualiter manum sui percussoris posset euadere quem ue exitum [32r] mater sua sororesque sue essent habiturę. Arbor igitur respondens dicit. Si mortis tue insidiatorem prodidero instantia fata mutabis. Transacto igitur anno et mensibus octo in babilone hausto ueneno morieris. Sorores tue diu felices erunt. Mater tua turpissimo in sepulta iacebit. Tu enim et si breue tempus super est; dominus tamen eris orbis terrarum. Nunc autem caue ne nos ulterius scisciteris. Sed recede a terminis nostri luci. et ad fasciacen porumque reuertere. Sed et sacerdos illos monuit ut abirent. dicens fletu et ululatu suo sacras arbores offendi. Iamque ex sacris excesserant arboribus cum odore thuris opobalsamique nares uerberabantur. Non multo post ad castellum peruenerunt. ubi monita a senibus optimis acceperunt. qui illos recte ducentes. iter susum per caspias portus ad porum in fasciacen deducebant. Sic deinde alexander cum exercitu suo ad porum cum summo labore et periculo peruenit. Ibique legato suo nomine alticonen quem perside proposuerat precepit; ut duas pilas solidas aureas pedum uicenum quinum in ultima india faceret. ultra liberi et herculis trophea; in quibus omnia facta illius scriberet. Horum autem pile; centum erant. Sed alexander quinque sua aurea eis altiora denis pedibus; statui imperauit. A lexander igitur postquam totius [contemp. supra: orbis] mundi tenuit monarchiam; regnat annis V. Nam ante iam septem annis regnauerat; nondum perempto dario. Cumque deficere amici sui eum cernerent; ab illo querunt quem imperii heredem faciant. Quibus ille respondit. dignissimum. Quasi nefas esset uiro forti alium quam uirum fortem succedere. quamuis haberet preocculis filium. fratrem. uxorem pregnantem. Tamen moriens dum rursus de eodem sciscitaretur. amilum suum porrexit perdice. Hoc enim [32v] quod dixit uirum dignissimum heredem fore; magnum seminarium bellorum fuit inter pueros eius dum quisque fortior uideri optaret. ¶ Alexander tricesimo ętatis sue anno moritur apud babilonem. Causa uero mortis eius; hec fuit. Postquam amazonas sibi tributarias fecit; babilonem adire contendit. Qua in potestate sibi redacta; aliquantis per ibi commoratus est. Cumque inde proficisci disponeret; contigit ut quedam mulier infantem pareret; cuius superior pars putrefacta ac semiuiua uidebatur. Inferior autem pars infantuli beluinis capitibus leonum. scilicet. et pardorum. usorum atque draconum cingebatur. Quod ubi alexandro intimatum est protinus mulierem uenire iussit; partumque monstrare. Adueniens illa nudauit infantem. Monstrumque ostendens; professa est se peperisse. Rex autem confestim prodigiorum interprete arcersito; sciscitabatur quidnam hoc portenderet. Qui mox secreto respondit regi dicens. O rex interpretatio hęc utrum inimicis tuis esset. Superior pars que putrida ac semiuiua uidetur; significat te domine mi rex. quem inpromtu est. ut tu moriaris. Inferior pars que fermis capitibus cingitur; queque uiuere uidetur. Hii sunt principes tibi subiecti. et ut he fere inter se discordant sic post mortem tuam inter se discordes erunt. Hęc interpretatio non modicam alexandro mesticiam intulit. ¶ Olimpias autem mater eius scripserat ad eum de similitudibus antipatris quem prefecerat macedonie; premonuitque insidias eius cauendas. At ille statuit eum ad se de macedonia uenire; alio in loco eius subrogato. Vnde antipater iratus in ipso itinere rane ueneno efficacissimo atque potentissimo elaborato; per ministrum regi destinauit hauriendum. Quo ille hausto; intel[33r]lexit se moriturum. Ordinatis itaque rebus dispositisque principibus et ducibus suis prout sibi libuit; spiritum emisit. Cumque de sepultura illius iurgia orirentur; quippe macedonibus in sua eum transferre cupientibus et persis econtra resistentibus; tandem iouis oraculum consulentes responsum acceperunt apud egiptum eum sepeliri oportere in urbe alexandria quam sibi ille edificauerat. Ergo honorificentissime ibi erecta est sepultura. Vixit autem annis XXX. II imperio usus annis XII. Post mortem alexandri olimpias mater sua hotate peroliperconta. cum ab epiro in macedoniam persequente eacide rege molosorum ueniret; anitentibus macedonibus. arideum regem et euridicen; iussit occidi. quamquam et ipsa olimpias continuo crudelitatis meritas penas luit. Nam cum muliebri audatia multas principum cedes ageret; audito adventu casandri diffisa macedonibus. cum roxa nutrix sua et nep[o]te hircule; in urbem pidram conscendit. Vbi continuo per casandrum capta et interfecta est. Filius alexandri magni cum matre in arcem mancipolitanam; custodiendus est missus. Ptholomeus qui et saluator largi filius post mortem alexandri. egipto regnauit annis quadraginta. Hinc sorte deuenit egiptus affrica. et pars arabie. Nam alexander cum moreretur. pueris illustribus qui secum erant; regna diuisit. Inter quos IIIIor potentiores fuerunt. Antigonus pater demetrii. qui regnauit in asia primus annis X. et octo. Sub hoc regnum asie nascitur. ¶ Philippus qui et arideus frater alexandri; tenuit macedoniam annis septem. ¶ Demetrius phalereus; illustris habetur. Regnum syrie et babilonis. et superiorum locorum nascitur. [33v] S eleucus inchanor primus. regnat in syria; annis XXII. Hic duodecimo regni sui anno extruxit antiochiam. laoditiam. seleutiam. apamiam. edessam. beroam. et pellam. De hinc multa bona iudeis in regno suo fecit et templo dona sepe misit. Ptholomeus lagi filius in alexandria caput regni habuit. Hic ierusalem dolo cepit die sabbatorum ingressus sub specie sacrificandi. ubi plures iudeos occidit. multos in egiptum transtulit. et prius crudeliter eis dominatus est. Postea uero dum eorum religionem cognouisset et mores; in amorem recepit. Sub hoc liber machabeorum primus incipit. Tunc onias sacerdos iudeorum fuit. Postquem symon qui et iustus filius eius. Qui moriens paruulum filium omam reliquit. et frater symonis eleazarus sacerdotium suscepit. P tholomeus philadelphus egipto regnauit; annis triginta octo. Serapis ante eum ingressus est. alexandriam. Sostratus chidius pharum in alexandria construxit. ¶ Demestrius polierchetes regnat asye; annis septem. Hic samaritanorum urbem uastat. quam predica construxerat. ¶ Seleucus incanor rex syrie in eas urbes quas extruxerat iudeos transfert. Demetrius polierchetes rex asye; semetipsum seleuco tradiit. Seleucus destructo regno asie. ex utroque unum fecit imperium. Eleazarus frater symonis iusti; sacerdos iudeorum habetur. Hic regi ptolomeo interpretes diuine legis misit; demetrio phalereo super bibliotecam regis constituto ob euius consilium rex quesunt interpretes. Quos nimium post expletum opus donis honorauit et eleazaro et templo donaria multa transmisit. Insuper et iudeos qui a tolomeo lagi filio in egiptum capturi translati fuerant liberos abire [34r] permisit. Antiochus qui et sother post seleucum incanorem in asya et syria regnat; annis X et nouem. Nichomedes rex bithinie. urbem amplians nichomediam nominauit. ¶ Antiochus theos in asia et syria regnat; annis XV. Hic ptolomeum philadelphum multis fatigauit preliis. Ideo ptholomeus philadelphus dedit ei bernicem filiam amicitię causa qui priorem uxorem suam laodicen nomine abiecit. sed post modicum rursus scripta bernice; reduxit laodicen. Que timens ne rursus ab eo spernetur; ueneno eum et bernicen interfecit. et regnauit seulecus calinicus filius eius pro eo. annis uiginti quem de laodice susceperat. P tolomeus euergetes egipto regnat annis XX.VI. Hic uolens uindicare sororem suam bernicem contra seleucum callinicum pergens. ei regnum sirie et asie abstulit. Deinde peccuniam quam cambisses de egipto transtulerat recepit. Sed dum audiret regnum egipti ab inimicis suis inquietari. reuersus est. commendans regnum syrie quod adquisierat amicis suis. Ihesus filius sirac sapientie librum componit. Manasses patruus eleazari sacerdotis pontificatum iudeorum accepit. P tholomeus philopator egipto regnauit annis X et VII. Iudeorum sacerdos onias symonis iusti filius; clarus habetur. Qui consueta regi ptholomeo tributa non reddens; ad iram eum compulit. Uerum iosephus non ille historiographus uir inter suos nobilis legatus a iudeis ad pthomeum missus. cum familiaritatem regis ob plurima in eum meruisset obsequia; dux iudee et finitimarum regionum constituitur. ¶ Ceraunus seleucus filius callinici regnauit sirie et asie; annis III. Post hunc antiochus magnus frater cerauni seleuci regauit annis triginta VI. [34v] Iudei ab antiocho magno rege syrie uicte sunt; et sexaginta eorum milia cesa referunt; et ea que in secundo libro machabeorum scripta sunt; tunc euenisse creduntur. Nam cum antiochus magnus callinici filius post mortem cerauni seleuci fratris sui contra ptholomeum philopatorem et eius filium ptholomeum cognomine epiphanem pugnaret. [contemp. supra: ut] de manu eorum iudeam et syriam eriperet; quod et fecit; contigit iudeos multa mala pati; qui tunc erant de regno ptholomei. Nam iudeam capiens antiochus magnus crudeliter eam ut diximus afflixit. P tolomeus philopator postea interminis egipti cum eo bellum commisit et fugauit. Antiochus magnus non post multum audita eius ignauia et quod odiosus esset omnibus propter luxurias suas cum philippo rege macedonum regnum eius aggreditur. et prosperatus est. Et ita contigit ut inter felicitatem et calamitatem antiochi magni; multa mala iudeis euenirent. Nam nunc antiochus magnus. nunc ptholomeus philopator eos affligebat. Hic ptholomeus dicitur rex austri; in daniele. Antiocus magnus rex aquilonis. ¶ Annibal affricanus his temporibus prius in hispania saguntum contra romanos capit. Deinde illo ab hispania surgente. et tirineis montibus superatis gallia transcursa alpibusque diruptis. igni ferroque rupibus in uias scissis tam longo circuitu auctis uiribus cuncta uastando aut subigendo lucium emilium et terentium consules apud cannas uicum apulie deuicit. C.XL.IIII. milibus romanorum pene interfectis. Unde anibal ad testimonium uictorie suę. III. modios anulorum aureorum quos ex manibus nobilium romanorum pene detraxerat. cartaginem misit. Hoc bellum ad tantam desperationem senatores [35r] adduxit; ut consilium in eumdum putarent derelinquendi italiam; ad annibalem confugerat. ¶ Ptholomeus epiphanes filius ptholomei philopatoris egipto regnauit annis XX.IIII. Sub hoc machabeorum martires coronantur. ¶ Onias qui supra iudeorum pontifex erat. Et que secundo libro machabeorum [contemp. supra: gesta] narrantur ex parte nunc facta sunt. Ptholomeus epiphanes mittens quendam ducem suum nomine scospam contra siriam; multas urbes ibi cepit. et gentem iudeorum quam suo patri tholomeo philopatori antiochus magnus abstulerat; bello uictam recepit. Nec multo post antiochus magnus scospam uicit et prostrauit. samariamque quam scospa tenuerat et alias ciuitates; recepit. gensque iudeorum ad eum sponte transiens; prono animo prestitit auxilium. Ideo antiochus magnus prebens eis donationes plurimas et templo. restituit eis potestatem fruendi patriis legibus Postea uero ptholomeo epiphane filiam suam cleopatram antiochus magnus uxorem dedit concedens ei dotis nomine syriam samariam. fenicem. et iudeam. Hoc ideo faciens quia per eam in dolo ptholomei epiphane regnum adquirere uoluit. nec tamen adipisci potuit. quantum illa magis uirum quam dilexerat.[contemp. in margine: patrem]. Deinde syriacum bellum contra predictum antiocum magnum sequtum est. Qui contra romanos agens; rodum et alias eis insulas abstulit. Huic antiocho se anibal affricanus uinxit; timens ne traderetur romanis a cartaginensibus. Nam senatus consultu ne iterum anibal contra romanos rebellaret; rome iussus fuerat exhiberi. Ideoque ut dictum est ad antiochum magnum confugit. quem contra romanos ad prelium incitauit. Ibi [35v] cum scipione qui legatus ad antiochum a romanis directus fuerat colloquium habuit. sed negata pace ab antiocho magno discessit cum eo pugnaturus. Antiochus uero magnus dum nimium apparatum armorium uel armatorum et equorum faleratorum haberet. aurique et argenti plurimum in eius reluceret exercitu; dixisse fertur. hannibali. Putas ne hec sufficere possunt romanis; Etiam ait annibal tamen etsi auarissime sunt. Antiochus de uirtute exercitus an possent romanis resistere quesiuit. Annibal quod romanis possent sufficere diuitie; respondit. Marcus ancillus glabrio prospere pugnauit; cum antiocho magno. Castra namque eius nocturna pugna cepit. Ipse uero fugatus est. Philippo rege macedonum quia contra antiochum magnum. auxilio romanis fuerat; filius eius demetrius est. redditus. Rursus anibal qui classi antiochi magni preerat; nauali uictus est prelio. Deinde antiochus magnus a scipione ingenti prelio fusus est. Tunc antiochus magnus pacem petit. que data est ei a senatu hoc pacto; ut de regno asie et europe recederet atque infra taurum montem ubi regni partem habebat se contineret et X milia talentorum et uiginti obsides cum filio suo antiocho epiphane daret. Annibalem affricanum concitatorem belli redderet. Quod licet coactus fecit. Romani uero eumeni regi; omnes asye urbes et europe dederunt. quas antiochus magnus bello perdiderat eo quod fuisset romanis contra eum auxilio. Necnon et rodiis multe urbes cocesse sunt; quia romanos predicto bello uiuierant. Annibal autem apud prusiem regem bithinie fugit. Ubi etiam cum a romanis peteretur; ueneno sese necauit. Antiochus enim magnus infra taurum montem secessit. ubi [36r] ipse postea in elimeneos dum ibi tirannice agere uellet; cum suo corruit exercitu. S eleuchus philopator filius eius frater antiochi epiphanes dictus inglorius. syrie regnat annis XII. Huic simon prepositus ierosolimorum cupiens fieri pontifex. et omnia a sacerdotio expellere uolens; nuntiauit multas peccunias esse in templo absconditas que ad sacrifium templi non pertinebant. Ideoque bene posse eas inde abstrahere et suo usui mancipare; regi mandauit. Ad quod negotium per agendum rex seleuchus mittit heliodorum. Qui cum intrasset templum preceptum regis peracturus; diuinis aduersum se signis perterritus ad seleucum reuertitur uacuus. A ntiochus epiphanes qui fuerat rome obses. qui etiam illustris et nobilis et radix peccati dicitur. post mortem seleuci philopatoris fratris sui regnauit sirie; annis XI. Hic est qui multa mala commisit in populo dei; et iudam machabeum aduersatus est. Sicilia uulcani insula. que ante non fuerat; repente mari edita; tum miraculo omnium. usque manet. ¶ Titus liuis tragediarum scriptor claruit. Qui ob ingenii meritum ab uno senatore cuius filios erudiebat; libertati donatus est. Ptholomeus philometor filius ptholomei epiphanes et cleopatre. neposque antiochi illustris; egipto regnat annis XXXV. Macedonum rex tunc erat perseus. Aristobolus natione iudeus; peripateticus philosophus agnoscitur. Hic ad ptholomeum philometorem explanationum in moysen commentarios scripsit. Hyrcani iosephi iudee ducis filius. cum ad ptholomeum philometorem perrexisset; honorifice ab eo susceptus est. Verum fratris sui seditione commota contra eum. magnarum calamitatum genti [36v] iudee; causa extiterunt. Huc usque regnum macedonum. A ntiocus uero epiphanes qui iam syrie gubernacula suceperat ptholomeum philometorem nepotem suum adhuc puerum contempnens. ut egiptum occuparet regnoque suo adderet; exercitum mouit. Perueniens pelusium dolo ptholomeum philometorem circumuenit. et egiptum occupauit. Deinde contra alexandriam mouens exercitum. ut ibi ptholomeum phiscon nepotem suum fratrem ptholomei philometoris caperet; expulsus est non solum ab alexandria. sed a tota terra egipti. romanis sibi denuntiantibus ut de regno amici romanorum discederet. ¶ Per idem tempus defuncto onia principe sacerdotum fratri eius onie antiochus sacerdotii contulit principatum. Nam filius quem onias reliquerat adhuc infans erat. Ihesus uero qui frater erat onie maior; principatum sacerdotii rex iratus abstulit. Sic namque ad tres filios simonis principatus sacerdotii ut premisimus peruenit. Et ihesus iasonem se nominauit. Onias autem menelaus est nuncupatus. Seditionem prius princeps sacerdotum ihesus aduersus menelaum concitauerat. et et diuisa in utrumque populi multitudine; pars plurima iasonem aduniabat. Unde laborantes menelaus et qui ei consenserant; ad antiochum epiphanem confugerunt. Ad noticiam eius perducentes; quod uellent patrias linquere leges. et conuersationem et mores obseruare grecorum. Rogauerunt ergo eum ut mitteret eis edificare gimnasium ierosolimis. Cumque hoc rex concessisset; circumcisionem suam uelauerunt. ut non apparerent iude nudatione grecis esse dissimiles. Ceteraque omnia relinquentes que illis patrius mos ritus gentium sequebantur. Hec igitur seditiones que propter ambitionem atque dignitatem summi sacerdocii. inter pre[37r]dictos fratres turpiter gerebantur maxima pullurarunt calamitatum semina; in iudeorum populo. Dum aliqui seleucum philopatorem eiusque principes; alii uero antiochum epiphanem eius successorem ad desolationem templi destructionemque populi; euocauerunt. Nec multo post reuersus antiochus epiphanes ab egipto propter romanorum ut predictum est timorem. ierosolimam uenit anno C.XL. III regnum primi seleuci incanoris C. L. III. olimpiade. Templum spoliauit contraria sibi sentientes interemit. Ciuitate depredatus et templum. antiochiam rediit usque ad X milia captiuos cum uxoribus suis et filiis secum deduxit. Necnon eos iusto iuditio dei qui portas ciuitatis sibi aparuerant necauit. In arce quam ad custodiam urbis edificauit homines prauos qui mala ciuibus irrogabant disposuit. Super aram templi porcos immolauit; et iouis simulacrum posuit. Templum quod sanaballat dux samarie genero suo manasse super montem garizim fecerat; samaritanis precantibus ioui consecrauit. Leges paternas prohibuit ydola uenerari precepit; per unam quamque ciuitatem et uicum aras et templa deorum constituit. Ne quis circumcideretur inhibuit. facere nolentibus penas grauissimas indixit. Unde quotidie generosi. uxores. filii. facinus execrantes; crudeli sorte moriebantur. Nam rex abiens prepositos in iudam reliquerat qui hęc facere cogerent. carnes porcinas edere suaderent. ¶ Unde mathatias de uico modin cum quinque filiis suis zelo dei ductus ea que in primo machabeorum libro scripta sunt operatus est. Qui etiam immolantem iudeum simulacris hostias. gladio coram legatis antiochi transfixit; contempnens regis precepta. mori eligens pro patriis legibus. Cui ob insignia merita populo contraeunte. pontifitium strenue uno rexit anno. Qui cum sibi supremum diem adesse intelligeret. uocatis ciuibus [37v] adsistentes liberos hortatus est. ut tuerentur patriam templique religionem ducemque machabeum cure ac sollicitudinis sue successorem reliquit. Surrexit itaque iudas ma[contemp. in margine: chabeus]. patris loco. et iuuabant eum fratres eius; et omnes qui patri suo auxlio fuerant. et protegebant castra gladio. His temporibus rex antiochus perambulans superiores regiones; in elimiade ciuitate persidis copiosam auri argenti[supra: que] summam fore audiuit. et templum in ea locuples erat ualde. Uoluitque eam depredari nec potuit. Fugatus enim inde cum tristicia reuersus est; babiloniam et propter mala que in loco sancto et populo dei fecerat. graui morbo percussus est. Et cognouitscens quia moreretur elegit philippum super negotia regni ut antiochum eupatorem filium suum nutriret et regem faret. Mortuus est. autem anno C. XL. VIIII regni grecorum. A ntiochus autem qui cognominatus est. eupator post patrem suum antiochum regnauit annis duobus. Hic audiens quod iudas cum suis obsedisset eos qui in arte erant quos ad custodiam pater suus ibi reliquerat.– iratus est. nimis. Et applicuit rex castra ad montem syon et obsedit ibi ciuitatem quam iudas antea contra arcem muro uallauerat; dum uacaret a bellis. ¶ Iterum lisias qui cum rege erat audiens quod philippus quem rex dum adhuc uiueret regni procuratorem constituerat reuersus esset aperside. et regni negotia super eum suscipere quereret; suasit antiocho eupatori iuniori regi ut pacem cum machabeo faceret; et in regnum suum reuerteretur. Quo peracto rex antiochus reuersus est antiochiam inuenitque philippum tam dominantem urbi et pugnauit aduersus eum et occupauit ciuitatem Philippus autem secessit; ad ptholomeum philometorem regem egipti. Oniam uero principem sacerdotum qui [38r] menelaus uocabatur quique antiochum epiphanem contra iudeos excitauerat antiochus iunior occidit. persuadente lisia atque dicente: hunc [contemp. supra: esse] initium malorum qui patrem suum contra iudeos ut eos cogeret linquere; patrias leges. Ideoque dicebat non aliter placare iudeos nisi hunc interficeret. Postquem alchimus qui et ioachim ex alia familia existens ac legitimam successionem non habens: dolo ab antiocho eupatore sacerdotium obtinuit. Ob quam causam onias filius onie principis sacerdotum quem pater moriens paruulum reliquerat. uidens [contemp. supra: quod] auunculum suum menelaum rex interfecisset et sacerdotium alchimo a genere sacerdotali alieno dedisset. fugit ad ptholomeum philometorem regem egipti. qui ab eo et eius uxore cleopatra; cum honore susceptus est. Edificauitque onias templum ad instar ierosolimorum in heliopolitana regione quam ad habitandum cum suis rex ptholomeus concesserat. Ibi enim iudei religionis illius hostias immolabant. Et hoc faciens onias asserebat se ysaie implere uaticinium dicentis. Erit altare domini in egipto; et titulus domini interminis eius. Durauit autem templum istud usque ad tempora uespasiani per annos CC.L. Ipsa uero urbrs que uocabatur onię a romanis ad solum usque deleta est; iudeis ibi contra romanos rebellantibus Et neque urbis neque templi; ullum restat uestigium.

nterea demetrius sother filius seleuci philopatoris fratris antiochi epiphanis qui rome obses a patre datus fuerat. cognita morte antiochi epiphanis. ab urbe roma uenandi causa clam a senatu cum paucis uiris exiens ingressus est. in regnum patrum suorum et regnauit syrie; annis. XII. Nam iure post mortem patrui sui antiochi epiphanis; [38v] regnum sibi contigebat. Interfecti sunt itaque iussu eius antiochus eupator cognatus suus; et lisias regni illius procurator. Ueneruntque ad demetrium uiri iniqui ex israel et cum eis alchimus cupiens fieri sacerdos. et accusauerunt populum iudeorum et machabeum apud regem demetrium. scilicet sother. Firmauitque rex demetrius alchimus in sacerdotium; misitque cum eo bachidem amicum suum qui dominabatur transflumen. ut facerent ultionem in filios israel. Sed iudas machabeus uidens mala que fecit alchimus et qui cum eo erant; fugauit eos. Deinde rex demetrius direxit inchanorem unum ex principibus suis qui multis preliis iudam afflixit. Sed tandem a iuda cum exercitu suo; contritus est et occisus. Alchimus uero contra leges agens in ciues uolens deponere murum sanctuarii ueterem a prophetis constructum plaga dei percussus. mutus et tortus per multos dies; expirauit. Quo defuncto; sacerdotium populus iudeorum iude machabeo contradidit. Quod annis tribus tenuit post annos septem a morte partris sui. Qui templum destructum renouat. ab ydolis mundat. consecrat. cum romanis amicitiam federat. Post multa igitur prelia feliciter gesta a sotiis destitutus; contra bachidem dimicans occubuit. Ptholomeus euergetes egipto regnat annis XX. VIIII. Ionathas frater iude machabei; pontifex iudeorum habetur. tenuitque annis octo pontifitium et populi regimen X et nouem. Hic contra bachidem qui fratrem suum iudam in bello peremerat; uiriliter pugnauit. Nam primum simulans cum ionatha facere amicitiam; dolo eum capere uoluit. Que res ionathe innotuit. ¶ Iterum rex demetrius qui bachidem contra ionatham miserat. in odium tam suorum quam regum finitanorum ueniens quemdam alexandrum [39r] qui se esse filium antiochi epiphanis dicebat contra eum armauerunt. Qui ueniens pthomaidam regnauit illic. Hoc audiens rex demetrius; ualde timuit. Misitque ionathe litteras deprecatorias. ut cum eo faceret amicitiam; eiusque partes uiuaret. Similiter et alexander illi mandauit ut sibi foret auxilio. et tam sibi quam regioni concederet quecumque uellet. Placuitque iudeis ut alexandrum iuuarent. Memores enim erant malorum que fecerat eis demetrius. Igitur alexander filius bale demetrium bello contriuit; et occidit. et regnum eius optinuit. ¶ Hic demetrius scilicet sother in initio belli duos filios suos. id est demetrium et antiochum sidetem apud guidium hospitem suum quondam suum cum magno auri pondere commendauerat ut bellis eximerentur. et si ita sors tulisset. paterne ultioni seruarentur. Quod taliter postea contigit. Regnauit alexander annis XII et demetrius cognomine sother annis totidem. Post aliquot autem annos uenit demetrius filius demetrii. iam dicti acreta; in regnum patrum suorum. Misit itaque apollonium celesirie ducere. ut expugnaret ionathan quia fauebat alexandri partibus. Quem ionathas non solum fugauit. sed et multas urbes de ducatu eius indeditionem accepit; id est iopen. azotum. aschalonem. et alias. Hoc audiens rex alexander filius bale uoluit adhuc glorificare ionathan. misitque ei fibulam auream et dedit ei accaron et omnes fines eius in possessione. ¶ Rex autem egipti euergetes ptholomeus qui filiam suam cleopatram alexandro uxorem dederat in dolo ciuitates eius intrans. sibi premuniebat et retinebat. Deinde filiam suam alexandro filio bale regi syrie abstulit; [39v] copulans eam demetrio qui tres annos regnauit syrie; cum ciuitatibus quas alexandro abstulerat. Deinde a tholomeo uictus alexander filius bale; occiditur. et demetrius ionathe pacificatur. Promisitque ei multa bona se facturum et genti iudeorum si ei mitteret uiros in auxilium [contemp. supra: contra] exercitum suum et antiochenos; qui ab eo defecerant. Misitque ei ionathas sex milia uirorum qui eum in regno suo restituerant. Qui cum in pace regno suo frueretur; alienauit se a ionatha; mentitus ei omnia que promiserat. Ionathas dux iudeorum et pontifex; cum romanis et parciatis amicitiam facit. Hunc triphon interfecit; et in sacerdotio symon frater ionathe assumitur. ¶ Mortuo demetrio qui syrie regnauit annos III; antiochus frater eius qui cognominatus est sidetes regnauit uniuerse syrie annis VIII. Hic aduersus iudam arma corripiens et ierosolimam circumdans. uallo. cum ad conditiones simonem pontificem compulisset; olimpiade. CLXII. recedit. Triphon syrie regnum conatus inuadere; antiocho sidere interfecto. ad extremum et ipse supermortitur. Symon qui iudeorum pontificatum annis octo tenuerat; interficitur. Huic successit iohannes filius suus qui principatum tenuit annis uiginti sex. P tholomeus euergetes rex alexandrinis regno non antiocho sceleribus deterior ab alexandrinis regno expellitur. Nam inter alia scelera sororem suam stupro cognitam; matrimonio duxit. Necnon sororis filiam incestauit. Filiumque suum quem ex sorore susceperat et fratris filium occidit. His et huiusmodi actibus regno pellitur. Ptholomeus phiscon qui et sother egipto regnat annis X et octo. Iohannes pontifex filius symonis contra hircanos bellum gerens [40r] et uictor existens; ideo hyrcanus est cognominatus. Deinde a romanis ius amicitię postulans. decreto senatus. inter amicos habitus est. Hyrcanus iste samariam obsidione captam; solo coequauit. Quam herodes rex alienigena instaurans. sebasten in honore augusti appellari uoluit. Iohannes uero pontifex filius symonis qui et hyrcanus dicitur. postquam deo sacrifitium reddidit; bello tholomeum phiscon impetit. qui matrem suam et fratres uinctos secum retinebat. Nam antea tholomeus symonem patrem iohannis occiderat. Castellum itaque ubi erat ptholomeus iohannes aggreditur. Ptholomeus uero phiscon quotiens bello premebatur. matrem eius et fratres in murum ut uidere posset uerberabat. eosdemque precipitaturos nisi cito recederet; minabatur. Unde hyrcanum plus timor et miseria; quam iracundia detinebat. ¶ Per idem tempus antiocus qui et grippus. regnauit sirię et asię; annis XII. Huic succesit antiochus cizicenus regnans annis XVIII. Hic eiecto gripo; syriam obtinuit. Rursum gripus superato ciziceno; eandem recepit. Et ita ex successione regnabant; inuicem aduersum se dimicantes. Marcus terencius. uarro poeta nascitur. Ptholomeus qui et alexander. egipto regnat; annis X. Hic ptholomeum phiscon fratrem suum per matrem cleopatram de regno expulit. Ptholomeus phiscon qui a matre fuerat eiectus. regressus de fuga; regnauit annis VIII. quem ptolomeum alexandrum qui ante eum fuerat ob interfectionem matris ciues eum pepulerant. ¶ Seleucus ab antiocho filio ciziceni. uiuus exuritur. Ptholomeus ter qui et alexander cyrene moriens; romano testamento reliquit heredes. Antiochus parchus fugiens; pompeio se deinceps tradidit. Postquem philippus regnauit annis II qui captus est. a gabin[supra: i]o. Hucusque siria possessa [40v] a regibus in romanam dicionem transit. A ristobolus [supra: filius] hyrcani rex pariter et pontifex. primus apud iudeos. diadematis sumpsit insigne; post CCCC. LXXX. IIII. annos; babilonice captiuitatis. regnauitque uno anno. Antea quippe ex quo de capitiuitate babilonię reuersi sunt templumque instauratum est; non reges sed duces uel principes habuerunt quamuis et qui rex est. dici possit princeps a principatu imperandi; et dux eo quod sit ductor exercitus. ¶ Huic aristobolo successit iamneus qui cognominatus est. alexander etiam ipse rex et pontifex. crudelissime ciuibus prefuit annis XX.VII. Qui alterum fratrem regnum appetentem occidit. Alterumque uita contemptum substantiisque nudatum secum habuit. Prelium cum ptholomeo phiscon rege committit multosque hostes ibi peremit; uictoria in ptholomei parte propensior fuit. ¶ Alexander post bella plurima superata et plurimis occisis; obiit ut aiunt. XXX. VII. regni sui anno. Alexandre coniugi sue regnum iudeorum relinquens. Sciebat enim eam illorum promeruisse beniuolentiam. eo quod iniquitatibus eius ipsis scientibus; semper illa resistebat. Ptholomeus dionisius egipto regnauit annis XXX. Alexandra que et salina uxor alexandri ierosolimis regnauit annis VIIII. Ex cuius ętate iudeos. confusio et uarie clades oppresserunt. Hęc itaque cum duos filios ab alexandro haberet. maiorem natu hyrcanum; regem atque pontificem statuit. Minorem aristobolum priuatum uiuere maluit. Ipsi autem alexandre que uidebatur ab initio leges patrias religiose diligere. pharisei qui inter ceteras iudaicarum obseruationum sectas legem magis seruare uidebantur. in eius amicitia recepti sunt. Quorum consilio regnum amministrare uidebatur. ¶ Filii quippe huius alexandre aristobolus et hyrcanus inter se de imperio dimicantes. [41r] uires aduersus israeliticam gentem prouocauere romanas. Hyrcanus namque ab eis contra aristobolum fratrem suum poscit auxilium. Pompeius ergo populi romani preclarissimus princeps. iudeam cum exercitu ingressus; ierusalem capit. templum referat non deuotione supplicis. sed iure uictoris; et ad sancta sanctorum quo nisi summum sacerdotem intrare non licebat. non ut uenerator. sed ut prophanator accedit; confirmatoque hyrcano pontificatu. et subiugate genti imposito custode antipatro herodis ascalonite filio. quos tunc procuratores uocabant; uinctum secum aristobolum ducit. Ex illo iudei. etiam tributarii romanorum esse. ceperunt. ¶ Post alexandre mortem. aristobolus regnum inuasit. Tandem uictus hyrcanus; regnum concedit aristobolo. Deinde antipater filius herodis ascalonite. pater herodis sub quo natus est dominus. amicus hyrcani et procurator iudeę gentis aretham regem arabię; ad auxilium hyrcani sollicitat. Mittens igitur aretha exercitum contra aristobolum; pene captus est. Sed caurus dux romanorum obsidionem soluit qua clausus erat aristobolus. missus tamen in iudeam a pompeio; qui cum tigrane tunc in syria bellum gerebat. Caurus ab aristobolo. CCC. talentis acceptis; arethę et hyrcani soluit obsidionem. Hyrcanus et antipater amicus suus ad pompeium confugiunt. eiusque precantur auxilium; muneribus datis. Pompeius ut supradictum est. hyrcano pontificatu confirmato; aristobolus rome uinctus ducitur. Interea crassus gabinii successor. ducatu syrie suscepto ad particum bellum profecturus; omne aurum quod erat in templo iherosolimorum abstulit. [41v] a quo nichil pompeius contraxerat. Sed non longum letatus; a parthis extinctus est. Et ei mortuo tanquam aurum sicienti; aurum ut fertur in os eius infundebant. Eutropius tamen in cronica sua eum dicit occisum ab aristonico eumenis regis filio notho. qui regnum paternum affectabat. Qui deinde peremptus est. a perpenna consule romano. Narrat etiam factum fuisse; ante uigurtinum prelium. Hoc extincto; parthi in syriam transeunt. Sed cassius successor crassi qui etiam templum expoliauit; eos repulit. Inde cassius iudeam transiens iudeos qui aristoboli parti fauebant. occidit. uendidit. destruxit. consilio usus. antipatri; amici hyrcani. Hic antipater IIII filios habuit. Phaselum. herodem. iosephum. feroram. Qui gabinii fauorem deinde cassii amicitiam habuit. Quidam hunc antipatrum dicunt filium. fuisse cuiusdam uiri ascalonitę. templi apollinis; editui. Hic ut aiunt a latronibus idumeis captus et educatus; uita et moribus eorum institutus; postmodum hycano regi amicus factus est. C leopatra ptholmei egipto regnat annis XX. II. ¶ Interea romę pullulant ciuilia bella denegato triumpho. gaio iulio cesari. qui decennio. galliam. germaniam. britanniam. multo tamen suorum dampno subegerat; et romano imperio submiserat. Que triumphi negotio. a marcello et pompeio consulibus adnitentibus senatui facta est. eo quod per quinquenium contra iussum senatus; illic demoratus fuerat. Quo audito cesar legiones undique colligens roma properat; et eam uacuam a senatu et consulibus capit. et ex ęrario auri. argentique innumerabile pondus extraxit. aristobolum regem [42r] iudeorum rome uinctum reperit. quem ut ductum est. pompeius captiuauerat. Mox cesar illum absoluens in syria cum sotiis direxit. ut sibi iudeam acquireret; et pompeium a tergo urgeret. Quo comperto pompeius; alexandrum filium aristoboli iugulari iussit. et ipsum aristobolum ab amicis suis constat esse occisum clam dato sibi ueneno antigono alio filio suo tamen superstite qui de custodia romanorum elapsus fuerat. Senatus autem antequam cesar romam ueniret. eum timentes. cum marcello et pompeio consulibus et aliis nobilibus italiam reliquentes; durachium gerendi belli sedem ęlegerunt. Post multa bella peracta. cesar pompeium in gretiam sequitur. Plurimisque ibidem inter se preliis commissis; tandem uictus pompeius in egiptum fugit ad ptholomeum dionisium. egipti regem. Qui mox ut ad litus attigit. iussu ptholomei regis a spadonibus ipsius quasi ad gratiam uictoris cesaris capite truncatus est. Quod cernens uxor pompeii. cum filiis fugit. suis. Cesar uero compositis apud thessaliam rebus; alexandriam uenit. Perlatoque ad se ac uiso pompeii capite anuloque; fleuit. Cesar postea insulam ubi pharus est. cepit. Eo archillas dux regius imbutus semel pompeii sanguine cesarisnecem meditans. cum gabinianis militibus contra cesarem pugnauit. Magna ibi multitudo cesarianorum militum cecidit. Omnes tciam interfectores pompeii; interfecti sunt. Cesar classem regiam. aut depressit aut cepit. Alexandrinus petentibus ptholomeum adolescentem quem ceperat reddit. ut magis amicitiam romanam quam arma experiri studeret. Qui tamen ilico ut liber fuit; cesari bellum intulit. Sed continuo cum toto exercitu suo; et ipse deletus est. Rex ipse adolescens scapha exceptus ut fugeret; multis insilientibus [42v] mersus atque necatus est. Corpus eius ad litus deuolutum inditio lorice auree; cognitum fuit. Qua lorica cesar alexandriam premissa; alexandrinos omnes ad deditionem desperatione compulit. Deinde composita pace cum alexandrinis; regnum egipti cleopatre matri ptholomei dedit. Cum quam inceste cognita biennio moratus est; ubi multa de egiptiorum disciplinis; interim didicit. ¶ Inde siriam peruagatus; romam uenit. ubi dictator et consul creatus est. Consules ideo appellati sunt. a consulendo uel a regendo cuncta consilio. Quos tamen ideo mutandos per singulos annos elegerunt romani; ut ne consules diu manerent. et moderatior cito succurreret. Inde autem duo pares. quia unus rem ciuilem alter rem militarem ministrabat. Regnauerunt a bruto et tarquinio [supa: collatino] primis consulibus usque ad iulium cesarem; per annos [supra: quadringento] CCCC. LX. septem. Nam romam multa mala per CC.XL.IIII. annos sub regibus continua dominatione pertulerant. Nam multo post iulius cesar in affricam transit. ubi etiam multa milia pompeianorum hominum truncat. omnesque nobiles ad desperationem compulit. Cesar iterum romam rediens; cum triumpho ingressus est. Ubi disposito recuperate rei publice statu; in hyspaniam profectus; XVII die quam egressus fuerat ab urbe; saguntum peruenit. Deinde contra filios pompeii. uariis bellis dimicat. Ultimum bellum apud mundam actum est; ubi tanta ui aduersus cesarem dimicatum est. ut cesar preuenire morte futurum uicti dedecus cogitaret. G aius iulius cesar primus apud romanos singulare optinuit imperium. Unde monarchus efficitur; id est solus princeps. Ab hoc romanorum principes. cesares deinceps appel[43r]lati sunt. Hic tercio anno regni cleopatrę solus imperat romanis; annis quatuor menses septem. Cleopatra uero sub eo et sub augusto post eum; XX annis regnauit. In qua regnum egipti penitus defecit. Cum autem plurimi amicitiam cesaris expeterent. etiam antipater amicus hyrcani in amicitiam eius receptus est; eiusque partes strenue uiuit. dum cesar apud egiptum detegeret. multis insuper uulneribus corpore proprio receptis. Quibus cesar auditis. super hoc delectatus inter amicos eum recepit. Hyrcano etiam summum sacerdotium per sententiam antipatri confirmans. Qui cum ab antigono filio aristoboli. apud cesarem accusaretur. quod partes pompeii uiuasset. ¶ Antipater non uerborum referens uicem sed ueste qua indutus erat scissa plenus uulnerum que in bellis cesaris acceperat uirtutis inditia circumastantibus offert. En inquit maliuolentie mee in cesarem testimonia. Defendunt reum. quę tanquam animi lumina micant. Has cicatrices tibi cesar uoluntatis interne obsides tribuo. Hęc pignora apud te depono. Hec inquit prote cesar excepi. Hec et alia illo dicente; cesar totius iudee procuratorem eum fecit. et ut diximus hyrcano pontifitium concessit. Qui a roma in iudeam reuersus; filiis suis prouintie negotia commisit. Interea cum honores cesar ex sua uoluntate prestaret. qui antea dabantur a populo; nec senatui ad se uenienti adsurgeret. et pene omnia tyrannice ageret; a bruto et cassio consulibus et aliis nobilibus consultu senatus. XX IIII uulneribus in curia confossus interiit. Qui cum se interceptum uideret. nichil aliud stringens se pallio suo curauit; quam ut honeste caderet. In qua coniuratione fuisse amplius quam XL conscios ferunt. [43v] Duo bruti et gaius cassius aliique sotii; strictis pugionibus in capitolium recesserunt. Capitolium est romane urbis et religionis; capud summum. Alii dicunt cum tarquinius priscus capitolii fundamentum aperiret; in loco fundamenti capud hominis litteris tuscis notatum inuenit. Indeque capitolium appellauit. Diu autem deliberatum est. t utrum capitolium cum auctoribus cedis; oporteret incendi. Romanus uero populus dolore instimulatus corpus iulii cesaris raptum. fragmentis tribunalium ac subselliorum in foro cremauit. ¶ Interfecto iulio cesare octouianus cesar qui testamento iulii cesaris auunculi sui et hereditatem et nomen assumpserat. postea rebus potitus; augustus est dictus. Antonius decernit quintilem mensem iulium debere dici; quia in eo natus fuisset iulius cesar. Antonius autem parcium cesaris consul. interfectores opprimere conabatur; unde hostis a senatu iudicatus est. Et missi sunt contra eum pensa et hyrcius. et octouianus adolescens nepos cesaris; quem ille heredem fecerat. a quibus antonius uictus est; sed tamen uictores consules pensa et hyrcius. moriuntur. et totus exercitus octouiano paret. Antonius fugit ad lepidum magistrum cesaris; qui octauiano augusto eum reconciliat. Deinde antonius octouianus. lepidus. romam ueniunt; senatum proscribunt. Cicero gaietis. interemptus est. Alii dicunt. quia ueneno sese necauit. C esar augustus romanis imperat. annis LVI. et menses VI. Hic primus a romanis augustus appellatus est; eo quod rem romanam auxerit. Quo nullus imperatorum in bellis felitior; nec in pace fuit moderatior. Hic tantas diuitias capta alexandria. superatoque rege egiptiorum antonio. et eius uxore cleopatra. pacatisque omnibus regionibus [44r] terrarum romę attulit; ut usque ad tempus illud pauper roma dici posset. Et quia ciuilia bella ualde urbem uastauerant. ita eam renouauit. ut sicut dicitur inuenit latericiam. reliquit marmoream. ¶ Mecenas uirgilius oratius. aliique poete; amici eius fuerunt precipui. Omni dię studebat. Multas prouintias romano subiecit imperio. Ab hoc augusti appellati sunt reges romanorum. Hic contra brutum et cassium. qui iulium cesarem interfecerunt; cum antonio in macedoniam properat. Sed primo prelio uicti sunt antonius et cesar. Brutus et cassius magnis exercitibus comparatis apud athenas conuenerunt; totamque greciam pene depopulati sunt. Deinde cesar et antonius eosdem in macedoniam magnis bellorum apparatibus persecuti; ad mortem compulerunt. quamuis non uirtute partis antonii. sed cesaris felicitate confecta sit. Quare ad desperationem adacti brutus et cassius; in maturam sibi mortem ante belli terminum postulauerunt. Nam inuitatis percussoribus cassius capud. brutus latus prebuit. C esar augustus V ciuilia bella gessit. Mutinense. philippense. perusinum. siculum. actiacum. E quibus duo. hoc est primum et nouissimum; aduersus marcum antonium. secundum; aduersus brutum et cassium. tercium; aduersus lucium antonium. quartum; aduersus sextum pompeium. gnei pompei filium confecit. Marcus Antonius aduersus cesarem augustum; bellum mouet. In quo uictus fugit antonius. cesar uictoria potitus. Cui decius brutus de coniuratione occisi iulii cesaris confessus; preces penitentie fudit. Qui postea in gallia captus est. a secanis et occisus. De hinc cesar antonium recepit in gratiam. Atque obsidem reconciliare gratie filiam [44v] eius matrimonio sortitus est. Postea cesar; illiricum pannoniamque italie partem bello subegit ac domuit. Illiricum prouincia est. et est finis asie et principium europe. Interea cesar augustus et antonius; imperium romanorum parciuntur. Antonius orientalem partem habuit; augustus occidentalem. Antonius artabanen armenie regem proditione et dolo cepit. Quem argentea cathena uinctum ad confessionem thesaurorum regiorum coegit. Expugnatoque oppido inquo conditos thesauros esse prodiderat. magnam uim auri argentique abstulit. Qua elatus peccunia; denuntiari bellum cesari fecit. Atque uictus amore cleopatre regine egipti. octauię sue uxori sorori cesaris; repudium indici iussit. et cleopatram sibi ex alexandria occurrere imperauit. Ipse autem apud actium ubi classem constituerat; profectus est. ¶ Cesar uero CC XXX rostratis nauibus. abrundusio in epyrum secessit. Antonius defectu et fame militum suorum permotus; bellum mature instituit. Ac repente instructis copiis ad cesaris castra processit; et uictus est. Secunda secessio augusti et antonii. Tertia die post pugnam antonius castra ad actium transtulit; nauali etiam prelio dimicari conatus. Famosissimum et magnum hoc bellum; apud actium fuit. Ab hora quinta usque in horam septimam incerta uincendi spe grauissime utrinque cedes acte. Reliquum diei cum subsequenti nocte in uictoriam cesaris declinauit. Cleopatra regina prior cum LX. uelocissimis nauibus fugit. Antonius detracto uexillo pretorię nauis. fugientem secutus est. uxorem. Illuscescente iam dię uictoriam cesar consummauit. Antonius et cleopatra communes liberos. cum parte regię gaze. ad rubrum mare premit[45r]tendos censuerunt. ipsis presidiis circa duo cornua egipti. pelusium. parethoniumque dispositis; classem et copias instaurando bella parauerunt. Cesar brundusium uenit. ibi orbis terrarum persidia diuisis legionibus composuit. Inde syriam profectus; mox pelusium adiit. ubi ab antonianis persidiis susceptus est. Deinde parethonium ciuitatem cepit. Antonium apud pharum uicit. Antonius equestre aduersus cesarem iniit bellum. Deinde cum ad instruendam iterum classem antonius in portum descenderet; uictus aufugit. subitoque uniuerse naues; ad cesarem transierunt. Cumque iniquo persidio spoliatus esset; trepidus secum paucos recipit in urbem. Postea imminente cesare turbataque ciuitate; idem antonius sese ferro transuerberauit. ac semianimis ad cleopatram in monumentum in quo se illo mori certa condiderat; perlatus est. Cleopatra postquam se seruari ad triumphum intellexit; uoluntariam mortem petens. aspidis ut putatur. morsu in sinistro tacta brachio; exanimis inuenta est. Uel aliter. Illa mamillis suis impositis aspidibus moritur. cum qua regnum defecit egipti. Cesar alexandria urbe omnium longe opulentissima et maxima; uictor potitus est. I n eo prelio quod cesar habuit cum antonio in macedoniam contra brutum et cassium. herodes filius antipatris ipsis imperatoribus auxilia prebuit. Unde procurator syrie; factus est. Nec multo post antipater herodis genitor amicus hyrcani quem pompeius procuratorem palestine fecerat; dolis malichi cuiusdam qui iudeę regnum affectabat. occisus est. ueneno clam sibi dato. Quem malichum in ultionem patris herodes postea peremit et hyrcanum e regno iudeorum deiecit; solo sacerdotio contentum [45v] Herodes autem acceperat dum priuatus esset uxorem. nomine desidem; de qua filium genuit antipatrum. Cum enim regnum iudeorum a cesare augusto adeptus est; duxit uxorem nobilem maria nem filiam alexandri filii aristoboli. neptem hyrcani de qua. V. filios genuit. Quorum duos. id est. alexandrum et aristobolum factionibus quorumdam ipse necari iussit insamaria. matre eorum prius perempta; abiecto ut fertur falso adulterii crimine. ¶ Interea antigonus filius aristoboli. de quo supra mentionem fecimus. auxilio parthorum contra iudeos dimicans; ierosolimam capit. Hircano pontifici auunculo suo qui regnum iudeorum XXXta IIIIor annis tenuerat; cum dentibus obtruncat aures. quem ita truncatum; parthi secum uinctum ducunt. Phaselum fratrem herodis necat. Nec multo post iosephum fratrem eius forte captum perimit. ¶ Herodes romanorum petit auxilia. et suffragio sosii ducis romanorum ierosolimam post triennium; capit. Antigonum qui post hircanum regnum iudeorum tribus annis et III mensibus tenuerat; sosius interficit. et ita omnis iudea sub potestate herodis deuenit. ¶ Mortuo antigono a quo usque in presens tempus ierosolimorum regnum destructum est. necnon cessante legitimo iudeorum sacerdotio; herodes uir alienigena. antipatris ascalonitę. et matris cipridis arabicę filius. ab augusto et senatu regnum iudeorum accepit. filiique eius post eum; regnauerunt usque ad nouissimam ierosolimorum captiuitatem ex successione generis sacerdotalis pontificibus constitutis. secundum legem moysi deo seruientibus non perpetuitate uitę. Ignobiles uero quidam unius anni siue modico amplius; a romanis imperatoribus [46r] sacerdotium emebant. ¶ e sacerdotibus autem gentis huius sic refert egesippus; in hystoria sua libro quarto. A principio aaron qui summus sacerdos fuit. qui ad filios suos ex uoluntate dei unctione legitima transmisit sacerdotii prerogatiuam; alteri autem generis uiro nec regi quidem licebat succedere. Denique ozias quia usurpauit sacerdotium. lepra perfusus. templo[supra: que] eiectus; reliquam etatem fine imperio exegit. Fuerunt itaque ab aaron usque ad tempora salomonis. qui condidit templum principes sacerdotum. XIII. per annos. DCXII. Rursus a salomone usque ad tempora captiuitatis quando in assyriam populus demigrauit; urbe capta. temploque exusto. fuerunt principes sacerdotum. X. et VIIII per annos CCCC LX. et menses sex et dies X. Postea cyrus cum dimitteret populum de regione assyriorum et templi reedificandi potestatem daret; iosedech etiam principem sacerdotum qui simul abductus erat; redire permisit. ut ritus ueteris sollempnitatis per assueti sacerdotis scientiam reformaretur. Ipse igitur et posteri sui. XV uiri a reditu populi usque ad antiochum eupatorem per ordinem successionis principatum sacerdotii representarunt annis CCCC XIIII. Postea iudei nacti potestatem populo presidenti per mathatiam et iudam; ionathan principem sacerdotum constituere. Postquem symon frater eius hereditario iure successit. Post eum; iohannes [supra: qui] et hyrcanus. Post hyrcanum aristobolus. qui etiam primus post reuersi[in margine: onem] babilonicę captiuitatis regnum sacerdotio aduinxit. Aristobolo; iamneus qui et alexander successit. Moriens autem alexander; alexandram coniugem suam temperamento regali preesse uoluit. Illa hyrcanum [46v] filium suum seniorem in sacerdotium patri substituit. Aristobolo fratri nichil publicorum committens officiorum. Sub hoc hyrcano defecit legitima successio [in margine: sacerdotii] iudeorum. H erodes uero alienigena nichil omnino pertinens ad iudeam. Hyrcanum qui olim sacerdos fuerat iudeorum de captiuitate parthica regressum; interfecit. et filium eius qui sacerdotio patris successerat. Deinde substituit in sacerdotium alienigenas. et ignobiles quosque quos aut libido aut casus dedisset. Fertur enim ab his qui siue argitte siue simpliciter docentes siue uere astruentes tradiderunt nobis quia idumei latrones ascalonem urbem palestinę ingressi. de fano appollinis quod uicinum muro erat. antipatrum herodis cuiusdam heroduli filium. inter alios duxere captiuum. quem pater [supra: ob] inopiam redimere nequiuit. Hic igitur imbutus disciplinis et mysteriis iudeorum hyrcano regi iudeę amicitia copulatus; per se ad pompeium legatum direxit. Et quia legationis fructum potitus est; per eius gratiam partem regni affectauit. Occiso autem antipatro propter felicitatis inuidiam. filius eius herodes postea sub antonio senatus consilio; iudeis regnare preceptus est. Cuius herodis filius. et alii tetrachę. quod ideo ex grecorum hystoriis putauimus transferendum; ut clareat herode de nullo affine generis iudeorum regnum adulterina fraude quesisse. Denique conscius ignobilitatis suę. ne qua posteris suis uel descripto ueteri questio moueretur; scripturas eorum incendit. estimans quod si inditia de publico sustulisset. ex nullis aliis testimoniis clarere posset. qui de patriarcharum uel proselitorum ueterum [47r] genere dimicaret. Herodes autem quia contra cesarem antonium et cleopatram multis preliis iuuerat; timens eum deposito diademate regni. sed mente regia; apud rodum occurrit cesari. Neque dissimulata ueritate coram eo dixit. Ego cesar rex ab antonio factus. fateor me utilem sibi regem fuisse. cui etiam uicto; me adhuc debitorem non abnuo. Ideoque armis probasses. si cleopatra non inuidisset. et arabes me non impedissent. Ea necessitate cum antonio arma contra te non tuli. Nam cleopatra ad aures antonii inclinauerat. ut me contra arabas tunc pugnare facerat. Hac intentione ut si ego superior forem; arabia regine cederet. Si inferior; dominatus cleopatre in iudeam extenderetur. Itaque dum contra arabas pugno; antonius apud actium perit. Misi tamen ei pro uiribus meis partem exercitus. et frumenti plurimum. Optimumque consilium tribui si credere uellet. ut cleopatram occideret. pro qua tam tibi quam suis erat odibilis. Sed amor cleopatrę eius aures obstruxit. Una ergo cum antonio uictus sum. et regni coronam cum eius fortuna deposui. Ad te ueni spem de uirtute persumens. Sequestraui regni insignia; sed non abieci uirtutis conscientiam. Malo apud te de fide quam de perfidia iudicari. Ad hec cesar. Salue inquit. et nunc magis regno tuo utere. Quia non inuidemus uirtutibus; sed delectamur. Dignus enim pluribus imperare; qui sic tueris amicitiam. ut in aduersis propositum non abneges. et amicum confiteri non erubescas. Recte fecit antonius. qui magis cleopatre quam tibi paruit. Te namque lucrati sumus propter eius amicitiam. Quid miraris si a te de[47v]ficere fecit cleopatra antonium. cum a me dissociauerit. atque ex consorte imperii hostem fecerit; Ergo quia et tu nobiscum repudiatus es; ideo nobiscum regna. ¶ R ecepto itaque regno. cesari in egiptum proficiscenti omnia quę sibi uel exercitui forent necessaria. et precipue locis aridioribus subministrauit. Unde tantum romanorum amorem promeruit; ut plus uideretur meruisse; quam accepisse. Ideo cesar ex omnium sententia ei samariam. iopen. gadoram. iponem. turrem stratonis [corrected from: stratoris] et maritimas urbes. quas cleopatra ei abstulerat. et alia plurima ei restituit et tribuit. ¶ Itaque in regno iudeę ab augusto confirmatur. primus rex alienigena. Et de babilone quendam iudeum analeum nomine pontificem fecit. Quo post modicum eiecto; aristobolum fratrem uxoris suę predictę mariamen pontificem constituit. et hoc interempto post annum; rursus analeum prouexit. Et hyrcanum a parthis dimissum occidit; et mariamen ut predictum est. cum duobus filiis suis. Et post modicum; peremit antipatrum. quem de alia uxore susceperat. Dictum enim sibi fuerat ab amicis falsis; [in margine: quod filii sui] ei pro regno insidiarentur. ¶ P ostea uero idem multa mala tam suis quam aliis iudeis multorum necibus intulit. Ciuitates et templa cesari dedicauit; unde multam a iudeis inuidiam pertulit. eo quod contra legem agere uideretur. Hic iudeorum peritos occidit. scripturas genealogias incendit. quia erat idumeus et arabs; et nolebat ut aliquis de ignobili stripe sua haberet noticiam. ¶ Herodes apud ierosolimam multas et magnas edes construxit. Isdem [48r] samariam olim iam in cineribus sedentem a fundamentis suscitans. in honorem augusti augustam. id est. sebastiam appellauit. Herodes cesaream in nomine cesaris condidit. quę prius turris stratonis uocabatur. Isdem antidonam et antipatridam. atque herodionem; in honorem patris sui antipatris. et suum exstruxit. Innumerabilia quoque opera in singulis syrię urbibus quas regebat sollertissime edificauit. ¶ Huius temporibus completa est. prophetia iacob; dicentis. Non deficiet princeps de iuda et dux d f eius. d u qui m est et i e e gen. Non ergo defuit iudeorum princeps ex iudeis. usque ad istum herodem; quem primum acceperant alienigenam regem. Hic cum natiuitatem christi a magis disceret qui natus est. XLII anno imperii augusti ab exordio mundi quinto millesimo ducentesimo decimo. pueros bethleemiticos occidi iussit. In quo etiam iusto dei iudicio herodes percussus est. Nam unus paruulus eius casu illuc ad nutriendum datus; a carnificibus peremptus est. ut macrobius in saturnalibus asserit. Et completę sunt. LX. VIIII ebdomade quę in daniele scriptę sunt. Nec multo post diuino iudicio uariis doloribus occupatus. scilicet febre prurigine. intercutis uicio. testiculorum putredine aliisque malis suffusus; obiit. Interfici omnes nobiles iudeos in die obitus sui iubet. ut sic saltem omnis iudea quamuis in uita huius mortem defleret. Sed salome eius soror cum marito suo alexa[in margine: ndro]. omnes post mortem eius absoluit. quibus ipse hoc scelus iusserat. Nam in uita sua ex omni iudea colligi. et carcere concludi [48v] fecerat. Regnauit autem annis. XXXta.IIIIor. Sepultus est autem cum honore in castro herodio. et non surrexit. neque ante eum; neque post de genere suo qui ei potentia. diuitiis. successibus. strenuitate; equiperari posset. ¶ Augustus cesar. archelao eius filio mediam iudeę regionis partem concessit. Antiphe autem et philippo fratribus suis qui cum eo de regno certauerant. partita alia medietate regni; in duas partes tetrarchias habere constituit. Ceteris uero filiis herodis. scilicet. herodi antipatro. faselo. ferore. aliisque tam filiabus quam filiis. ac nepotibus suis. et salomę sorori predictę eius. alias partes regni. prout herodes uiuens disposuerat; possidere consensit. ¶ Secundum ieronimum mortuo herode; archelaus in loco eius ab augusto constituitur. et tetrarche fiunt. IIIIor fratris eius. herodes antipater. lysias. philippus. archelaus autem apud cesarem post decennium accusatus a iudeis; apud uiennam gallię urbem exilio relegatus est. ibique diem clausit extremum. Medietas uero regni quę archelao contigerat; in romanorum redacta est. prouincia. Similiter et egiptus romana fit prouintia post mortem antonii et cleopatrę. ubi regnauerant ab alexandri obitu ptholomei; annis CCC. minus V. ¶ Nichopolis iuxta actium condita; et agon actius constitutus. ¶Augustus calabriam et gallos; uectigales facit. ac nichilominus gladiatorium ludum. et nauale certamen exibuit. Tiberium et agrippam in filios adoptauit. Post multa bella ab eo superata; ouans urbem ingressus est. ¶ Hisdem diebus transtiberim terra fontem olei de taberna meritoria sine intermissione exundauit. ac per totum diem largissimo [49r] riuo fluxit. significans gratiam ex gentibus. Taberna meritoria meretrices dicuntur; eo quod percium libidinis mereantur. Unde et meritorię tabernę. Nam et milites cum stipendia accipiunt; mereri dicuntur. Huius XLo IIo imperii anno ab urbe condita. D.CCo IIo orta est. ut psalmista dicit nouę legis iusticia; et habundantia pacis. Natus est. autem ad redemptionem nostram ihesus christus filius dei. in bethleem iudę. VIII kalendas ianuarii. olimpiade. Ca XCa III cum primum incrementa omnia anni uirentis incipiunt. Colliguntur anni ab abraham usque ad natiuitatem christi. II milia XV. Augustus romanis imperauit annis LVI et menses VI. Moritur autem in campania. LXXmo VIIo etatis suę anno. sepultusque est romę; in campo martio. In tempore augusti secundum solinum anni perspecta est. ratio quę a rerum origine profunda caligine tegebatur. Nam ante augustum cesarem incerto modo annum computabant. Qui apud egiptios IIIIor mensibus terminabatur. Apud archadas; tribus. Apud carnadas; VI. In italia apud lauimos; XIII. Quorum annus CCCis LXXXa et IIIIor diebus ferebatur. ¶ Romani initio annum X. mensibus computauerunt. a marcio auspicantes. ad eo ut eius die prima de aris uestalibus ignem accenderent. mutarent ueteribus uirides laureas. Senatus et populus comitia agerent. matronę seruis suis cęnas ponerent. sicuti saturnalibus domini. Illę ut honore promptius obsequium prouocarent. hi quasi gratiam repensarent perfecti laboris. Maximeque hunc mensem principem testatur fuisse qui ab hoc V erat; quintilis dictus est. Deinde numero decurrente december sollempnem circuitum [49v] finiebat inter diem CCCum IIIIor. Tunc enim iste numerus explebat annum. ita ut VI menses tricenorum dierum esset. Quatuor reliqui tricenis et singulis expedirentur. Sed quem ratio illam ante numam alune cursus discreparet. limari computatione annum per equarum. L. et uno die auctis. Ut ergo perficerent. XII. menses; VII mensibus superioribus deteraxerunt dies singulos. eosque. L. istis et uno diebus adiuxerunt. Factaque L.VII. diuisi sunt in duos menses. Quorum alter XXta IX alter XXVIII dies detinebant. Sic annus habere V atque L dies cepit. Postmodum cum perspicerent temere annum clasum intra dies quos supradiximus quando quidem appareret solis mediatum non ante CCC LXV diem habundantem insuper quadrantis particula. zodiacum conficere decursum quadrantem illum et X dies addiderunt. ut ad liquidum annus diebus CCC LXV et quadrante obseruatione imparis numeri. quem pytagoras monuit proponi in omnibus oportere. Unde propter impares dies diis superis et ianuarius dicatur; et marcius propter pares. Februarius quasi omenosus; diis deputatur inferis Cumque hęc diffinitio toto orbe placuisset custodiendi quadrantis gratia. a diuersis gentibus uarie intercalabatur. Nec usquam tamen ad liquidum fiebat; temporum perequatio. Greci uero singulis annis XI dies et quadrantem detrahebant. eosque octies multiplicatos in annum nouum reseruabant. ut cum tractus nonagenarius numerus in tres menses per tricenos dies scinderetur. Quia anno nono restituti efficiebant dies CCCCti XLta IIIIor quos embolismeos uel yperballontas nominabant. Quod cum inicio romani probassent; contemplati[50r]one numeri parilis offensi. neglectum breui perdiderunt. translatum in sacerdotes intercalandi potestate. Qui plerumque gratificantes rationibus publicanorum pro libidine sua subtrahebant tempora uel augebant. Cum hęc sic forent constituta. modumque intercalandi interdum cumulatior interdum fieret imminutior uel omnimodum simulatus preteriretur. non numquam accidebat ut menses qui fuerant transacti hyeme. modo autumpnale tempus inciderent. Itaque cesar uniuersam hanc inconstantiam. incisa temporum turbatione composuit. Et ut statum certum preteritus error acciperet XXI dies et quadrantem simul intercalauit. Quo pacto regradati menses. decetero statuta ordinis sui tempora detinuerunt. Ille ergo annus solus CCC XL IIII dies habuit. Alii deinceps. CCC sexagenos quinos et quadrantem. Et tunc queque uicium admissum per sacerdotes. Nam cum preceptum esset. anno IIII ut intercalarent unum diem; et oporteret confecto. IIII anno id obseruari. antequam V. auspicaretur; illi incipiente. IIIIto intercalarum non desinente. Sic per annos VI et XXX cum VIIII dies tantummodo sufficere debuissent. XII sunt intercalati. Quod reprehensum augustus reformari iussit annos XII intercalati. sine intercalatione decurrere. ut III illi dies qui ultra VIIII necessarios temere fuerunt intercalati; hoc modo possent reconpensari. T yberius cesar. Liuię filius. augusti cesaris prouignus; imperauit annis. XX III. Hic ingenti socordia imperium gessit. nusquam ipse pugnauit; bella per legatos suos gessit. ¶ Pontium pylatum in iudeam procuratorem direxit. Pylatus in secreto noctis imagines cesaris in templo posuit. hoc [50v] autem prima seditionis et turbarum iudeis causa extitit. Pylatus post supradictam seditionem quę ob cesaris imagines fuerat concitata. Corbanan. id est. sacrum thesaurum in aquę ductum ierosolimis expendens; secundę seditionis prebuit semina. ¶ Agrippa filius herodis regis accusator herodis tetrarchę. qui regnauit annis. XX IIIIor quique iohannem baptistam in carcere pro testimonio ueritatis capite truncauit. romam profectus; a tyberio in uincula conicitur. ¶ Philippus tetrarcha paneaden ciuitatem. in qua plurimas edes construxerat. in honore cesaris et sui; cesaream philippi uocauit. et iuliadem aliam ciuitatem. ¶ H erodes tetrarcha tyberiaden condidit; et libiadem.

A nno quinto decimo imperii tyberii euangelicam doctrinam inchoauit. dominus noster ihesus christus. anno autem. XVIII. imperii huius passus est. dominus noster ihesus christus. ierosolimis. sub pontio pylato. prius accepta cena cum discipulis suis in monte syon. Inter quos fuit iudas proditor. in quo post acceptionem panis tincti a domino porrecti intrauit sathanas. ita tamen ut sibi iam traditum plenius possideret; in quem prius intrauerat ut deciperet. Intrauerat ergo prius diabolus immittendo in cor iudę symonis scariothis temptationem qua traderet christum; talis enim iam uenerat ad cenandum. Nunc autem post panem intrauit ad eum. non hunc ut alienum temptaret; sed ut proprium possideret. Non enim ut putant quidam negligenter legentes; tunc iudas corpus christi accepit. Intelligendum est. quod omnibus eis distribuerat dominus sacramentum corporis et sanguinis sui. ubi et ipse [51r] iudas erat; sicut sanctus lucas euidentissime narrat. Ac deinde ad hoc uentum est. ubi secundum narrationem iohannis apertissime dominus per bucellam tinctam atque porrectam suum exprimit traditorem. fortassis per panis unctionem. illius significans finctione. Quod dominus ait iudę quod facis fac cicius; non precepit facinus. sed predixit iudę malum; nobis bonum. Post passionem; tercia die resurrexit dominus a mortuis. et quadragesima ascendit in celum. Post hos uero dies ordinantur ab apostolis; diaconi. VII per orationem et manus impositionem. quorum primus stephanus. Septimus nicholaus. Ab hoc nicholao orta est. heresis. quę appellatur nicholaitarum; cuius mentio; in apochalipsi iohannis continetur. Hic nicholaus pulchram habebat uxorem. Sed cum increparetur ab apostolis de zelotipia. produxit eam in medio. ut siquis uellet ea uteretur. Qua occasione sectatores eius existimant uti legitime posse omnibus delectationibus huiusmodi. ¶ Precedenti tamen tempore orta fuerat heresis quę appelatur symonia. quę principium omnis heresis fuit. Hęc a uiro quodam symone mago processit. qui gentem samaritonorum magicis artibus deludebat. Hic a samaritanis uocabatur uirtus dei; que dicitur magna. Baptizatus autem a philippo credidit; sicut et alię gentes. Qui cum populum accepisse spiritum sanctum ab apostolis per manus impositionem; [in margine: uideretur] dixit eis. ut accepta peccunia ab eo. daretur sibi eadem potestas. Quod audiens petrus; dixit. Peccunia tua tecum sit in perditione. Age penitentiam; ut remittatur tibi pessima cogitatio tua. ¶ Hoc tempore iacobus apostolus episcopus ierosolimis; ab apostolis ordinatur. Paulus uas electionis [51v] a deo in apostolatum eligitur. ¶ Ouidius moritur; ¶ Romę ludibrium paulinę matronę. et mundi militis contigit; qui eam sub specie anubis. id est. ysidis delusit. cum ea sibi antea adquiescere noluisset. Maritus nil causę habens erga uxorem querelam. defert; ante tyberium. Quam ipse audiens; risit dolum. Mundo militi locus fugę tribuitur. uitam ei donans. quia ui amoris id fecisset. Simulachrum ysidis; in tyberi proici iubet. Sacerdotes necari. quorum consensu factum est. qui ab eo precium acceperant. et in templo noctu cum muliere clauserant. ¶ Tyberius imperator; in campania moritur. A b adam usque ad diluuium; anni II [milia] CC. XL. II. A diluuio usque ad abraham anni DCCCC XL III. Ab abraham et regno nini et semiramidis usque ad passionem domini; anni II milia XL IIII. A moyse et egressu israelis ex egipto usque ad passionem domini I [milia] DXXXVIIII. A salomone et prima edificatione templi. usque ad passionem domini; anni I [milia] XL. A secundo anno instaurationis templi quę facta est. sub dario ydaspidis filio rege persarum usque ad eandem passionem uel predicationem; anni Dti XL. VIII; I herominus in cronica sua qua incipit ab abraham et regno nini et semiramidis; ita exorsus est. Nota lector quod a natiuitate abraham. usque ad tocius orbis diluuium. inuenientur retrorsum anni DCCCC XL II. Item a diluuio usque ad adam. anni II milia. CC. XL. II. in quibus milla penitus nec greca nec barbara. et ut loquar in commune gentilis inuenitur hystoria. Quam ob rem presens opusculum ab abraham et nino. usque. ad nostram etatem infe[52r]riora tempora persequitur. et statim in principio sui hebreorum abraham; assiriorum ninum et semirarum proponit. Quia nec athenarum adhuc urbs. nec arguiorum regnum; [supra: nomen] acceperat. Solis sycioniis in grecia florentibus apud quos temporibus abrahę et nini; europem secundum regnasse ferunt. Quod cur etiam nos putemus; ex sequentibus demonstrabitur. Si enim diligenter enumeres ab ultima etate nini. usque a troię captiuitatem; inuenies annos DCCC XXX. IIII. Item in sycione a XXmo IIo anno regis europis. usque ad [in margine: su]pradictum tempus; eosdem annos inuenies DCCC XXX. IIII. ¶ Apud hebreos quoque a natiuitate abraham usque ad labdon et samson iudices iudeorum. qui troianis temporibus populo perfuerunt; equę supputabis annos. DCCC XXX IIII. Item apud egiptios ad etate nini et semiramidis quo tempore iam. XVI dinastia. Thebeidę egiptiis imperabant; usque ad XX dinastiam et regem egypti thuorin. qui ab homero polebus uocatur sub quo etiam capta est. troia; colliguntur supradicti anni. DCCC. XXX. IIII. Igitur consequenter uno eodemque tempore. in cronicę nostrę fronte ponimus; abraham ninum cum semiramide. Europem egiptiorum; thebeos; et hęc quidem ita se habere ut prefati sumus; posterior textus ostendet. ¶ N unc illud incura est. ut etiam hebreorum annos M IIIIor tempora diuidamus. Ab abraham usque ad moysen. A moyse usque ad primam edificationem templi. A prima edificatione usque ad secundam instaurationem eiusdem. Deinde; usque ad aduentum christi. A natiuitate abraham usque ad moysen et egressum israelis ex egipto; computantur anni D. X. A moyse usque ad salomonem. et primam edificationem [52v] templi; anni CCCC. LXX VIII. Secundum tamen minorem numerum. quęm tercius regnorum liber continet. Nam iuxta uolumen iudicum. supputantur anni DC. A salomone uero usque ad instaurationem templi. quę sub dario ysdaspis [supra: filio] persarum rege facta est; colliguntur anni D. XII. A dario usque ad predicationem ihesu christi. et usque ad XV tyberii cesaris annum explentur anni D. XL. VIII. Itaque fiunt [supra: simul] ab abraham usque ad XV annum tyberii; anni II milia. XL IIII. Similiter a nino et semiramide usque ad moysen et cicropem; anni D.V. Hic primus omnium iouem appellauit. simulachra repperit aram statuit. Uictimas immolauit. nequaquam huiusmodi rebus in grecia umquam uisis. A cicrope usque ad captiuitatem troię; anni CCC. XX. VIIII. A captiuitate troię usque ad primam olimpiadem; anni CCCC. VI. A prima olimpiade ad secundum darii annum. et instaurationem templi; CC LVI. A secundo darii anno. usque ad XV annum tyberii ce. anni D XLVIII. Fiunt simul anno a nino et semiramide. usque ad XV. tyberii annum; anni II milia XL IIII. Quos et ab abraham usque ad tyberium ostendimus supputatos. A tyberii autem XV anno. usque ad XIIII. annum ualentis quo interiit; numerantur anni CCC. L. Itaque fiunt omnes anni huius hystorię; II milia. CCCC. Vus minus. Et ne forte longus ordo numerorum aliquid turbationis afferret; omnem annorum congeriem in decadas cicidimus; quas ex singularum gentium hystoriis congregantes. sibi inuicem fecimus esse. contrarias. ut facilis prebeatur inuentio; cuius greci etate uel barbari; prophetę. reges. et sacerdotes fuerint hebreorum. G aius caligula; imperauit annos IIIIor. Hic fuit [53r] nepos tyberii. scelerantissimus ac funestissimus; et qui etiam tyberium indedecore purgauerit. Hic iudeorum principatum tradidit regi agrippę. Herodem tetrarcham; eterno exilio condempnauit. Templum quoque quod erat ierosolimis iussit prophanari; sacrificiis gentilium. statua iouis; ibi posita. In diebus huius perses pylatus qui dominum flagellauerat. iusto satis iudicio apud uiennam gallię ciuitatem; propria se manu interemit. ¶ Per idem tempus matheus in iudea euangelium scripsit. Philo iudeorum insignissimus alexandrinus genere in omni scientia hebreorum et grecorum; clarus habetur. Hic cum romam ueniret tempore neronis. gentis suę legatione fungens; in amicitiam petri apostoli receptus est. Ob cuius suasionem marchum discipulum suum ut tradunt alexandriam misit; ubi tempore claudii pro christo mortuus est. C laudius imperat annis XIIII. Hic fuit patruus caligulę; et mediocriter imperauit. multa gerens tranquille. et moderate; quedam crudeliter. Quasdam etiam insulas ultra britanniam. id est. angliam quę orcades appellantur; romano subiecit imperio. Orcades insulę multę sunt. habitabiles tantum XIII et XX inhabitabiles. In his inuenitur copia metallorum. ¶ His quoque diebus petrus apostolus cum prius antiochenam fundasset ęcclesiam; ad superandum symonem magum romam uenit. ibique salutarem fidem uerbo docuit; et uirtutibus approbauit. Tenuit autem cathedram episcopalem annis XXV. usque ad ultimum annum neronis. ¶ Felix tocius prouincię samarię et galileę; a claudio constituitur procurator. ¶ Per idem tempus quoddam latronum [53v] genus in ipsis ierosolimis pullulauit. qui uocantur sicarii; hoc est breues gladios manu gerentes. Hi turbis immixti. sepius ubi aliquem fixerant cadebat imprudens uulnere ceco. ita ut querelam mors preueniret. Funus in promptu erat; sed percussor latebat. Multi cotidie neci addebantur. Quisque enim sibi metuebat. quod socio suo contingere sepe cernebat. Mors itaque erat in oculis; timor in animis. ¶ His temporibus ferunt. quia fenix unica auis uisa est. quę ante. DC LIIII annos ut egiptii computant. N ero imperauit annis XIIII. Sectator caligulę; auunculi sui. imperium romanorum deformauit. Luxuria crudelitate. omnique se scelere polluit. Calidis et frigidis unguentis; se lauabat. Retibus aureis; sepe piscabat. ¶ Huius anno secundo festus iudeę procurator; successit felici. A quo festo prefecto paulus apostolus cesarem appellans. romam uinctus dirigitur; et per biennium in libera custodia retinetur. ¶ Post biennium autem dei prouidencia relaxatus. ad hyspanias peruenit; et arelatę trophinium uiennę uero crescentem; discipulos suos gentibus ad predicandum reliquit. ¶ Porro VII anno imperii neronis iacobus frater domini qui uocabatur iustus. ierosolimis [supra: a] iudeis pertica fullonis occisus est. His etiam diebus festo iudeę procuratori; successit albinus. Albino uero florus. Tunc romanorum luxuriam et auaritiam non ferentes iudei; contra eos rebellare ceperunt. ¶ Regnante nerone; multa detrimenta res publica pertulit. Anno XII. imperii huius; cestius qui summam milicię regnandę in syriam a romanis susceperat [54r] contra iudeos arma mouit. ut eorum insolentiam et romanorum necem ulcisceretur. Iudeaque ingressus. urbem zabulon diripi et incendi iussit. Deinde iopen occupauit. et depredatus est. uicina loca cesareę depopulatus est. Cestius antipatridam uacuam repperit. et lidam. et gabaon incendit. Quo uiso ierosolimitę. tanto impetu in romanos prosiluiere; ut DXV ex eis perimerent; et totum romanorum exercitum; subuerterent. Nero iudeorum audita rebellione. uespasianum cum tito filio suo in iudeam misit. ut iudeorum contumatiam compesceret. et romano subderet iugo.¶ His temporibus cum symon magus altercationem cum petro et paulo apostolis posuisset. dicens se quamdam uirtutem dei esse; medio die de rupe tarpeia. uel de campo martio ut alii uolunt. dum ad patrem se uolare promittit in celum; a demonibus quibus in aere ferebatur. adiurante eos petro per dominum. paulo uero orante in uia sacra ante templum romuli dimissus crepuit. Ob cuius necem petrus a nerone uia triumphali crucifigitur. Paulus autem uia ostiensi ad aquas si[corrected supa: i to a]luias gladio ceditur. ¶ Hac tempestate lucanus. ac poeta lucretius. et seneca preceptor neronis; ab eo necantur. ¶ His et aliis operibus nefariis; hostis a senatu iudicatur. Cumque quereretur ad penam quę talis erat ut midus per publicum ductus forcipe capiti eius inserto. uirgis usque ad mortem cederetur. atque ita precipitaretur ex saxo. – de palatio solus cum IIIIor seruis suis fugit. atque asentibus et frutectis dilamatus ubi latebat. IIIIor urbis miliario tandem manibus lignum adaptauit ut potuit; [54v] quo se interfecit. Cumque se transfigeret dixisse fertur. ha. quam bonus artifex perit. Hoc ideo ut puto protulit. quia nullum fere genus sceleris. impetratum reliquit. Atque ideo omnis meo familia augusti consumpta est. ¶ Cum hęc romę geruntur; uespasianus horum nescius. iudeę appropinquans. in galileam sese prius immersit. Ubi omnes urbes. castra. uicos; cepit. incendit. spoliauit. Recepta igitur uespasianus ptolomaide. quę alio nomine nunc dicitur achon cesarea. scithopoli. in deditionem ad hyemandum. quia tempus erat remisit exercitum. Nec tamen a negoctis bellicis uacuus erat. Sex milia iuuenum ualidorum neroni direxit. Vespasianus itaque ierosolimorum queque proximorum castella. urbes. uicos romani exercitus replebat subsidio. Sed interim aduenit nuncius uespasiano; de morte neronis. G alba mortuo nerone; imperauit menses VII et dies totidem. Hic ab hyspanis et gallis; electus est. uir antiquissimę nobilitatis. et qui multa insignia fecerat. Idem factione othonis occisus est; qui mox arripit imperium. ¶ Otho saluius imperauit menses IIIIor. Contra quem uitellus a germanicis legionibus electus; imperium sumit. a quo cum uictus esset. otho; sese peremit. His permutationibus auditis. uespasianus bellum quousque finem rei cognosceret; suspendit. Uitellius imperauit menses VII. crudelis et nequam. ingluuie et uoracitate. ac ebrietate notabilis; ac neroni similis. Hic a ducibus uespasiani perimitur; et per urbem turpiter tractus. communi caruit sepultura. Interim uespasianus omnia circa ierusalem deuastans. et exurens ante obsidionem clausit [55r] ei aditus. Uespasianus imperauit annis VIIII. factus imperator in palestina ab exercitibus suis. Obscure quidem natus; sed optimis comparandus. britanniam germaniamque deuicit. In imperio moderatissime se habuit. liberalis et placidissimę leuitatatis fuit. Hoc habuit eximium. obliuisci inimicitias. Conuitia a causidicis et philosophis leuiter tulit. Multa regna redegit in prouincias. Hic cum a iudea romam tenderet. dispositis omnibus in exercitum filium suum titum dereliquit. Titus tres turres illesas ad custodiam regionis cum romanis in ierusalem dereliquit. id est. marienne. phaselo. equestri. quas herodes construxerat. Reliqua omnia id est templum et muros urbis iussit dirui. et sic romam reuersus est. In quamcumque urbem ueniret. iudei pro uictoria trucidabantur. Alii per metalla dampnabantur. Alii more gladiatorio in harena inuicem coacti; sese perimebant. ¶ Fertur etiam quod tres naues iudeis plenas sine remige in mare proiecerunt. Qui in italia non longe a salerno pulsi; urbem malfam condiderunt. ¶ Titus cum patre suo de ierosolimis triumphauit. Iudeos qui in palestina remanserant; tributarios romani fecerunt. Uespasianus autem populo. senatui. postremo cunctis amabilis; pro fluuio uentris extinctus est. Et cum morte urgeretur; erexit se. Stantem inquit decet imperatorem; excedere terris. Titus imperauit annis II. mensibus VIII. diebus X. Uir omnium uirtutum genere mirabilis. ad eo ut amor et delicię humani generis diceretur. Facundissimus et moderatissimus fuit. Causas leterer egit. [55v] Poemata et tragedias grece composuit. Rome amphiteatrum construxit. Huic fuit illud celebre dictum. per didisse diem; in quo nil boni fecerat. Titus cum a uespasiano patre suo ad procurationem obsidionis ierosolimitanę in castris relictus fuisset; templum domini incendit ac diruit. et muros urbis solo adequauit. ¶ Scribit autem iosephus tunc centena milia iudeorum perisse. Sed et centum milia uenundata fuisse totoque orbe dispersa. Consummatum [supra: est] autem hoc bellum annis IIIIor duobus quidem nerone uiuente; duobusque aliis postea. Moritur titus uillaque pater suus. Domitianus frater titi imperauit annis XV. mensibus V. Caligule aut tyberio similior. Primis annis moderate rexit imperium. Mox adiugentia uicia progressus; iracundię. libidinis. crudelitatis. auaricię. tantum in se odii concitauit; ut merita fratris et patris aboleret. Rome multa opera fecit. Sed cum obscelera sua omnibus odiosus esset; coniuratione senatus et suorum occisus est. in palatio. Hic secundus post neronem in christianos persecutionem exercuit. Unde et iohannem apostolum in feruentis olei dolium misit. sed ipse iohannes amabilis ita exinde exiuit illesus; sicut a corruptione carnis fuerat semper extraneus. Postea uero idem theologus ab eodem domitiano in pathinos insula exilio est. relegatus. ubi apochalipsim scripsit. Nerua senex domitiano succedens; imperauit anno. I menses. IIIIor. dies VIII. Hic cunctos exules reuocauit; quos domitianus exiliauerat. unde et beatus iohannes ephesum rediit; et euangelium scripsit. Hac etiam tempestate symoni [56r] mago successit. ¶ menander magicis artibus plenus. baptizatus tamen. huius sectatores irrident ęcclesiastica dogmata. et resurrectionem mortuorum non credunt. ¶ Cherintus quoque aquo et cherentiana heresis orta est. eadem tempstate fuit. quę firmabat terrenum futurum esse. regnum christi. T raianus qui et ulpius dictus est. imperauit annis XVIII. menses VI. diebus XX. Iste erga omnes ita se habuit. ut merito omnibus preferatur. omnes ditans. omnes honoribus augens. Nichil iniuste agens. imperium mirabiliter dilatauit. Asia et babilonia capta. usque ad indię fines; post alexandrum accessit. Huius tempore beatus euangelista iohannes in christo quieuit. Helius imperauit annis XXI. Hic destructam ierosolimam restaurat. non in eodem loco. Eamque suo nomine heliam uocat. christianis tantum ciuitate permissa; eorum fidem cognoscens. Supra portam quę respicit bethleem imaginem suam poni iubet. quasi interminans eis ulterius rebellari non debere. Hic etiam iustissimis legibus rem publicam ordinauit Unde et pater patrię appellatus est. Usque ad hunc XV episcopi ex circumcisione in ierusalam fuerunt. Primus ex gentibus fuit ibi martus. et extremum excidium nationis iudeorum tunc pene factum est. Grecoque more tunc primum ibi christianorum mysteria celebrata sunt. quę prius hebraice fiebant; unde religio christiana sumpserat exordium. Per idem tempus aquila ponticus interpres secundus post LXX oritur. ¶ Adrianus III prouincias quas traianus fecerat; reliquit. Et de assyria. mesopotamia. armenia. exercitus reuocauit; et eufraten finem esse. imperii uoluit. Orbem romanum [56v] circumiuit. multa edificauit. Greco et latino semone facundissimus fuit. Instructus scientia canendi. pingendi. medendi. fingendi. quę uellet; in metallo et marmore. In metris ita edoctus est; sicut his uersibus perpendi potest quos de bello amazonum composuit. pvsvp pvsvp

Ut belli sonuere tubę. uiolenta peremit. pvsvp pvsvp pvsvp Ypolite teutranta lice; donon oebalon alce. pvsvp pvsvp pvsvp Oebalon ense. donon iaculo. teutranta sagitta. pvsvp pvsvp pvsvp Oebalus ibat ęquo. curru; donus. ac pede teutras. pvsvp pvsvp pvsvp Plus puero teutras. puer oebalus. at donus heros. pvsvp pvsvp pvsvp Figitur ora donus. latus oebalus. ilia teutras. pvsvp pvsvp pvsvp Epidi teutras. doracti donus. oebalus yde. pvsvp pvsvp pvsvp Argolicus teutras. mesus donus. oebalus archas. pvsvp pvsvp pvsvp Quartus post neronem christianos persequitur. pvsvp pvsvp pvsvp

A ntonius pius imperauit annis XXIIti . cum filiis suis. aurelio secundo et lucio. Iste ob hoc tale cognomentum accepit. quia in omni regno romano omnibus cautionibus incensis. cunctorum debita relaxauit. Unde et pater patrię appellatus est. Nulli acerbus fuit. benignus fuit cunctis. querens bonis honorem. Marcus aurelius. qui antonius uerus appellatus est. imperauit annis. XVIII. mensibus XI. Hic nouo beniuolentię genere adsciuit ad imperii partem; lucium uerum propinquum suum. cum usque ad eius tempora singuli augusti regnauerunt. Fuit autem tantę seueritatis. ut ab infantia uultum nec ex leticia nec ex merore mutauerit. ¶ Egesippus historiographus insignis habetur; Galienus medicus pergamo genitus pollet. Iulianus romę leges promit. [57r] L ucius uerus. qui alio nomine antoninus dictus est; et ut premisimus a marco aurelio fuerat adoptatus; imperauit annis XI. Aurelius commodus filius antonini; imperauit annis XIII. Hic et inter cetera colosi capite sublato; suę imaginis caput iussit imponi. Propter hęc et alia; a populo transgulatus est. ¶ Theodocion effesius tercius interpres; apparuit. His uero diebus facta est. questio magna de pascha. Unde apud cesaream palestinę concilium celebratum est. ubi statutum fuit. ut semper in die dominica pascha celebremus. sicut nunc agimus; obseruata XIIII. luna martii mensis. H elius pertinax a senatu imperator inuitus creatus; imperauit menses VI. Iulianus post eum imperauit menses VII. Hic uictus est. a seuero et interfectus. pro eo quod pecuniis regnum adeptus fuerat. et quod helium imperatorem occidi iusserat. Et quam eum de iuliano uindicauit; pertinax sicut helius est. appellatus. Seuerus pertinax imperauit annis. XVI. Hic ex affrica natus. multa feliciter gessit. multa in orbe romano reparauit. Nouissime in britannia. id est. anglia. feliciter gessit. quamuis ibi prius multa suorum dispendia pertulisset. Nam picti et scoti contra romanos et britones insulam uendicare uolebant. Quibus tandem ab eo deuictis et fugatis. uallum cum turribus a mari usque ad mare ad persidium construxit britonum. Hęc gens scilicet pictorum de sitia longis nauibus antea ad hyberniam uenerat. sedes ad ybernis expetens. Quibus dare nolentibus insulam britonum eis ostendunt; ubi habitare possint. Inde [57v] ad britanniam uenientes. ceperunt habitare septemtrionales partes insulę. Nam austrinam britones occupauerant. Procendente itaque tempore britannia post pictos etiam scotorum gentem in pictorum parte recepit. Qui duce reuda de ybernia progressi. inter eos ferro et armis sedes sibimet uendicauerunt. Hę gentes sepissime britones affligebant. Peracto ut dictum est. uallo; seuerus abscessit. Hic quintus post neronem christianos persequitur. ¶ In diebus huius floruit symacus elegans interpres IIII. Et leonides pater origenis martyrizatus est. Origenes etiam alexandrię studiis eruditur. ¶ Aquila ponticus. theodotion effesius. et simmacus interpretes. longe post domini ascensionem exstiterunt. sicut eusebius cesariensis in hystoria ęcclesiastica plenissime ostendit. Unde autem illorum aquila uidelicet samaritanus fuit gente; sed circumcisus. Unde iudeus appellatur; propter circumcisionem. Symmacus uero ac theodocion greci fuerunt. dum ergo hi tres non uno eodemque tempore utraque lingua eruditi essent. Hebrea uidelicet et greca; diuinos libros ex hebreo in grecum transtulerunt. non bona intentione. sed potius ut LXX interpretum aliorumque translationes uiles redderent. Sed inciderunt in heresim hebionis. a quo et hebionitę dicti sunt. qui dixit christum non habuisse uerum corpus. Necnon etiam in falsas traditiones iudeorum incurrentes. multa mysteria subdola et fraudulenta interpretatione absconderunt. Quapropter iudaizantes; heretici sunt recepti. Illorum tamen translationes in ex aplois [supra: apud] ęcclesias sunt. id est. in ordine VI editionum. Prima editio est. LXX interpretum. Secunda aquilę. Tercia symmachi. Quar[58r]ta theodotionis. Est et alia sine auctoris nomine. quę quinta appellatur iericho inuenta. Sexta uero est. beati iheronimi que uerior et emendatior habetur. Inexaplois uero. id est. inter has VI editiones; habentur et ille tres; trium interpretum. Sunt etiam et alię editiones. Aurelius antoninus bassianus. qui et caracalla dictus est. filius seueri. lugduni genitus; solus imperauit annis. VII. Hic morum fuit paulo patre asperior. termas romę constituit. Iericho quinta editio diuinarum scripturarum inuenta est. cuius auctor non apparet. M acrinus qui prefectus erat. cum diadumeno filio suo imperauit annum I. menses II.

M arcus aurelius antoninus. qui et helio gabelus dictus est. imperauit annos IIII menses VIII. ¶ His temporibus sabelliana heresis apud ptholomaidam orta est. quę negat ihesum christum filium esse patris. nec primogenitum omnis creaturę. sancti spiritus auferens intellectum. Sexta editio inuenta est. nichopoli. A urelius alexander cuius mater ab origine edocta quę mamea uocabatur. et christiana fuit; imperauit annis XIII. Romę quoque fauorabilis fuit. Origenes alexandrię clauit. Maximianus iulius imperauit annis III. et paucos dies. Hic sextus a nerone christianos persequitur. ¶ Hac tempestate nouatus romanę ecclesię presbiter princeps hereseos nouatianorum extitit. Cuius sectatores semet ipsos catharros. id est. mundos appellauerunt. ob quam rem concilium sacerdotale in urbe roma congregatum est. episcoporum numero. LXX. presbiterorum quoque totidem; cum diaconibus plurimis. C ompianus cum albino imperauit anno I. [58v] G

ordianus imperauit annis VII. Hic uero ad modum puer; ianum aperit geminum. Inde haud longe a romanis finibus fraude philippi qui post eum imperauit; interficitur. Philippus qui et marcus iulius appellatus est; cum filio suo philippo imperauit annis VII. Hi primi inter imperatores; in christum crediderunt. Quorum etiam anno primo uel tercio millesimus romanę urbis fuisse docetur explecturus. ac ingenti ludorum et spectaculorum apparatu celebratus est. Philippus senior adeo in fide christi proficiebat. ut etiam peccata sua promte confiteretur. et nocte paschalis festiuitatis multitudini inter ęcclesię orationes communicaret. Interfectus est. autem cum filio suo ab exercitu decio consentiente. D ecius philippi interemptor. cum filio suo quem cesarem fecerat. imperat annis II. Hic romę lauachrum edificauit. Septimus post nerone christianos persequitur. Sixtum pontificem romanum. et laurentium diaconum interfecit. Gallus cum filio suo uolusiano imperauit annis II. ¶ His diebus origenes LXXino ętatis suę anno nondum expleto; defunctus est. In urbe autem roma presidente cornelio. et apud cartaginem sancto cypriano in affricę partibus orta est questio utrum oporteret hereticos rebaptizari. Sed tandem diffinitum est. sola eos manus impositione; posse purgari. E milianus obscurissime natus imperauit mensibus IIIbus et extinguitur. Ualerianus cum filio suo galieno qui et gauis dicebatur imperauit annis XV. Hic VIII post neronem christianos persequitur. Claudius imperauit. annis II mensibus IX. [59r] Q uintillus qui et quintulus dictus est. imperat diebus. XVII.

A urelianus datia ripensi oriundus; imperat annis V. Hic fuit nonus post neronem maximus persecutor christianorum. T acitus imperat annis II. Huius uitę breuitas nichil dignum gestorum prenotat. Florianus imperat dies XL. P robus imperat annis VI. Quo tempore manes quidam fuit genere perses. acer ingenio. uita et moribus barbarus. Ex hoc ergo manicheorum heresis. usque in hodiernum diem diffunditur. C arus narbonensis. cum filiis suis carino et numeriano imperat annis II. Diocletianus imperat annis XXII. Hic multo periculo permotus. maximianum herculium commilitonem suum post se augustum constituit; ex cesare. Constantium uero et galerium cesares fecit. Constantio autem licet uxorem haberet; tradidit theodoram herculii maximiani priuignam. uel secundum alios filiam uxorem. ex qua VI. liberos habuit. qui fuerunt fratres constantini magni. Constantinum uero ex helena concubina genuit. Illa enim ut fertur. filia fuit oelis regis britonum. Quam constantius post ea in britannia ueniens uxorem duxit; cum patri esset. unica. Unde insula post mortem oelis sorte sibi deuenit. ¶ Diocletianus decimo loco a nerone toto orbe per decennium christianos persequitur. Quę persecutio omnibus retroactis diuturnior et immanior fuit. putans omne genus christianorum posse deleri. Sub hac tempestate passus est. apud alexandriam petrus episcopus. a quo primo presbyter arrius est. dampnatus. ¶ Galerius ualeriam filiam diocletiani duxit uxorem. Qui ambo. id est. constantius et galerius ambas uxores quas habebant repudiare compulsi sunt. ¶ Post diocletia[59v]num et maximianum constantius et galerius cesares; augusti appellantur. cereatis cesaribus. seuero et maximino galerii sororis filio. Galerius solus biennio augustus; imperium tenuit. Post; cum constancio annos XVI. ¶ C onstantius pater constantini magni. XVI imperii anno; obiit in britannia borię. Post quem; filius eius constantinus magnus ex concubina helena genitus; regnum inuadit. ¶ Ante quem; maxentius herculii maximiani filius et licininus a pretorianis militibus romę augusti efficiuntur. Parique modo alexander apud cartaginem fit imperator. Ualens similiter fit imperator. Sed horum omnium exitus iste fuit. ¶ Seuerus cesar ab herculio maximiano romę. ad tres tabernas. extinguitur. funusque eius galieni sepulcro infertur. quod ex urbe abest per appiam milibus VIIII. Galerius consumptis genitalibus defecit. ¶ Herculius maximianus a filia sua fausta detectus. quod dolum constantino magno marito suo suo pararet; massilię fugiens. ibique a constantino captus. penas dedit mortis; fractis laqueo ceruicibus. Alexander a constantini exercitu iugulatur. ¶Maxentius filius herculii maximiani dum aduersus constantinum magnum romę congreditur. paulo superius a ponte moliuo. etiam pontem nauigiis compositum ingredi festinans. lapsu equi in profundum demersus est. uoratumque luno pondere toracis; corpus uix repertum est. Maximinus apud tharsum morte simplici periit. ¶ Ualens alicinio multatur. His omnibus absumptis; imperii iura ad constantinum filium constantii et licinium deuenerunt. [60r] C onstantinus magnus imperat annis XXXI. Hic in britannia dei nutu imperator constitutus est. Anno imperii sui VIImo romam obtinuit. interfecto maxentio tyranno; cum exercitu suo. et seuero mortuo. et licinio sororis suę constantię marito. qui primum se christianum simulauerat. et postea reuersus est ad uomitum; in oriente persecutus est. ęcclesiam. Constantinus uero de persecutore factus christianus. et ut in uita beati silverstri scribitur. ab eodem baptizatus. licentiam dedit christianis libere edificare ęcclesias. per uniuersum orbem; in honore ihesu christi. Romanam uero urbem sub testamento apostolis christi. petro et paulo et sancto papę siluestro tradidit. Edificauit quoque in eadem urbe plures ęcclesias. Ecclesiam uidelicet sancti petri uia triumphali in uaticano iuxta naumachiam. Ecclesiam sancti pauli uia hostiensi. Ęcclesiam helenę matris suę cum mausoleo mirabili porfiretico uia lauicana; inter duas lauros. Ecclesiam sancti laurentii martyris. uia tiiburtina in agro uerano. Ecclesiam sanctę agnę martyris. uia numeratana. et iuxta eam ecclesiolam rotundam sanctę constancię filię suę. cum mirabili mausoleo porphiretico. Infra menia urbis lateranis in palatio suo. ęcclesiam quę constantiniana uocatur; cum aliis multis. iuxta quam baptisterium construxit. ubi sabbato paschali [in margine: a domino papa] aliqui puerorum baptizantur. ¶ Huius temporibus crux domini ab helena matre sua ierosolimis reperta est. ¶ Hic constantinopolim urbem trachię ex nomine suo instituit. Solam romę meritis et potentia adequatam. Hęc primum condita est. a pausania rege sparthanorum. et uocata bizantium; eo quod patet inter [60v] adriaticum mare et propontidem. uel quod sit receptaculum terrę et mari. Unde et eam constantinus aptissimam iudicauit; condere. ut receptaculum sibi marique fieret. Deinde nouam romam eam nominari iussit; ualdeque eam nobilitauit. Unde et nunc romani imperii sedes. et totius caput est orientis; sicut roma occidentis. ¶ Anno uero. XX. imperii eius; facta est. sancta synodus quę prima dicitur. CCC. XVIII. sanctorum episcoporum apud niceam bithinię urbem; Anno a passione domini CC LXXV. Nam fuit quidam presbiter apud alexandriam arrius nomine. uir specie et forma magis quam uirtute religiosus. qui conabatur abscidere filii substantiam; a patris substantia. et dicebat filium minorem patre; in sua maiestate. Ad condempnationem uero huius; congregata est. a constantino predicta synodus. ¶Constantinus autem moritur nichomedię. cum esset. annorum. LXV et cometa paulo ante mortem eius apparuit. Reliquit III filios. Constantem; in urbe roma. Constantium in urbe constantinopolim. quę secunda roma uocatur. Constantium in antiochia imperatores. C onstantius cum constantino et constante fratribus; imperat annis XXIIII. ¶ Hoc tempore reliquię andreę apostoli. et lucę euangelistę. et timothei; constantinopolim cum magno honore sunt reconditę. ¶ Antonius scissimus heremita defunctus est. ¶ Donatus artis grammaticę scriptor. ac preceptor ieronimi; romę clarus habetur. ¶ Florebant nichilominus eodem tempore hylarius pictauensis episcopus. et eusebius cesareę palestinę. ¶ Constantius antiochenus. a freto propontidis habuit asiam et orientem. Constans romanus. illiricum. italiam. affricam. Constantinus constantinopoli[61r]tanus; cuncta transalpes. Quem duces constantii antiocheni fratis sui interemerunt. Constans uero romanus. dolis magnentii in opido cui helena nomen est. proximo hyspanię interfectus est. Magnentius enim apud eduam ciuitatem; imperium arripit. Constantius uero antiochenus in ultionem fratris sui constantis contra magnentium tendit. et ad ultimum deuicit. Quod uidens magnentius; apud lugdunum propria manu se interfecit. ¶ Constantius antiochenus; gallum propinquum suum cesarem creat. Nec multo post ipse constantius eundem gallum patrui sui filium. quem cesarem fecerat; interfecit. I ulianus uero qui postea dicitur apostata. frater galli. circa monasterio degebat priuatus. lectioni intentus. pietatem simulans. iam lector ordinatus. monasticum studium simulabat; timens ne fratris exemplo a predicto constantio perimeretur. qui cum totam percurrisset helladam. id est. greciam. querens magos. ariolos. idolatras. consulere uolens. an ad imperium aliquando peruenire posset. repperit tandem maleficum sibi demonium adducentem; interdicitque ei signum crucis nullatenus faciendum. Qui cum sathan per spexisset horrore perterritus. fronti suę signum crucis impressit. Quod cernens inimicus humani generis; ilico disparuit. Quod cernens maleficus; iuliano ait. Quid est. quod fecisti. Julianus. Signum inquit crucis. Quod uidens ac timens fugit. Cui maleficus. Non inquit bone uir timet illud. sed odio habet; ideoque recessit. Caue igitur ne amplius facias. Seductus itaque miser. dum rursus ueniret. cessans a signo; cum demone locutus est. Qui eum [61v] futurum imperatorem pronunciauit; si a christianitate recederet. quod et fecit. Ideoque iulianus apostata dictus est. ¶ Constantius uero post aliquot tempus urgentibus regni negociis. iterum iulianum cesarem creat. misitque eum in gallias. ubi omnia strenue gessit. Reuersus inde ad quecumque; bella pergeret; prospere se habebat. Unde superbiens et ad imperium. aspirans; multa etiam uiuente constantio contra eum faciebat. fauore militum fretus. ¶ Interea predictus constantius arrianus effectus. catholicos toto orbe persequitur. Cuius etiam fauore fretus arrius presbiter alexandrinus. de quo superius mentionem fecimus; dum constantinopolim ad ecclesiam pergeret aduersus nostros de fide dimicaturus; diuertens per forum constantini ad necessariam causam. uiscera eius repente simul cum uita effusa sunt. ¶ Constantius uero arrianus ut diximus effectus. athanasium alexandrinum episcopum. et hylarium pictauensem. doctrina miraculis et fidei confessione clarum. cum aliis catholicis uiris; in exilium trusit. Idem princeps plurima concilia contra nicenum concilium celebrari precepit; sed ueritati christo duce tandem non preualuit. Iulianus apostata tertius a constantino magno solus inperat annis II. Hic ex clerico primum factus cesar a constantio; post mortem eius imperator efficitur. et in idolorum cultura conuertitur. Martyria christianis infert. callidior ceteris persecutor. Non ui. neque tormentis. sed primiis et honoribus maiorem populi partem quasi pulsasset atrociter expugnauit. Nam milicię cingulum et procurationem prouintiarum et officium iuris dicendi; christianis censuit non debere committi. ¶ Hac tempestate de arriana heresi pul[62r]lulauit eunomiana quę prohibet filium patri esse. dissimilem. per omnia. et conatur eum asserere non factorem; sed creaturam. Deinde macedoniana heresis quę affirmat similem quidem patri filium esse. sancto uero spiritui cum patre et filio; nichil habere commune. ¶ Iulianus uero dum in odium christi templum in ierosolimis iudeis reparare permisisset. et ex proprio censu expensas eis tribuens. christianissimum ita abolere uolebat. Itaque ex omnibus prouinciis iudei collecti. ut fundamenta iacerent subito nocte oborto terremotu. saxa ab imo fundamentorum excussa; longe lateque sparsa sunt. Igneusque globus ab interiore templi egressus; plurimos eorum suo flagrauit incendio. Quo terrore aliqui pauefacti; christum confitebantur inuiti. et ne hoc casu crederent factum esse. sequenti nocte in uestimentis omnium signum crucis apparuit. Hic a deo refuga omnem morem christianorum lectores suę superstitionis ad instar clericorum infanis idolorum constituerat. ut obseruarent. scilicet. horas certas. et dies. et orationes sollempnes. omnemque modum ecclesiasticum. xenodochia quoque ad suscipiendos hospites et peregrinos suę superstitionis instituit. Peccantibus secundum traditionem nostram penitentiam sustinere iussit. Hęc et alia iuxta disciplinam ęcclesię; templis ydolorum inseruit. Prohibuit etiam christianos grecorum doctrinis. et eorum lectionibus erudiri. dicens non debere eos armari; libris gentilium. ¶ Hic contra parthos bellum parans. postquam a thesifonte castra mouit; exercitus eius multo langore uexatus. ac solis ardore. et harenarum labore confectus est. Quo periculo iulianus anxius. dum per deserta uasta uagatur. ab obuio quodam milite percussis; interiit. Aliqui hunc [62v] sanctum mercurium martyrem fuisse autumant. a matre christi in eius interitum missum. ut in uita sancti basilii cesareę capadotię urbis archiepiscopi legitur. Qui accepto letali uulnere. sanguinem proprium spargens in aera; fertur exclamasse. Vicisti galileę; uicisti. Sic enim christum uocare solebat; et christianos galileos. Cum hac blasphemia; uitam cum sanguine fudit. Ita misericors deus. impia huius consilia turpi morte dissoluit. Nam diis suis christianorum sanguinem nouerat. ubique persecuturus ęcclesias; si uictoria frueretur. I ouimanus post iuliani mortem. soliditatem romani imperii solus obtinuit. mensibus VII uel secundum alios anno I. Hic uir fortis et nobilis et prudens. cingulum milicię sub iuliano deposuerat. eo quod nollet ydolis sacrificare. Proposuerat enim iulianus imperator nullum christianum honore milicię decorare debere. Iouianus autem dum se ab exercitu imperatorem fieri uelle cerneret. seque christianum affirmans paganis preesse. non posse assereret. et nos inquit omnis exercitus. qui per iulianum nomen christi abiecimus; tecum christiani esse. uolumus. ¶ Huius tempore sanctus nicholaus mirrensis episcopus. et confessor eximius; migrauit ad dominum. U alentinianus magnus qui pro fide catholica a iuliano impiissimo milicia fuerat priuatus. quia immolare ydolis nolebat. consensu militum imperator effectus; cum ualente fratre suo imperat annis XI. ¶ Hic gratianum filium suum nondum puberem augustum creauit. Ualentique fratri. commissis orientalibus; sibi cum filio; retentis occidentalibus. Fuit enim [63r] egregius. uultu decens. sermone cultissimus. infestus uiciis. moribus aureliano similis. pingere doctus et litteris clarus. ¶ Hoc tempore mediolano florebat beatus ambrosius antistes precipuus. ¶ Florebant nichilominus in egipto macharius de superiori heremo. et alius macharius de interiori. et ysidorus in scithi. ¶ Basilius autem capadocus. et gregorius nazanzenus. et effrem sanctissimus ad dominum migrauerunt. Hic uero basilius septenis factus; datur a genitoribus litteris. Deinde relinquens patriam apprehendit matrem uerborum athenas; castitate etiam et multa abstinentia ac continentia decoratus. adiit preceptorem grecorum sapientie eubolum. Et sic se ipsum dedit doctrinis; admirandus etiam et magistris. factique sunt ipsius conscolastici. gregorius magnus nazanzenus postea factus episcopus. Iulianus etiam apostata a paruo christianus; atque libanius sophista. Eubolus autem preceptor eorum interrogans basilium; ait. Quę [supra: est] diffinitio philosofię; Respondit basilius. Prima diffinitio philosofię est; meditatio mortis. Quod audiens eubolus; secutus est. basilium Apprehendentesque ierosolimam. et omnem locum sacrum. fide et amore requirentes; meruerunt consequi diuinam regenerationem in iordane fluuio. a maximino eiusdem ciuitatis episcopo. Deinde descendentes antiochiam; basilius sub miletio episcopo ibidem in diaconii ordine consecratur. Non multo post uenit cum eubolo cesaream capadotię. ¶Ubi reuelante diuina gratia post mortem eusebii eiusdem ciuitatis episcopi; a uicinis episcopis ad archiepiscopatus sedem eligitur. Valens post mortem fratris sui ualentiniani; imperat annis III. in oriente. Gratiano cum fratre suo ualentiniano iuniore; in occidente regnante. [63v] Ualens ab eudoxio arrianorum episcopo baptizatus arrianusque effectus orientalem ęcclesiam persequitur. lege data; ut monachi militarent. Nolentes per tribunos et milites; iussit interfici. Tunc per egiptum et nitriam aliasque prouincias; multi adepti sunt palmam martyrii. ¶ Ilarius pictauorum episcopus moritur. His diebus erant gothi qui et scithę. gentes multę et maximę transdanubium positę IIIIor scilicet gentes. id est. gothi, ypgothi. gipedes. et wandali; una lingua utentes. et nichil aliud nisi tantum nomen mutantes. Hi apud ystrum flumen bifarię inter frigidernum et athalicum; diuisi sunt. Uerum frigiderius athalicum auxilio ualentis imperatoris deo odibilis. aui iuliani apostate superans. Huius auxilii gratia ex catholico arrianus efficitur. cum omni gente gothorum. Tunc uulfila eorum episcopus. gothicas litteras adinuenit. et utrumque testamentum in lingua propria transtulit. ¶ Ipse tamen ualens imperator inflexibilis et durus ab eisdem gothis circumuentus. in predio quo ex prelio trepidus confugerat. in paleario igne concrematus apud trachię partes impietatis suę penas luens. traditur ęterno igni in scelera cruciandus. ¶ Per hęc eadem tempora ualentinianus imperator greca lingua – francos a feritate primus appelauerat. G ratianus ualentiniani magni filius. cum ualentiniano iuniore fratre suo; imperat annis VI. ¶Erat enim uir catholicus. et episcopus ab exiliis ad proprias sedes remiserat. ¶ Martinus turonorum episcopus. signis miraculorum effulsit. Et sanctus seuerinus antistes ęcclesię coloniensis precipuus. ¶ Eodem tempore romani in gallias. et trans ligerim inhabitabant gothi. Ab hinc uero franci; crinitos reges habere ceperunt. [64r] Rex ętiam francorum clodio primus flumen renum transiit. Superatoque romanorum populo; camaracum ciuitatem sibi sedem statuit. ¶ Huic hystorię interserere decreuimus seriatim hystoriam britonum a morte gratiani imperatoris. usque ad arturum famosissimum regem; quem britones qui funiculum maris oceani inhabitant; in insula auallonis ad huc uiuere autumant. P ostquam gratianus a romanis in britannia creatur imperator et occiditur; insula britannica. id est. anglia a barbaris hostibus ex hybernia uenientibus. deuastatur; sed a romanis eis subuentum est. Fecerunt autem murum a mari usque ad mare. inter barbaros et britones. Qui cum romam reuersi fuissent. et iterum predicti hostes cum ganio duce suo. sicilicet. et malgua ex hybernia reuertentes. murum quem romani eis ad defensionem parauerant; inuadunt. capiunt. transiliunt. regionemque sibi totam uendicant; ut superius diximus. ¶ Insulam uero ad romanos litteras mittunt deprecatorias ut sibi subueniant; sed non impetrant. quia iam imperium quasi debilitatum fuerat. Initoque consilio guezelinus londoniensis archiepiscopus; in minorem transfretauit britanniam. Quę tunc armorica siue lethenia dicebatur. ut auxilium a fratribus suis postularet. Regnabat tunc in illa aldroenus quartus a conaco. Qui in britannia maiori uenire noluit sed archiepiscopo constantinum fratrem suum in regem tradidit. cum IIbus [supra: milibus] equitum; ut insulanis confratribus preberet auxilium. Qui rex factus in insula. et dispersos britones recolligens. per meritum beati uiri archipresulis; [64v] ab hostibus uictoria potitus est. Habuit autem tres filios. id est. constantem. aurelium ambrosium. uterpendragon. Constantem urbe wintonia monachum fecit. Tandem constantinus pater. a quodam picto; cultro clam perimitur. Deinde lis oritur inter proceres regni; quis imperare debeat. aurelius ambrosius. an frater eius uterpendragon. Denique consilio uortegirni consulis genuisseorum. qui ad regnum anhelabat; constans monachus. frater scilicet. maior in regem eligitur. atque idem uortegirnus ei diadema regni imposuit. Mortuus enim erat guezelinus cuius officium illud erat. Omnia igitur constans consilio uortegirni faciebat. sicut ante regnum pepigerat. Nichilque propter inane nomen regis habebat. Fratres uero eius adhuc pueri. id est. aurelius ambrosius. et uterpendragon timentes uortegirnum. in minorem britanniam ad dulbricum regem propinquum suum fugerunt. Habebat constans secum solidarios. qui eum uortegirni factione; noctu suffocauerunt. Uortegirnus cum neminem sibi resistere uideret; optatum sumit regnum. Et ut facinus interfectionis constantis obtegeret. id est. ne eius morti consensisse iuderetur; pictos regis interfectores occidit. Commilitones uero britonum super hoc indignati. in ipsum uortegirnum uindicare uolentes sociorum necem; multis eum preliis attriuerunt. Unde nimium sui pertulit exercitus dispendium. Interea dum uortegirnus predictus rex britonum graui bellorum uexaretur angustia; tres longe naues in partibus canctię plenę armatis militibus applicauerunt uenientes de saxonia. Quibus duo fratres orsus et engistus preerant. Rex autem vortegirnus querens ab eis qui essent. uel quo uel unde uenirent; cognouit eos gentiles esse. [65r] de saxonia eiectos fuisse; et libenter si uellet cum eo remanere. Mos enim erat saxonum. ut cum populis terrę plus nimio cresceret. partem iuuenum inde eicerent. ut ceteri in eadem regione uiuere possent. Rex uero hęc audiens anxiatus pictorum preliis. quamuis gentiles essent. libenter eos retinuit. Qui pro rege contra pictos dimicantes; eos propellebant a regno. Ampliauit itaque eos rex. donariis. Consilio uero engisti. rex iterum a germania XVIII. naues plenas militibus uenire iussit. Adduxerunt etiam engisti filiam ronwen nomine. cuius pulcritudo nulli uidebatur secunda. Engisto siquidem quantum terrę corium bouis circuire posset. ad castrum edificandum. britonibus tamen contradicentibus concessit. filiamque eius quamuis gentilem quia pulchra nimis erat; accepit in coniugium. ¶ In tempore isto sanctus germanus autisiodorensis. et sanctus lupus trecarensis episcopi uenerunt in britanniam. Corrupta enim erat christianitas. tum propter paganos quos rex adamauerat. tum propter pelagianam heresim cuius uenenum fidem britonum perturbabat. Beda tamen dicit. iam aurilio ambrosio regnante. in britannias sanctum uenisse germanum. et martiano cum ualente imperante; saxones illuc deuenisse. Uortegirnus igitur engisti consiliis omnia faciens. diligebat enim nimium eius filiam. Item uenire fecit [supra: de saxonia] octam et eosam. et cherdicum qui fratres erant engisti; cum CCC nauibus. Quos omnes uortegirnus benigne suscipiens; maximis donauit muneribus. Engistus siquidem adhuc inuitabat paulatim saxones et cotidie augebat numerum suorum. Quod cum uidissent britones sera ducti penitentia; et patrię timentes peruiciem. regem sepius adeunt; ut eos de brittannorum expellat [65v] finibus. Non enim inquiunt iustum est. communicare cum gentilibus christianos. Quibus cum rex adquiescere nollet; uortimerium filium suum in regem eleuant. quem de alia uxore susceperat. Qui cum britonibus barbaros expugnans. quantum eos superat bello. Saxones autem cum britones diuitius tolerare non possent; uortegirnum regem qui semper cum eis fuerat. ad filium suum miserunt. ut saltem abscedendi daret licentiam. Qua concessa; saxones in germaniam redierunt. relictis tamen liberis et mulieribus. Uortimerius uero potitus uictoria; restaurabat ęcclesias. Diligebat enim omnes. largus benignus. disponebat enim omnia bena; sed fallatia nouercę ueneno peremptus; uitam finiuit. ¶ Pater uero suus item regno restituitur. et engistum e germania reuocat. qui cum CCC milibus armatorum in britanniam uenit nauigio. Quod cum britonum nunciaretur principibus; item regem adeunt. quia nisi expellat saxones. ipsum etiam expellent prelio. Postremo engistus hęc audiens; inter alia ficticia regi mandat. ut saxones et britones kalendis maii instantibus non longe a salesberia conuenirent. ibique pacem inuicem statuerent. Re igitur utrimque concessa; ad diem conueniunt. Saxones clam armati; britones inermes enecant. Engistus tamen uortegirnum socerum suum seruat; ne perimatur. sed iurare cogitur ut omnes ciuitates suas et castra; saxonibus reddat. Pactum rex timens mortem exsequitur. Deinde in partes secessit ambrię inscius quid contra gentem infidam ageret. Consultis igitur magis suis. laudant ut saltem exul turrem fortem edificet; ubi confugium habeat. Conuenientes itaque iussu regis cementarii; opus incipiunt. sed quod [66r] unaquaque die operantur; nocte totum tellus absorbet. ita ut nesciretur quorsum euanesceret opus. Supra quod uortegirnus admirans; item magos consulit. magi asserunt opus stare non posse nisi querat hominem sine patre. cuius sanguine cementum aspergat et lapides. Rex ad querendum huiusmodi uirum; legatos mittit ubiubi. Qui cum multas peragrassent prouincias. forte ualde fessi in platea cuiusdam urbis quiescendi causa sedissent; casu duo iuuenes inuicem rixantes conspiciunt. Quorum alter dum alterum quasi exprobrando sine patre uocasset; uortegirni regis nuncii hoc attente audientes consensu prefecti urbis illius. merlinum ambrosium taliter repertum. cum matre sua regis demetię filia; ad regem uortegirnum adducunt. Rex a matre pueri qualiter conceperit exquirit. Illa uero se non cognouisse uirum asserens; dicit se dum inter socias in paternis thalamis degeret; apparebat sibi quidam in specie iuuenis pulcherrimi qui eam sepius deosculans et amplectens; rursus euanescebat nusquam apparens. Cumque me inquit in hunc modum frequentasset; mecum sepe colloquens reliquit grauidam. Hęc enim erat credibilis. nam inter monachas in ęcclesia sancti petri degebat in urbe kaermerdui. Rex super his stupefactus. amauganuate suo perquirit an hęc fieri possent. Qui respondit in hystoriis philophorum plurimos se in huiusmodi homines procretionem habentes repperisse. et apuleius de dictum socratis perhibet inter lunam et terram habitare spiritus. quos incubos uocant et cum mulieribus coeunt. Hoc rex audiens; admiratur plurimum. Cumque hęc omnia mer[66v]linus auscultasset; a rege querit. cur ipse et mater sua coram eo fuissent adducti. Cui cum rex magorum aperuisset consilium. merlinus intulit illos regi per omnia fuisse mentitos. Conuicit itaque magos coram rege de mendatio; et obmutescere fecit. Dicens non hanc esse. causam quam ei dixerant; curopus stare non posset. Aperitque merlinus stagnum fore sub fundamento. Iubet itaque regi ut haurire faciat lacum; et pro riuulos currere. Uidebis inquit merlinus regi; sub stagno duos concauos lapides. et in illis duos drachones dormientes. Credidit rex. iussa fecit; ita repperit in illo numen existimans. S edente itaque uortegirno rege britonum. id est. anglorum super ripam. exhausti stagni. egressi sunt duo drachones. quorum unus erat albus et alius rubeus. Cumque alter appropinquasset alteri. commiserunt diram pugnam; et ignem anhelitu suo procreabant. Preualebat autem albus dracho; rubeumque usque ad extremitatem lacus fugabat. At ille cum se expulsum doleret; impetum fecit in album. ipsumque retroire coegit. Ipsis uero in hunc modum pugnantibus precepit rex ambrosio merlino dicere quid prelium drachonum portendebat. Mox ille infletum erumpens; spiritum hausit prophetię et ait. Ue rubeo drachoni nam exterminium eius festinat. Cauernas eius occupat albus dracho; qui saxones quos inuitasti significat. Rubeus uero gentem designat britannię; quę ab albo opprimetur. Montes itaque ut ualles eius equabuntur; et flumina uallium sanguine manabunt. Cultus religionis delebitur; et ruina ęcclesiarum patebit. Preualebit tandem oppressa; et [67r] seuicię exterorum resistet. Aper enim cornubię succursum prestabit; et colla eorum sub pedibus suis conculcabit. Insulę oceani potestati subdentur illius; et gallicanos saltus occupabit. Tremebit romulea domus seuitiam ipsius; et exitus eius dubius erit. In ore populorum celebrabitur; et actus eius cibus erunt narrantibus. Sex posteri eius sequentur sceptra. Post ipsos exurget germanicus uermis. Delebitur iterum religio; et transmutatio primarum sedium fiet. Dignitas lundonię adornabit deroberniam; et pastor eboracensis. Unde in armorico regno frequentabitur. Menia pallio urbis legionum induentur; et predicator hybernię propter infantem in utero crescentem obmutescet. Pluet sanguineus – hymber; et dira fames mortales afficiet. His suprauenientibus dolebit rubeus dracho; sed emerso labore uigebit. Tunc infortunium albi festinabit; et edificia ortulorum eius diruentur. Octo sceptrigeri perimentur; et unus eorum glorificabitur. Uentres matrum secabuntur; et infantes obortiui erunt. Erit ingens supplicium hominum; ut indigenę restituantur. Qui faciet hęc eneum uirum induet; et per multa tempora super eneum ęquum portas lundonię seruabit. Exin; in proprios mores reuertetur rubeus dracho. nam ipse in se ipsum seruire laborabit. Superueniet itaque ultio tonantis; quę omnes agricolanos decipiet. arripiet mortalitatis populum; cunctasque nationes euacuabit. Residui natale solum deserent; et exteras culturas seminabunt. Rex benedictus parabit nauigium; et in aula duodecum inter beatos annumerabitur. Erit miseranda regni de[67v]solatio; et areę messium in fructucosos saltus redibunt. Exurget iterum albus dracho; et filiam germanię inuitabit. Replebuntur ortuli nostri alieno semine; et in extremitate stagni languebit rubeus. Exin coronabitur germanicus uermis; et ęneus princeps humiliabitur. Terminus illi positus est; quem transuolare nequibit. Centum namque L annis; in inquietudine et subiectione manebit. Trecentum uero insidebit. Tunc exurget in illum aquilo; et flores quos zephirus procreauit eripiet. Erit deauro in templis; nec acumum gladiorum cessabit. Uix obtinebit cauernas suas germanicus dracho; quia ultio prodicionis eius superueniet. Lugebit tandem paulisper; sed decimatio neustrię nocebit. Populus namque in ligno et tunicis ferreis superueniet; qui uindictam de nequicia ipsius sumet. Restaurabit pristinis incolis mansiones; et ruina alienigenarum patebit. Germanicum ipsius ex ortulis nostris abradetur; et reliquie generationis eius decimabuntur. Iugum perpetuę seruitutis ferent; matremque suam ligonibus et aratris uulnerabunt. Succedent duo drachones. quorum alter spiculo inuidię suffocabitur; alter uero sub umbra nominis redibit. Succedet leo iusticię; ad cuius rugitum gallicanę turres. et insulam drachones tremebunt. In die eius aurum ex lilio. et urtica extorquebitur. et argentum ex ungulis mugientium manabit. Calamistrati uaria uellera uestibunt; et exterior. habitus interiora signabit. Pedes latrantium truncabuntur. pacem habebunt ferę. supplicium dolebit huma[68r]nitas. Findetur forma commercii. dimidium rotundum erit. Peribit miluorum rapacitas; et dentes luporum ebetabuntur. Catuli leonis in equoreos pisces transformabuntur; et aquila eius super montes arauium nidificabit. Venodotia rubebit materno sanguine; et corinei domus. VI. fratres interficiet. Nocturnis lacrimis madebit insula; unde omnes ad omnia prouocabuntur. Nitentur posteri transuolare superna; sed fauor nouorum sublimabitur. Nocebit possidenti ex impiis pietas; donec sese genitore induerit. Apti igitur dentibus attractus; cacumina montium et umbram galeati transcendet. Indignabitur albania; et conuocatis trans lateralibus sanguinem effundere uacabit. Dabitur maxillis eius frenum; quod in armorico sinu fabricabitur. Deaurabit illud aquila rupti federis; et tercia nidificatione gaudebit. Euigilabunt rugientes catuli; et postpositis nemoribus. infra ciuitatum menia uenabuntur. Stragem non minimam ex obstantibus facient; et lingas taurorum abscideret. Colla rugientium onerabunt cathenis; et auita tempore – renouabunt. Exin de primo in quartum. de quarta in tercio. de tercio in secundum; rotabitur pollex in oleo. Sextus hibernię menia subuertet; et nemora in planiciem mutabit. Diuersas portiones in unum reducet; et capite leonis coronabitur. Principium eius uago affectui succumbet; sed finis ipsius conuolabit ad superos. Renouabit namque beatorum sedes per patrias; et pastores incongruis locis locabit. Duas urbes duobus palleis induet. et uirgineam uineam uirginibus donabit. Promerebitur inde fauorem tonantis; et inter beatos collocabitur. Egredietur ex [68v] eo linx omnia penetrans; qua ruina proprię gentis imminebit. Per illam enim utramque insulam amittet neustria; et pristina dignitate spoliabitur. Deinde reuertentur ciues in insulam; nam discidium alienigenarum orietur. Niueus quoque senex in niueo equo fluuium perironis diuertet; et cum candida uirga molendinum super ipsum meditabitur. Kaduladus conantum uocabit; et albaniam in societatem accipiet. Tunc erit strages alienigenarum; tunc flumina sanguine manabunt. Tunc erumpent armorici montes; et diademate bruti coronabuntur. Replebitur cambria leticia; et robora cornubię uirescent. Nomine bruti uocabitur insula; et nuncupatio extraneorum peribit. Ex conano procedet apud bellicosus; qui infra gallicana nemora acumen denctum suorum exercebit. Truncabit namque queque maiora robora; minoribus uero tutelam prestabit. Tremebunt illum alpes et affricani; nam impetum cursus sui in ulteriorem hyspaniam protendet. Succedet hyrcus uenerii castri; aurea habens cornua. et argenteam barbam. qui ex naribus suis efflabit nebulam qua tota superficies insule obumbrabitur. Pax erit in tempore suo; et ubertate glebę multiplicabuntur segetes. Mulieres incessu serpentes fient; et omnes gressus earum superbia replebuntur. Renouabuntur castra ueneris; nec cessabunt sagittę cupidinis uulnerare. Fons annę reuertetur in sanguinem; et duo reges duellum propter leenam de uado baculi committent. Omnis humus luxuriabit; et humanitas fornicari non desinet. Omnia hęc tria scelera uidebunt; do[69r]nec sepulti reges in urbe lundoniarum propalabuntur. Redibit iterum fames. redibit mortalitas. et desolationem urbium dolebunt ciues. Superueniet apud commercii. qui dispersos greges ad amissa pascua reuocabit. Pectus eius cibus erit uiuetibus; et lingua eius sedabit sicientes. Ex ore eius procedent flumina; quę arentes hominum fauces rigabunt. Ex insuper turrem lundoniarum procreabitur ardor. quę tribus solummodo ramis contenta superficiem tocię insulę latitudine foliorum obumbrabit. Hinc aduersarius boreas superueniet; atque iniquo flatu suo. tercium illi ramum eripiet. Duo uero residui locum extirpati occupabunt; donec alter alterum filiorum multitudine adnichilabit. Deinde uero locum duorum obtinebit; ipse et uolucres exterrarum regionum sustentabit. Patriis uolatilibus nociuus habebitur. nam timore umbrę eius liberos uolatus admittent. Succedet asinus nequicię. in fabricatores auri uelox; sed in rapacitate luporum piger. In diebus illis ardebunt quercus per nemora; et in ramis tiliarum nascentur glandes. Sabinum mare per VII ostia discurret; et fluuius oseę. per VII menses feruebit. Pisces illius calore morientur; et ex eis procreabuntur serpentes. Frigebunt badonis balnea; et salubres aquę illorum mortem generabunt. Lundonia necem. XX lugebit; et tamisia in sanguinem mutabitur. Cucullati ad nuptias prouocabuntur; et clamor eorum in montibus alpium audietur. Tres fontes in urbe guintonia erumpent; quorum riuuli inter portiones sequabuntur. Qui bibet de uno; diuturniori uita fruetur. nec superueniente [69v] langore grauabitur. Qui bibet de altero indeficiente peribit. et in facie ipsius pallor et horror sedebit. Qui bibet de tercio; subita morte periclitabitur. nec corpus eius poterit subire sepulchro. Tantam ingluuiam uitare uolentes; diuersis tegumentis eam occultare nitentur. Quecumque ergo moles superposita fuerit; formam alterius corporis recipiet. Terra namque in lapides. lapides in limpham. lignum in cineres. cinis in aquam. si superiecta fuerint uertentur. Ad hęc ex urbe canuti nemoris eliminabitur puella; ut medelę curam adhibeat. Quę ut artes omnes nouerit; solo anhelitu suo fontes nociuos siccabit. Exin ut sese salubri liquore refecerit; gestabit in dextera sua nemus colidonis. in sinistra uero murorum lundonię propugnacula. Quocumque incedet sulphureos passus faciet; qui dupplici flamma fumabunt. Fumus exortus excitabit rutenos; et sub marinis cibum conficiet. Lacrimis madebit puella miserandis; et clamore horrido replebit insulam. Interficiet eam ceruus X raniorum quorum IIII aurea gestabunt. Sex uero residui in cornua bubalorum uertentur; quę nefando sonitu tres insulas britannię commouebunt. Excitabitur dananauim nemus. et in humanam necem erumpens clamabit. Accede kambria et iunge lateri tuo cornubiam; et dic guintonię absorbebit te tellus. Transfer sedem pastoris ubi naues applicant; et cetera membra caput sequantur. Festinat namque dies; qua ciues obscelera periurii peribunt. Candor lanarum nocuit; atque tincturę diuersitas Ue periurę genti; quia urbs inclita per eam [70r] ruet. Gaudebunt naues augmentatione tanta; et unum ex duobus fiet. Reedificabit eam ericius oneratus pomis; ad quorum odorem diuersorum nemorum conuolabunt uolucres. Adiciet palatium ingens; et sexcentis turribus ipsum uallabit. In una quaque statuetur decurio; qui leges subditas dabit. Inuidebit ergo lundonia; et muros suos trippliciter augebit. Circumibit eam undique tamisis fluuius; et rumor operis transcendet alpes. Occultabit infra illam hyrcus [supra: ericius] poma sua; et subterraneas uias machinabitur. In tempore suo loquentur lapides. et mare quo ad galliam nauigatur. infra breue spatium contrahetur. In utraque ripa audietur homo ab homine. et solum insulę dilatabitur. Reuelabuntur occulta submarmorum; et gallia pro amore tremebit. Post hęc ex galatio nemore procedet ardea; quę insulam per biennium. scilicet. conuolabit. Nocturno clamore conuocabit uolatilia. et omnie genus uolucrum associabit sibi. Inculturas mortalium irruent; et omnia genera messium deuorabunt. Sequetur fames populum; atque dira moralitas famem. At cum calamitas tanta cessauerit; adibit detestabilis ales uallem galathes. atque tam inexcelsum montem. In cacumine quoque ipsius plantabit quercum; atque infra ramos nidificabit. Quatuor oua nidificabuntur in nido. ex quibus uulpis. et lupus. et ursus egredientur. Deuorabit uulpis matrem; et asininum caput gestabit. Monstro igitur assumpto terrebit fratres suos; ipsosque in neustriam fugabit. At ipsi excitabunt aprum dentosum in illam; et nauigio reuecti cum uulpe congredientur. Quę cum certamen inierit [70v] finget se defunctam. et aprum in impietate commouebit. Mox adibit cadauer; et dum superstabit anhelabit in oculos eius et in faciem. D um igitur hęc et alia prophetasset ambrosium merlinus; astantes in ammiratione commouit. Rex uero de uitę suę statu illum consuluit. uel quid post hęc futurum esset. Qui dixit illi duos filios constantini de amorica ubi confugerant aduentasse cum pluribus armatorum; et in crastinum applicaturos. qui engistum et saxones perderent; et ipsum uiuum incenderent. Quod et factum est. Nam aurelius ambrosius in regem a clero inungitur. Deinde uortegirnum insequitur; et saxones cum eo superat. Uortegirnum in turre quam fecerat; uiuum incendit. Engistus cum saxonibus timens; trans umbrum fluuium iuxta pictos et scotos fugit; gentem ad prelium reparat. auget. munit. contra aurelium ambrosium sepius diuersis locis. uariis bellorum euentibus dimicat. Tandem eldol unus ex britonum principibus claudiocestrię engistum prelio capit; deinde perimit. Inde britones saxones sternunt. minuunt. fugant. At octa filius engisti cum maiori multitudine eboracum adiuit. Eosa uero cognatus suus cum eo numeris armatis urbem contra britones munit. Deinde rex octam persequitur. Qui tandem coactus; extra urbem supplex egreditur. regem deprecans euilando; ut sibi suis que uitam saltem donare dignetur. Aurelius uero rex et sui pietate commoti; omnium astantium rogatu donat ei rex nationem ad habitandum iuxta scothiam. et tributarios facit. ¶ Deinde aurelius ambrosius rex. desolatas edificat urbes. ciues undique conuocat. nutrit restituit. [71r] fauorem omnium cupit. Locum ubi proceres britonum occisi sunt. a saxonibus. ad eternam memoriam consilio merlini uatis decorat. aduectis de hybernia mirę magnitudinis et celaturę lapidibus pluribus tamen preliis adquisitis. a gislomanno hybernię rege. Qui cum infiniti ponderis et magnitudinis essent. merlini tamen artificio leuiter moti et aduecti sunt. Interim pascentium uortegirni filius. qui in germaniam diffugerat; commouebat omnem armatum militem saxonię; in aurelium ambrosium. Tandem in britanniam nauigio ueniens; cum rege pugnat. Sed pluribus amissis. fugere pascentius compellitur; non in germaniam ob uerecundiam sui; sed gislomannum adit in hyberniam. Qui utrique uenientes in britanniam contra aurelium; urbe meneuia applicant. Nec mora fama uolante. rex aurelius in Wintonia urbe morbo grauatus; contra illos uterpendragon fratrem suum mittit; qui cum eius pugnat et uincit. Post hęc unus de saxonibus eapa nomine. acceptis a pascentio mille libris argenti. christianum et monachum et medicum se simulans. sciebat enim linguam britonum; Wintoniam adit. Qui ad egrotum regem sub medici specie introductus; se eum curandum promittit. Qui nimium credulus ei; se totum ad curandum illi committit. Datoque ei ueneno ad bibendum; clam ab urbe diffugit. Mortuo rege. pascentius et gislomannus. uterpendragon mortem regis ignorantem bello impetunt. Interim cometha apparuit duos radios habens. unum extendebat ultra gallicana climata; alterum uersus hybernicum mare; Querit uterpendragon [71v] a merlino presenti; quid hęc innuant. Merlinus ei mortem fratris aperit; et se fore regem britannię nunciat. Unum filium generaturum potentissimum. cuius potestas omnia regna quę radiis protegit illum habiturum reuelat. Alterum uero radium dicit significare filiam; cuius filii et nepotes britannię regnum succedenter haberent. Hoc audiens uterpendragon; cum aduersariis pugnat. fugat. uincit. Wintoniam uenit. coronatur in regem. fratrem sepelit. ecclesias disponit. omnia sapientium consilio sapienter agit. Interea octa et eosa cognatus suus audita morte regis. solutos se dicunt esse. a federe; et tributo; quod ei persoluere cogebantur. Interim uterpendragon regi parant inquietudines. Saxones hinc inde congregant. contra regem dimicant. uictoriam obtinent. britones fugati. inter saxa et corileta tota nocte illa miseri latent. Deinde uterpendragon rex ad consilium britonum duces conuocat; et iterum bella restaurat. Pluribus ex utraque parte occisis; ad ultimum saxones fugat. In illo prelio octa et eosa capiuntur et ponuntur in uincula. Tunc saxones penitus dissipati; disparuerunt. Rex autem nationes circuiens; iusticiam ultra predecessores exercuit. Regnoque pacificato. sollempnem curiam cum proceribus suis tenuit. Inter quos gorlois dux cornubię cum ygerna coniuge in conuiuio adest regio. Erat enim mos britonum; ut uxores secum ad curiam ducerent. Ygerna uero infinitę pulcritudinis erat. Uidetis eam rex cupit hanc. ardet amore graui. Huic sepius aurea pocula. huic fercula mittit. oculos frequenter huic uertit. arridet ei sepius. Gorlois maritus eius hoc comperiens [72r] iratus; sine licentia regis de curia noctu cum coniuge fugit. Hoc rex audiens furit amore ceco. mandatque illi ut cum coniuge satisfacturus redeat. Contempnit redire maritus. Rex mouens exercitum cornubiam impetit. Gorlois uiribus impar. opida sua per uiribus munit. Ygernam quam plus se diligebat; fortiori castro claudit. Ipse aliud castrum intrat. ibi se defendere parat. Rex superueniens castrum obsidet. sed nil impetrat. Et dum ceco carpitur igne. tandem amicis uulnus aperit. Merlinus illum in effigiem gorlois mutans; castrum ubi erat ygerna petit. et sub specie gorlois intrat. Fruiturque cupita. et quasi gorlois essent. disponit omnia domi. Interim castrum ubi gorlois erat. ab exercitu regis capitur. Pugnantes hinc et inde; gorlois cum multa suorum strage succumbit. Quo mortuo; uterpendragon ygernam ducit uxorem. de qua ut merlinus predixerat. filium arcturum et annam filiam procreauit. Post hec grauis morbus occupat uterpendragon regem britonum. ita ut de uita eius desperaretur. Quod audientes custodes carceris. in quo uincti octa filius engisti. et eosa cognatus eius tenebantur; illos uincula resoluunt. et cum illis in germaniam fugiunt. atque iterum cum magna classe redeunt. bellumque difficile contra britones proparant. Rex egrotus exercitum suum cuidam loth de londonesia committit. Qui ualde saxones uastat et arcet. cui rex annam filiam tradit inconiugium. Denique cum saxonibus sepius dimicans; ab eis tandem grauiter uincitur. britannia uastatur. urbes. ęcclesię. castra a gentilibus diruuntur. Quod rex audiens quamuis egrotus; in prelium se deferre fecit in [72v] feretro. Octa uero filius engisti. et eosa cognatus suus; hoc factum derident. Tandem uenientes ad prelium multis suorum amissis rex tandem bella deuicit. Unde rex nimium factus hylaris; eos persequi iubet. Sed et saxones iterum collectis copiis. infestant patriam et bella restaurant. Fontemque unde rex bibere consueuerat; ueneno infici faciunt. Qui cum inde biberet; multo dolore diem clausit extremum. ¶ Britones in sicestria filium eius arturum. XV. agentem annum in regem eleuant. Saxones autem iterum conciues suos cum coldrico duce suo inuitant ex germania; ut penitus britones deleant. Arturus enim ad ubricio archiepiscopo cum coepiscopis in regem inunctus; inauditę uirtutis atque largitatis erat. In quo tantam gratiam innata bonitas prestiterat; ut a cunctis fere populis amaretur. Nam inter probitatis indicia; largitati indulsit. Unde ad eum tanta confluebat multitudo militum; ut ei sepius quod dispensaret deficeret. H is temporibus statuit arturus rex britonum inquietare saxones; et coldricum eorum ducem a prelio fugat. Post multimodas igitur cum saxonibus pictis. scotis guerras. ex germania rursum duce coldrico. DC oneratę naues forti milite. in albaniam in auxilium coldrici ueniunt; quem iam arturus apud eboracum concluserat. Audito igitur arturus aduentu nauium; ab obsidione secedit. et se in urbe lundoniarum recipit. Mittit itaque ad armoricam. ad oelum regem sororis suę filium; ut sibi subueniat. Uenientem igitur oelum; arturus honeste suscipit. et apud urbem kaerluid. id est. linconium cum saxonibus [73r] pugnant. et ex eis. VI milia perimunt. ceteris fugientibus. Arturus siquidem eos insequitur. sed reuertentes saxones; arturo resistunt. et britones fugere cogunt. Arturus igitur nunc uincendo nunc uictus; tamen non desperat. ¶ Post multa denique utriusque partis dispendia. coldricus et baldulfus eius propinquus. et multa milia prelio ceciderunt. Coldricus uiso sociorum periculo; fuga prolabitur. Arturus uictoria potitus; cadorem ducem cornubię illos persequi iubet. Interim ei nunciatur. pictos et scotos obsedisse oelum regem adolud; ubi eum morbo grauatum arturus reliquerat. Dux interim cornubię saxones fugat. perimit. sternit. necnon coldricum occidit. ceteros deditioni cogit. Uictor; ad arturum. ad urbem adolud concitus euolat. ubi iam oelum ab oppressione liberauerat. Et cum rex arturus. pictos. scothos. saxones euicisset; festum natalis domini sollempniter celebrat. ęcclesias instaurat. clerum ab exiliis reuocat. Sequenti estate. yberniam. id est. yrlandiam subiugat. gorlandiam. norguesiam. et insulas XXXIII quę uocantur orachades. XX. quarum sunt in inhabitabiles. et XIII. habitabilies. Insuper omnes alias britannicas insulas. F inis erat orbis; littus gallici littoris. nisi britannia insula. id est. anglia. non qualibet amplitudine nomen pene orbis alterius mereretur. Octoginta enim et amplius milia passuum in longum tenet. ita ut eam usque in calidonicum angulum metiamur. in quo recessu ulixere calidonię appulsum. manifestant grecorum scripta. Multis insulis nec ignobilibus circumdatur. Quarum ybernia ei proximat. magnitudine maxima. sed inhu[73v]mano incolarum ritu aspera. Illic nullus anguis. auis rara. gens inhospita et bellicosa. Sed mare quod inter hanc et britannia interluit; undosum et inquietum est. nec est nauigabile per totum annum; nisi paucis diebus. Multę et alię insulę circa britanniam. e quibus insula thilę; ultima. In qua non est. ulla nox. estiuo solsticio. sole de cancris sidere faciente transitum. Per inde brumali solsticio nullus dies. Ultra insulam thilę pigrum esse. et concretum mare accipimus. ita ut nullus ortus iunctus sit occasui. A calidonię promunctorio. insulam thilę petentibus; bidui nauigio est. Inde insurgunt ebudes insulę. V numero. Quartum incolę nesciunt fruges. piscibus tantum et lacte uiuunt. Ab orchadibus usque thilę; V dierum ac noctium; nauigato est. Sed thile larga. et diutina pomona; copiosa est. Qui illic habitant; principio ueris inter peccudes pabulis uiuunt. Lacte in hyeme et arborum fructu utuntur. Certum matrimonium nulli. Circitus britannię. id est. anglię; quadragies octies septuaginta. V milia passuum sunt. In quo spatio magna et multa flumina; et fontes calidi. A rturus autem ut supradictum est. insulas britannicas suę ditioni submittens; annis XII. in britannia cum pace regnauit. Inuitatatis quibusque probissimis ex longe positis regnis; cepit familiaritatem augmentare suam. tantamque faceciam in domo sua habere. ut emulationem longe positis regnis populis ingereret. Unde nobilissimus quisque incitatus. nichili pendebat se. nisi sese. siue induendo. siue arma ferendo. admodum militum [74r] arturi haberet. ¶ Arturus inter alia; estrusiam. id est. neustriam. et galliam adquisiuit. oelumque minoris britannię regem contra guitardum pictauorum ducem et contra wascones misit; quos sub dominatione arturi domuit. ¶ A rturus cum frollone romanorum duce. apud parisius pugnauit; et uictum occidit. et urbem obtinuit. ubi etiam ut ferunt britones; curiam suam tenuit. ¶ Deinde cum lucio procuratore rei publice a leone imperatore contra eum misso; quia nollet seruire romanis. apud augustidinum et apud lingonas. multis decertauit preliis. et ad ultimum morte dampnauit. Kaio sine cheudone dapifero suo ibi letaliter uulnerato. Qui sepultus est. a suis hominibus in pago turonico. non longe a chinone castro; quod ipse construxerat. et ex nomine suo uocauerat. dederat enim ei arturus quando regna adquisita distribuerat suis proceribus; andegauensem prouinciam. Erant autem tunc uiri heremitę in nemore iuxta castrum predictum; ubi sepultus est. Perdiditque predicto prelio beduerum pincernam suum cui estrusiam dederat; et multos alios nobiles. Uictoriam tamen romanorum adeptus est. ¶ Dumque hęc in burgundia agerentur. et arturus apparatum faceret transeundi alpes. ut etiam romam caperet. subito ad eum de britannia legati adueniunt. referentes modredum nepotem suum ghamuaram arturi coniugem duxisse uxorem. et contra eum insulam uendicare uelle. Reliquerat enim modredum arturus. et gahumaram reginam. utpote fideles suos ad conseruandum britanniam. Audito itaque sinistro nuncio. quosdam [74v] in gallias dimittit ad pacificandas regiones. ipse uero regreditur in britanniam. Sed cum applicuisset ad portum. modredus proditor contra auunculum suum grauissimo prelio; in ipso portu dimicauit. Tandem ad arturo fugatus; maiores copias pugnandi preparat. Copulatque sibi pictos. scothos. et anglos. Erat enim uir largus. et in preliis acerrimus. Arturus tamen illum persequens uelut ursus a leena raptis catulis. cum nimia utriusque partis sanguinis effusione modredus uincitur. Perdidit itaque in illo prelio arturus galuanum galuerici fratrem; qui fratres erant modredi. Gahumara modredum fugatum audiens. in urbe legionum. id est. leecestria timore nimis perterrita; in monasterium uirginum se reclusit. Modredus cum arturo sepius dimicans; ad ultimum in cornubia letaliter utrimque dimicatum est. Nam ut ceteros taceam; modredus proditor occisus est. Arturus uero amissis pluribus; letaliter uulneratur. Qui ad sananda uulnera sua; in insula auallonis euectus; constantino cognato suo filio cadoris ducis cornubię; diadema britannię concessit. Anno ab incarnatione domini D XL II. zenone iam imperante. Fuit arturus nepos sancti DD archipresulis. Hic est. arturus famosissimus rex britonum. quem adhuc uenturum expectant britones. Quidam hunc herculem fuisse putant; ob factorum magnitudinem. Nam prelia plura fecit ut diximus; et cum gigantibus qui tunc erant in insulis. et locis aliis dimicauit. Constantinus uero successor arturi; contra saxones omni tempore uitę suę bellum habuit. et uehe[75r]menter eos sepius uicit. fugauit. profligauit. Fuit autem frugi et amabilis omnibus. T heodosius cum ualentiniano fratre gratiani; imperat. annis XI. Cum iam annos VI. eo uiuente regnasset. multas gentes auxilio athalarici regnis gothorum cum quo fedus pepigerat deuicit. ¶ His temporibus ieronimus presbiter. interpres ueteris ac noui testmenti magnificus; in bethleem iudę toto mundo clarus habetur. Floruit etiam didimus alexandrinus. oculis non animo cecus. Secunda synodus constantinopolim. C. L. episcoporum colligitur; in quo plures hereses condempnantur. Gentium templa per totum orbem iubente theodosio subuertuntur. A rthadius filius theodosii cum fratre honorio; imperat annis XIIII. ¶ His temporibus iohannes crisostomus in exilium truditur ab archadio imperatore eudoxia uxore sua ad hoc eum impellente. eo quod iohannes nemini parcens; sermonem contra malas mulieres fecerat. Augustinus insignis episcopus yponiensis habetur. Hic maximam diuinarum scripturam copiam. ad christianorum mores corrigendos; scripsit. Hic uero ut ipse testatur in libro de ciuitate dei; uidit cum aliis multis in uticensi littore molarem hominis dentem tam ingentem; ut [supra: si] nostrorum dentium modulos minutatim concideretur. cum nobis uideretur facere potuisse. Sed illum gigantis alicuius fuisse credendum est. Uidit etiam magnetem ut ipse in eodem libro testatur mirabilem lapidem; ferri esse raptorem. Quod cum primum uidit; uehementer inhorruit. Quippe cernebat a lapide ferreum anulum raptum [75v] atque suspensum. Deinde tanquam ferro quod rapuerat uim dedisset suam communemque fecisset; idem anulus alteri admotus eundem suspendit. atque sicut ille prior lapidi. sicut alter anulus priori anulo; coherebat. Accessit eodem modo tertius; accessit et quartus. Iamque anuli sibi per mutua circulis nexi non implicatorum intrinisecus sed extrinsecus ait coherentium quasi cathena pependerat anulorum. Quis istam uim lapidis non stupeat; Sed multo est. mirabilius quod a fratre et coepiscipo suo seuero mileuitano; de isto lapide comperit. Se ipsum namque uidisse narrabat. quemadmodum bathanarius quondam comes affricę. cum apud episcopum conuiuaretur. episcopus eundem protulit lapidem. et tenuerit sub argento; ferrumque super argentum posuerit. Demum sicut subter mouebat manum. qua lapidem tenebat; ita ferrum desuper mouebatur. atque argento medio nichilque paciente concitatissimo cursu atque recursu infra lapis ab homine; supra ferrum rapiebatur a lapide. Quid etiam de isto lapide dicat audiamus. Quando iuxta eum ponitur lapis adamas; non rapit ferrum. et si iam rapuerat. ut ei propinquauerit; mox remittit. ¶ Agrigentinum sicilię salem perhibent multi. quia cum fuerit amotus igni; uelut in aqua fluescere. Cum uero ipsi aquę; uelut crepitare in igne. ¶ Apud garamantas est. tam frigidus fons in die ut non bibatur. tam feruidus in nocte ut non tangatur. ¶ Sicut scripserunt qui naturas animalium curiosius indagarunt. Salamandra genus est serpentis quod in ignibus uiuit. Sunt et quidam notissimi sicilię montes. qui tanta temporis diuturnitate [76r] ac uetustate usque nunc. ac deinceps flammis estuant; atque integri perseuerant. ¶ Quis enim nisi creator omnium dedit carni pauonis mortui ne putresceret; quod cum auditu incredibile iuderetur; euenit ut apud cartaginem hęc auis cocta ante augustinum episcopum opponeretur. De cuius pectore pulparum quantum sibi iusum fuit decerptum seruari iussit. Quod post tantum dierum spatium. quantum alia caro quecumque cocta putresceret. prolatum atque oblatum nichil suum offendit olfatum. itemque repositum post dies amplius quam. XXX; idem quod ante erat inuentum est. Idemque post annum; nisi quod aliquantum corpulentię siccioris et contractioris fuit. Quis paleę dedit. uel tam frigidam uim. ut obrutas niues seruet. uel tam calidam ut poma inmatura maturet. ¶ Adamas lapis nec ferro nec igne. nec alia ulla ui. nisi cum hyrcino sanguine; perhibetur uinci. ¶ His diebus clodione francorum rege defuncto; meroueus successit. Franci perueniunt aurelianis. Tunc gothi italiam. wandali uero et alani gallias ingrediuntur. H onorius cum theodosio archadii fratris sui filio; imperat annis XV. Hic theodosius persas deuicit. sed post ea cum eis pacem fecit. propter christianos qui apud eos erant; ne ab eis uexarentur. ¶ His temporibus post meroueum childericus adeptus est. regnum francorum. ¶ His iterum diebus luciano presbitero deus reuelauit corpus prothomartyris stephani. Gregorius nazanzenus claruit. T heodosius archadii filius. de quo superius mentionem fecimus. mortuo honorio patruo suo apud bizantium; solus imperat XXVI. ¶ Per idem tempus [76v] nestorius constantinopolitanus episcopus suę perfidię molitur errorem. dicens mariam esse. hominem. et ab homine impossibile deum gigni. Contra quem ephesiana synodus congregata; eius impium dogma condempnat. Cirillo alexandrino in eodem concilio locum celestini papę retinente quia interesse nequibat. Hunc eusebius scolaticus primus redarguere cepit. qui etiam nestorium non recta sapientem; prior inuenit. His temporibus diabolus iudeis in specie moysi increta apparens. dum eos per mare sicco uestigio ad terram repromissionis promittit perducere. plurimis necatis; multi ex his qui saluati sunt; confestim ad christi gratiam conuertuntur. Deinde franci a reno flumine usque somsan fluuium regnabant. qui de troianorum genere fuisse dominatur. Sed post captam troiam cum quodam enea duce ut gregorius turonensis scribit. uel cum franco et uasso ducibus qui de regia stirpe remanserant ut ethicus phisicus asserit. paludes nauigio ingressi meotidas. peruenerunt intra terminos pannoniarum. ubi siccambriam urbem construxerunt. et ut nichil pretermisse de origine huius gentis uideamur. refert alius quia franco et turchot duces cum reliquiis troianorum per meotidas paludes in pannoniam deuenerunt. Sed quia simul habitare non poterant. ab inuicem diuisi. et a turchot turchi dicti sunt. a franco franci nuncupati. Franci uero post tempora multa habitauerunt in germanorum opidis. iuxta renum flumen translati illuc a tyberio cesare; licet alii uelint a ualentiniano iuniore deuictos. et a sicambria depulsos. eo quod romanis tributa reddere nollent. Ueneruntque in [77r] germaniam ubi sub multis suę gentis regibus deguerunt. Tandem faramundum crinitum. faramundi filium; regem sibi fecerunt. ¶ Hoc etiam tempore rex gothorum atauulphus. qui et atalfus in regnum successit. Qui placidam sororem imperatoris uxorem duxit. Hic atalfus corrupto nomine; altitius potuit appellari. Huic atalfo in gothorum childericus successit regnum. Childerico uero successit childeremirus. Preterea ante alaricum quem ante premisimus qui et romam inuasit. quique regni sedem habebat tholosam; eoricus rex gothis imperauit. qui construxit ecclesiam sancti iulani briuatę. M arcianus imperat annis VII. hic post mortem theodosii predicti theodosii apud constantinopolim creatur imperator; adhuc in italia imperante ualentiniano. qui romę imperauit annis. XXXI. ¶ His diebus calcedonensis synodus quarta celebrata est. DC.torum et XXX.ta episcoporum contra euticesi et dioscorum; et recapitulata sunt quę iniuste apud ephesum de eodem eutice acta sunt. L eo magnus imperat annis XVI. Porro leone magno imperante apud constantinopolim; morianus imperauit romę annis. IIII. et mensibus. VI. Post hunc; seuerus imperauit romę. annis IIII. Antemius imperauit romę annis V. Olibrius imperauit romę annis VI. ¶ Leo itaque magnus moriens; leonem minorem nepotem suum. cum zenone patre suo dereliquit in regno orientali. ¶ His temporibus sanctus symeon columpnarius habetur. Alexandria cum tota egipto errore dioscori heretici languens; in mundo repleta spiritu canina latrat rabie. ¶ Per idem tempus apparuit heresis a cephalorum. qui sine capite nominatur. [77v] quia auctor illius non inuenitur. Impugnant tamen calcedonense concilium. ¶ Eliseus propheta apud alexandriam translatus est; in ęcclesia pauli leprosi. Eudoxia – neptis theodosii cum xv annos cum uiro suo hunerico duxisset. et puerum hildericum ex ipso genuisset; difficile ferebat erga maritum quod arrianus esset. Ideoque fuga lapsa ab eo; uenit ierosolimam ubi non multum mortua est. ¶ His propterea diebus; childerico regi francorum successit Clodoueus. qui primus ex francorum regibus baptizatus est. a beato remigio remorum archiepiscopo. De hoc uero clodoueo inferius pauca dicemus. Z enon imperat annis XVII. Hic cum filio suo leone minore. quem secum leo magnus auunculus eius imperatorem creauerat; anno I regnauit. Glicerius imperauit romę annis II. Post quem; nepos quidam successor glicerii. imperauit romę; annis II. Hunc autem depulit orestes. et constituit in urbe roma augustulum filium suum imperatorem; qui romę imperauit anno I. Sed hunc augustulum depulit a roma; odo acer rex longobardorum. Leno cum basilisco apud bizantium imperauit annis XVII. ¶ His temporibus wandali obtinebant aquitaniam. Symmacus papa romę fiebat. A nastasius apud bizantium; imperauit annis XXVII. ¶ Hac propterea tempestate cum wandali regionem aquitanię quę secus ligerim sita est. optinerent. et arriani sicut iam dictum est. essent. rex catholicus clodoueus eos inuasit. Porro cum idem rex clodoueus flumen cui iugenna nomen est. transire [78r] uellet. et uadum non inuenisset; eo quod pluuius auctus exundasset. cerua post dei prouidentiam eundem fluuium transiens. uadum ei ostendit. Postmodum uero ipse rex clodoueus per filium suum teodericum; lemouicenses. ruthenos, cadurcos. atque aruernos. sibi subiugauit. Ac deinde tholosam ciuitatem cepit. et cum reuerteretur ad engolisinam; murus eiusdem urbis dei uirtute ante eum corruit. Deinde turonis ueniens. suscepit ibi legationem anastasii imperatoris proconsulatu; et ab ea die idem clodoueus appellatus est. consul et augustus; sedemque regni sui constituit parisius. Regnauit apud francos; annos XXX. Mortuus uero clodoueus ; theodericum et clotarium filios suos successores habuit. I ustinus trax uir senior et multum peritus. ylliricus genere; pius et ortodoxus. anastasio imperatore fulmine perempto; imperat annis VIII. ¶ His diebus theodericus uir arrianę perfidię. Iohannem romanum papam catholicę pietatis defensorem. et symmacum patricium. Boetiumque philosophum peritissimum interemit. Sedit uero iste iohannis papa in romana ęcclesia a beato petro apostolo; LV [in margine: annis]. ¶ Apud britones VI ab arturo regnat caretius; ciuilium preliorum amator. I ustinianus. nepos supradicti iustini; imperat annis XXXVIII. Hic autem tale templum sanctę sophię. id est. christo apud bizantium fecit; quale non est. inuniuersis regnis. ¶ Sub hoc; constantinopolim facta est synodus quinta. Et quia multas gentes ui compressit. earum nomina habere meruit. ut est alemannicus. gothicus. francicus. germanicus. antichus. alanicus. [78v] wandalicus. affricanus. Leges romanorum quarum prolixitas nimia erat. et inutilis dissonantia; mirabili breuitate correxit. Nam multas constitutiones principium qui in multis uoluminibus habebantur; intra XII libros coartauit. Idemque uolumen; codicem iustiniani appellauit. Rursumque singulorum magistratuum uel iudicum leges. quę usque ad II pene libros erant extensę. intra L librorum numerum redegit. eumque codicem digestorum. siue pandectarum uocabulo nuncupauit. Quatuor etiam institutionum libros. in quibus breuiter uniuersarum legum textus comprehenditur; nouiter composuit. nouasque leges quas ipse statuerat in unum uolumen redactas. eundem codicem nouellam nuncupari sanciuit. ¶ Erat hic princeps fide catholicus. operibus rectus. in iudiciis iustus. ideoque ei omnia concurrebant in bonum. Multi etiam barbarorum audita felicitate imperatoris. illi se sponte tradiderunt; et quidam eorum christiani facti sunt. Porro anno VII imperii iustiniani facta sunt wandalica bella. et recepit belisarius patricius affricam. Nempe apud affricam wandali migrauerant. dum eos clodoueus catholicus rex francorum ab aquitania expulisset. Verum belisarius cum tribus mensibus contra wandalos pugnasset; totam libiam subdidit. Childemirus uero rex gothorum quem premisimus qui et gelimer appellatus est. metuens impetu hostilem; ad maurusios fugit. Quem insecutus belisarius cepit. et cathena argentea religatum; de eo constantinopolim triumphauit. Anno XV imperii iustiniani; facta est. bizantium mortalitas [79r] magna. Eodem anno ypapanti domini sumpsit initium. ut celebraretur in eadem ciuitate; secundo mensis die febroarii. ¶ Clodoueus autem rex francorum de quo supra mentionem fecimus. qui regnum suum usque ligerim fluuium dilatauerat; romanis et hunis a childerico merouei filio inde depulsis; regnacharium cognatum suum qui apud cameracum regnabat. cum fratre suo richario bello uictos peremit. Alemannos similiter strauit. aquitaniam gotis abstulit. multaque alia feliciter gessit. Parisius sedem regni constituit. ubi et mortuus est. Relictis secundum cronicam istam IIIIor filiis. Theoderico. Clodomiri. Childeberto. Clotario; qui regnum [supra: sibi] equaliter diuiserunt. ¶ Iustinianus uero imperator magnus; in multa tranquilitate dormiuit. ¶ Beatus benedictus abbas in monte cassino. et sanctus remigius remorum archiepiscopus sanctitate et miraculis claruerunt. Cassiodorus prius consul. postea senator. deinde monachus; romę est habitus; opuscula plurima catholice tractans. Priscianus cesariensis apud bizantium secreta ut ita dicam grammaticę; rimatus est. Arator subdiaconus sanctę romani ęcclesię floruit. Iustinianus minor. uir catholicus. nepos iustiniani magni; imperat annis XI. Septimo autem anno imperii huius. impletur ciclus unus sancti pachę armorum. D. XXX.IIorum ex quo dominus noster ihesus christus crucifixus est; indictione. VI. Tyberius prius cesar post augustus a iustiniano uocatus; imperat annos VII. Mauricius tyberii gener imperat annis XXI. ¶ Per idem tempus radegundis regina uxor quondam clotarii regis; pictauis signis miraculorum effulsit. ¶ Gregorius papa eodem tempore [79v] mittens augustinum mellitum monachum. et iohannem uenerabiles uiros in anglia cum aliis multis; anglos ad fidem christi conuertit. P hocas imperat annis VII. Iste seditione militari in exercitu imperator effectus; mauritium augustum multosque nobilium interfecit. Deinde omnem cognationem mauricii extinxit. Magis autem tyrannus; quam imperator uocandus. Hic dedit ęcclesię christi supplicatione bonefacii papę templum romę; quod panteon antea uocabatur. Huius tempore chosdroes rex persarum romanis inuidebat; eo quod amicum suum mauricium phocas tyrannus occidisset. ac regnum iniuste peruasisset. Priscus autem homicidia phocę non sustinens; ad heraclium affricę mittit. quantinus rei publice consuleret. et heraclium filium suum. et nicetam patricium contra phocam mitteret; et sibi imperium filium eius assumeret. Quod et factum est. Nam heraclius nauigio ueniens; phocam tyrannum christi gratia uicit. Heracleus cum filio suo iuniore heracleo; imperauit annis XXI. uel secundum alios XXXI. Tercio anno imperii huius persa chosdroes cepit syriam. capadotiam. palestinam. Deuastauit etiam ierosolimam. et uenerabiliora loca incendit. et populorum copias captiuauit; una cum patriarcha zacharia. et preciosum crucis christi lignum in persidem asportauit. Anno VI imperii sui idem heraclius per legatos pacem a chosdroe postulat. Sed ab eo spretus inperator; iurauit cosdroes quod romanis non parceret donec crucifixum abnegarent et solem adorarent. ¶ Hoc audiens [80r] heraclius; contra chosdroen persarum regem. mouit bellum. Heraclius [supra: legationem] ad portas caspias quas alexander magnus supra mare caspium ereas fieri et serrare iusserat. propter inundationem gentium seuissimarum. qui ultra montem caucasi culminis habitabant. heraclius easdem portas aperire precepit; ut gens illa ad auxilium eius ueniret. Caspia; regnum est. in india. Et quem inter duos montes chrotan. scilicet. et pro conensuro augustum mare est. et indie aditus est; appellatur caspia. Portę caspię panduntur itinere manu facto longo. VIII milibus passuum. Nam latitudo uix est. plaustro permeabilis. In his angustiis illud est. asperum. quod precisorum laterum saxa. liquentibus intra se salis uenis; exundant humorem affluentissimum. Qui constrictus in caloribus uelut inestiuam glaciem corporatur. Ita labes in uia; accessum negat. Preterea XX et VIII milium passuum tractus hominis quo inde pergitur. Humus arida sine presidio sitit. ut tunc serpentes undique a uerno statim die; illuc confluant. Ita periculi ac difficultatis concordia; caspius accesssus nisi in hyeme negatur. A caspiis adorientem uersus est. locus quod direum uocatur. cuius ubertati non est. quippiam quod comparari queat. Quem locum circumsedent lapides rinaridi et hyrcani. Ex hinc proximat magenę regio. inclita celi. ac solis commodis. adeo ut in toto illo latifundio uitibus sola gaudeat. Ad faciem theatralem montibus clauditur. ambitu stadiorum mille quingentorum pene inaccessa. ob incommodum harenosę solitudinis quę per C. XX. milia passuum undique uersum circumfusa est. Regionis huius amenitatem alexander magnus usque adeo miratus est; [80v] ut ibi primam alexandriam conderet. Quam mox a barbaris excisam; antiochus seleuci filius reformauit; et de nomine domus suę dixit seleutiam. Cuius urbis circuitus; diffunditur in stadia. LXXV. F uit gigas quidam nomine hercules. apud grecos fortissimus. omnique uirtute corporis roboreus. agilitate quoque corporis seu agilitate pedum uelocissimus. atque perniciosissimus. qui uno hanelitu cucurrit. atque ut ita dicam peruolauit. C XXV passus; sicque substitit uno in loco. Quod spatium sui cursus stadium appellauit a stando. et est octaua pars miliarii. Inde postmodum in oleuit mos apud grecos et consuetudo diuturna; ut ex singulis urbibus. castellis. oppidis. uillulis. iuuenes prepararent. quatinus ad ueniente festiuitate deorum possent currere ad illud stadium quod mensurabatur. C XXV. passibus. post cuius metam ponebatur aurum uel argentum. aut ęquus siue pallium. aut aliquod premium. quod greco uocabulo brauium dicebatur; latine uero palmę uictoria appellari potest uel corona. Cunctisque astantibus uiris et mulieribus ad spectaculum illud currebant omnes. sed unus qui prior currebat accipiebat brauium; ceteris in uanum currentibus quia nichil utilitatis prestabat eis suus cursus. sed risum et cachinnum populus excitabat; sibi autem magnam uerecundiam. ¶ Aliud oppidum in caspiis alexander constituit; quod dum manebat eraclea dictum est. Sed hoc ab eisdem gentibus euersum. deinde ab antiocho restitutum achais nominatum est. Ut ait ethicus phisicus; gens stultissima est. inter alias gentes ad aquilonem. iuxta yperboreos montes posita. ubi thanais annis exoritur. [81r] nimio frigore undique circumuallata. inter oceanum et thanaim gens inquieta. perdans alias gentes. Gens inquam ignominiosa. et incognita. monstruosa. idolatra. fornicaria in cunctis stupris. et lupanariis truculenta. a quibus et nomen accepit; de stirpe gog et magog. Gens ista numquam lota aqua; uinum penitus. sal et frumentum ignorat. Comedit uniuersa ab hominabilia. uiuenum. scilicet carnes iumentorum. ursorum. miluorum. uulturum ac bubonum. Hęc gens ut ait ethicus reclusa post portas caspias antichristi temporibus multam faciet uastationem. et eum deum dierum appellabunt. Alexander enim magnus macedo hanc generationem capere nec subire potuit. Multis nempe uicibus excercitum contra eos direxit. et non potuit superare. Qua in re considerans eorum ferocitatem et auiditatem; loca munitissima atque tutissima. montuosa ac siluestria obstupefactus ait. Otu aquilon mater drachonum et nutrix scorpionum fouea serpentium. lacusque demonum. facilius fuerat inde obturationem inaccessibilem fore uelut infernus; quam tales gentes parturire. Et ne forte irruant in uniuersam superficiem terrę; et quasi panem cuncta decerpant. ac deglutiant; cogitabat quasi ingenio aut arte instrueret. nec preualuit; propter magnitudinem maris et montium. De hinc ad caspios transiit; ibidemque grande luctamen habuit. ipsam gentem uolens recludere. sicut et alia XXII regna gog et magog. fecit ad hubera aquilonis; quia et istę ex ea prosapia rabida et pessima sunt. ultra uniuersas gentes quę sub celo sunt. odientes bonum; diligentes malum. Ut uero alexander tam prauas gentes ut supradiximus ad aquilonen comperisset. go gicas. scilicet. et mago gicas. [infra: et honorgicas] stupore uehementissimo [81v] territus. quam credi potest; ait. Ve terrę fructiferę et mellifluę sungruerint in ea tot serpentes et bestię. Ve habitatoribus orbis cum istę ceperint triumphare. ingenuituque edificans aras in monte chelion. Immolauitque hostias deo. deprecans tota die ac nocte consilium dei et misericoriam eius herensque inuenit artem magnam percurrente potentia dei. Adfuit terremotus magnus in montana illa. qualis numquam fuerat ante ursus. neque auditus. et conuenerunt montes aduersus montes magnoque impetu proximauerunt se montes usque ad stadium unum. Quod uidens alexander; coadunauit cunctum exercitum regni sui. stabiliuitque medietatem iuxta utrumque mare. Reliquam uero partem in ipsa latibula montium inter colles collocauit. Deinde alexander quasi [in margine: subdolo] congregauit ęs plurimum. et fudit duas columpnas mirę magnitudinis et portas et limina. et seras. et minans minauit predictas gentes. et omnem sobolem earum; et inclusit ad uerba aquilonis. in anno uno et mensibus quatuor. Erexit portas et limina. et seracula mirę magnitudinis. et induxit eas ac liniuit bitumine incognito quod ab ipsis incoparis inuentum dicitur; in insula tripicia quę in mari oceano sita est. Quod bitumen in nullas insulas uel orbem terrarum inueniri precognitum est. Tantam enim uehementiam habere dicitur. ut neque acumine alicuius ferri incidatur; neque igne aut aqua dissoluatur. Tamen dei prouidentiam alexandro credimus fuisse ostensum. quippe quid mirum est. tam utilia argumenta ad predictarum gentium uesaniam uesaniam retrudendam [supra: ad] inuenit. Quarum solutionem temporibus antixit in persecutionem gentium uel ultionem peccatorum credimus [82r] adfuturam. Predicto uero bitumine alexander caspias portas muniuit. Z iebil interim turcorum pretor disruptis caspiis claustris; cum exercitu ad auxilium uenit heraclii imperatoris. Cum quibus contra chosdroen properans; nimis eum reddidit perterritum. Dumque multismodis utrimque certatum fuisset chosdroes incurrens dissententiam medarsan filium suum in regem coronare uoluit. Quod audiens syrois eius primogenitus; cum imperatore fedus iniit. Deinde cum nobilibus persarum patrem sequens. tandem captum iecit in uinculis. Quem multis iniuriis impetens. omnes filios eius fecit ante eum occidi. et inuinculis positum. cotidie pane tribulationis et aqua angustię refici iussit. denique sagittari et occidi precepit. Porro XII anno imperii heraclii. chosdroe persa interempto. syrois remisit imperatori omnes romanos incarceratos. et zachariam patriarcham cum uiuifico ligno crucis absoluit. ¶ Heraclius autem. VII. anno exquo intrauit persidam pace adepta; bizantium rediit. Sequenti uero anno lignum uiuificum ierusalem reportauit; pulsis ab urbe sancta iudeis. ne appropinquarent propius tribus milibus. Illud autem quod plurimi lectitant; scilicet quod heraclius cum filio chosdrois super pontem pugnauerit. et quod ipsum chosdroen in palatio suo quod ad similitudinem throni fabricatum fuerat occiderit. et crucem ex inde asportauerit et quod muri ieruslaem contra eum se coniunxerint; apocrifum iudicant. Syrois in perfidam uno regnans anno; diem clausit extremum. Adhesir filius eius regnum suscepit. qui VII mensibus regnat. Quem sarbarazas percutiens; duobus mensibus pro eo regnat. Quo etiam interfecto; boronim filius chosdrois regnat mensibus VII. Huic successit hormisda. Quo a sarracenis [82v] pulso; factum est. regnum persarum sub arabibus. Interim anastasius patriarcha iacobitarum; imperatorem de fide niceni concilii callide subuertit. Alii dicunt quod a sergio constantinopolitano episcopo deceptus; aberrauit de [supra: a] fide catholica. H is etiam temporibus sarraceni a suis regionibus aggressi sunt uniuersitatis desolationem. una cum maumeth sarracenorum arabumque principe; et pseudo propheta. Ipso enim tempore uenit auditio eius; et omnes extimuerunt. At uero decepti hebrei in principio aduentus eius. estimauerunt. At uero decepti hebrei in principio aduentus eius. estimauerunt illum esse. qui expectabatur christus. ita ut quidam eorum qui intendebant ei accederent ad eum; et illius religionem susciperent. moysi inspectoris dei lege dimissa; et erant cum ipso degentes usque ad necem eius. Porro maumeth de quadam nobili tribu hismaelis. ortus est. a patre pupillus relictus. Qui cum esset. magus. uisum est. sibi ad quandam introire mulierem locupletem; nomine cadigan. atque ut anastasius romanę sedis bibliothecarius scribit. cum camelis eiusdem uiduę. quam postea duxit uxorem. apud egiptum et palestinam cum iudeis et christianis conuersans; quasdam ab utrisque scripturas capiebat; unde postea heresim quę adhuc durat; fabricauit. Docuit autem auditores suos. paradisum. scilicet. carnalis cibi et potus. commixtionisque mulierum esse. fluuium uini. mellis ac lactis. et delitiarum affluentem uoluptatem. Docuit insuper sectatores erroris sui; multa turpia de resurrectione. Erat enim epilenticus. et quocienscumque caderet; dicebat uxori suę se tunc cum angelo colloqui. ne ab ea propter morbum contempneretur. Credidit itaque stulta. et referebat mulieribus; [83r] quod uir eius esset propheta. De mulieribus uero; uerbum peruenit ad uiros. Quorum sibi plurimi credentes; uerba eius quasi celitus missa audiebant. Fingebat enim quedam quę ab angelo audita narrabat. Uiri tamen ciuitatis suę corays nomine; sibi credere noluerunt. Unde princeps latronum factus; multa mala eis intulit. De principatu tandem peruenit ad regnum. Unde magis ui; quam predicatione sibi multos adquirebat. A quodam tamen monacho nomine sergio nestoriano et ob hoc de monasterio suo expulso. iuxta heresim suam; multa de christo edoctus est. Habebat enim eum apud mecham in cella residentem; ad quem tanquam ad deum sepius ueniebat. Habuit autem maumeth plures socios. qui post eius mortem proprias hereses condiderunt. Inter quos hali; ualde preualuit. Scripsissem et enim de eo plura; nisi errores libri eius iam publice in francia a quodam metrice scripti; legerentur. Tenuit heresim occulte annis X; et in propatulo similter X. Mortuus est. maumeth apud mecham; anno ab incarnationem domini DCXXII anno imperii heraclii. XXI. Abubacarus autem cognatus eius apud arabes post eum regnat; annos II et dimidio. Regnauerat autem in perside perempto rege syrois; qui fuit filius chosdroe. Postquem hummarus sarracenorum princeps efficitur. Hic cepit in regno romano urbes plurimas et damascum. Heraclius uero desperatus reliquit syriam. et sublato precioso ligno ab ierusalem. bizantium rediit. Nam ex quo crucem domini portauerat in ierosolimam. in partibus illis fuerat commoratus. et cum patriarcha iacobitarum de fide disceptans; tandem ab eo decipitur. Iacobitę uero sunt christiani quos apostolus iacobus ad fidem conuertit; sed male de fide sentiunt. [83v] ¶ H ummarus autem cepit syriam. persidam. egiptum. palestinam. cum urbe sancta; ubi sophronius tunc episcopus habebatur. Cui cum cepisset hummarus urbem uirauerat. nil mali in christianos se exercere. tantummodo sibi sicut antea imperatoribus deseruirent. Post hanc rem publicam desolationem a sarracenis factam heraclius hydropicus factus; moritur. Qui nichil turpę gessit nisi quod a iacobitis deceptus est; et quod martinam neptem suam uxorem duxerit. H eraclius. uel iuxta alios heracliones cum matre sua martina; imperauit annis III. His diebus cyrus alexandrinus. et pircus regię urbis episcopus ac sergius; a cephalorum heresim dogmatizabant. Constantius uel constantinus filius heraclii superioris; imperauit menses IIII aut VI. Qui ueneno extinguitur a pirro patriarcha. et nouerca sua martina. ¶ His diebus paulus puri successor; aperta persecutione catholicos persquitur. Sub hoc etiam plurima pars rei publica a sarracenis desolata est. ¶ Porro mortuo clotario filio clodouei catholici regis francorum; quem beatus remigius ut supradictum est. baptizauerat. successit ei in regno francorum chilpericus. Chilperico uero successit alter clotarius qui genuit dagobertum; qui construxit ęcclesiam sancti dionisii. quique clodoueum alterum; habuit successorem. C onstans filius constantini nepos heraclii superioris; imperauit annis XVIII uel secundum alios; XXVII. Huius tempore bizantium a sarracenis deuastatur. ac romana. res publica nimium turbata est. tam per imperatorem. quam per impios sacerdotes. qui praua de christo sentiebant. ¶ P er idem tempus hummarus predictus princeps sarrecenorum [84r] perquisiuit in ierusalem ubi fuisset olim templum iudeorum quod uespasianus destruxerat. ut ibi faceret adoratorium blasphemię suę. Quo loco reperto; prius mundauit. Deinde cepit edificare templum quod nunc est in ierusalem. et non stabat sed ruebat structura. Sciscitanti autem ei causam dixere iudei. Quia nisi crux quę est. supra templum montis oliuarum tollatur. Haud structura stabit. Qua tamen sublata; stetit edificium. Ideo hi qui christum oderant. multas cruces deposuerunt. Construxit autem hummarus idem ut aiunt rotundam ęcclesiam que nunc cernitur supra sepulchrum domini; sed non opere tam mira[supra: no]bili. Proposuit autem christianis uolens in christum eorum probare fidem; ut quod uellent eligerent. Templum scilicet scemate compositum. auroque et argento et gemmis ornatum; aut christi sepulchum uili ad comperationem templi constructum opere. et absque metalli alicuius. decoratione compactum. christiani deuotionem in christum ostendentes; elegere sepulchrum. Cernens uero hummarus fidem christianorum in christum et quod paupertatem sepulchri elegissent; ad miratus est. Factumque est. deinceps ut sarraceni adorarent in templo; christiani christum in sepulchro. ¶ Hummarus autem dux sarracenorum dum in templo adoraret; fraude occisus est. Human uero cognatus eius regnauit pro eo; super arabas. Martinus papa. natione tuscus. congregata romę synodo; dampnauit errorem constantis imperatoris. Ideoque ab illo trusus est. in exilium in orientem; ubi et mortuus est. C onstantinus constantis filius imperat annis XVII. Circa hęc tempora grimoalt langobardis imperat. ¶ Tunc super francos dagobertus filius clotarii iam senex reg[84v]nabat. Qui fuit rex fortissimus francorum nutritor. pacisque amator. rumorque illius multis personuit gentibus. Multa etiam ęcclesiis tribuit. Basilicam sancti dionisii a fundamentis qualis nunc cernitur erexit. possessionibus ampliauit. circa quam; inique pius extitit. Nam multas spoliauit ęcclesias; ut illam solam nobilitaret. ¶ Sub hoc synodus VI celebrata est. in regia urbe CL episcoporum. rogatu agathonis papę. in qua fuere legati. iohannis diaconus. et alter iohannis portuensis episcopus. Comperto longobardorum rege in italia regnante; et apud gallias clodoueo filio dagoberti. Iam decidentibus francię regibus a solita uirtute et probitate Arnulfo sancto metensi episcopo. et anchiso eius filio domum regiam procurante. Quorum soboles karolus martellus. et alii karoli duo; post reges creuere. ¶ His temporibus corpus beati benedicti a monte cassino sublatum; apud floriacum in pago aurelianensi sepultum est. Corpus et enim scolaticę uirginis sororis suę in cenomannica urbe translatum est. Iustinianus filius constantini; imperat annis X. Leontius imperat annis IIII. ¶Tyberius qui et absimarus; imperat annis VII. I ustinianus quem premisimus. iterum auxilio terbelbon domini bulgarię. imperium recepit. imperauitque cum tyberio filio suo; annis VI. ¶ Hoc tempore pipinus pater karoli martelli dominabatur in austria. id est. in burgundia. et erat maior regię domus. Hic contra baioarios et contra sarracenos sepe pugnauit. Unde res ęcclesiasticas propter assiduitatem bellorum laicis dedit. atque anno dominicę incarnationis. DCC XLI. defunctus est. principatum regię domus [85r] obtinentibus filus eius. karlomagno et pipino fratribus. Quorum unus karlomagnus. scilicet. contra hunaldum ducem aquitanorum. et contra odilonem ducem baioariorum conflictum habint. Sed ad ultimum in serapte monte monachus effectus; postmodum in cassino monte uitam duxit religiosam. ¶ His etiam temporibus hildricus in regno francorum positus erat. De quo pipinus filius karoli martelli ad zachariam papam dirigit. interrogans eum si ita manere deberent reges francorum cum pene nullius potestatis essent; solo regio nomine contenti. Quibus legatis romanus pontifex respondit. illum debere uocari regem qui rem publicam regeret. Detonsa igitur hildrico et in monasterio retruso; mox franci sibi pipinus regem constituunt. Philippicus qui et bardanius; imperat anno I. Hic uoluit VI synodum uniuersalem subuertere; sed non preualuit. Anastasius qui et artemius dictus est; imperat annis II. His diebus karolus martellus qui etiam tudites appellabatur et fuit filius pipini. moriens reliquit pipino filio suo. principatum regie domus. Iste pipinus genuit karolum magnum. ¶ His temporibus sergius papa inuenit in sacrario sancti petri apostoli non minimam portionem ligni salutifere crucis christi quę in die exaltationis eiusdem osculatur; et adoratur ab omni populo romano. Theodosius imperat anno I. Hic apud constantinopolim erexit imagines uenerandas in locis pristinis; quas philippicus deposuerat. Leo ysaurus; imperat annis XXIIII. huius temporibus missilimin rex sarracenorum cum inmenso exercitu ueniens constantinopolim obsedit triennio. Fertur tamen hanc obsidionem fuisse adhuc reg[85v]nante theodosio. qui fuit ultimus imperator de genere romanorum. ¶ Per idem tempus karolus martellus egrotare cepit. et consilio optimatum suorum; filiiis suis regna diuisit. Karlemanno dedit alemanniam. et toringiam. Pipino uero burgundiam. neustriam. franciam. aquitaniam. Regnauit autem karolus martellus; annis XXV. Sed non est. uocatus rex. quia non permittebat se uocari regem. sed ducem francorum; quia pueris regibus. id est. theodorico et childerico deferebat honorem regalis nominis. Sepultus est. autem in basilica sancti dionisii martyris. quam ipsa uiuens multis ditauerat donis. Iste ut aiunt decimas et ęcclesias militibus et laicis cogente eum bellica necessitate; cum non haberet quid eis largiretur. ut eum sequerentur ad prelia; ad possidendum concessit. Quę usque in hodiernum diem ab eorum quibus dedit; possidentur heredibus. ¶ Illis etiam temporibus terminus paschalis perditus est; et multa perturbatio [supra: in ecclesia] inde orta est. Gregorius tercius papa natus syrus; excommunicauit leonem imperatorem. qui sacras imagines destruere nitebatur. et totam italiam ab illius imperio recedere fecit; tamquam a sacrilego. ¶ Huius tempore aldeprannus rex longobardorum romam obsedit; sed non preualuit. ¶ Zatharias papa natus grecus. fecit pacem cum longobardis et sardis. Huius auctoritate pipinum fratrem karoli magni. qui karolus in monte cassino sub regula sancti benedicti domino militabat; franci sibi regem constituunt. abiecto hildrico et monacho facto. C onstantinus persecutor. leonis ysauri filius; imperat annis XXXV. Hic misit pipino regi francorum cum aliis [86r] donis organas musicas; quas in francia posuit. ¶ Domnus autem pipinus postquam in francia unctus est. in regem a stephano papa; anno ab incarnatione domini DCCmo XXXmo IIIIto. cum karolo filio suo ueniens in aquitaniam; cepit castella plurima. Deinde expugnauit lemouicas. et castrum toarz. et lochas. quę erant in itinere suo. et sepius intrans aquitaniam. cepit ciuitates munitas. Tolosam. uidelicet narbonam. bituricas. albiensem. gaualdanum. peruenitque usque garonnam fluuium; capiendo castra. xantonas ciuitatem; cum matre waiferii et sorore et nepte; sequenti anno cepit. Quidam autem princeps waiferii sibi adduxit uxorem eius captam. Inde uenit petragoricas. et commisso prelio occisus est. waiferius. Hoc bellum per VIIII cotinuos annos contractum est; non fine francorum multo interitu. Pipinus autem in franciam rediens morbo intercutis aquę uitam finiuit; in basilica sancti dionisii sepultus. Hic autem regnum francorum per XV et eo amplius annos; administrauit. Regnaueruntque filii eius pro eo; karolus et karlomagnus. L eo supradicti constantini filius; imperat annis V. Hic ad breue tempus simulatione facta; uisus est. esse. pius. Cepitque largiri peccunias quę a patre suo ei dimisse fuerant; et inique congregatę. Ex monachis autem in primis sedibus metropolitanos collocauit. et ordines in urbe regia ampliauit. Heyrene leonis uxor cum filio suo constantino; imperat annis X. Constantinus deinde expulsa matre sua; solus imperat annis VII. Heyrene rursus; sola imperat annis V. mensibus II. Hi duo mater scilicet cum filio. ceperunt recreare monasteria. ac omne bonum manifestare. Horum anno imperii VIII. facta est secunda [86v] synodus nicena. CCC.L. sanctorum patrum; qui fidem ortodoxam confirmauerut. ¶ Per idem tempus in longis muris trachię homo quidam fodiens inuenit archam lapideam. quam cum expurgasset et reuelasset; uirum iacentem repperit. et litteras continentes hęc. Christus nascetur ex matre uirgine; credo in eum. Sub constantino et heyrene imperatoribus; o sol iterum me uidebis. ¶ Adrianus papa fecit karolum regem uenire romam propter desiderium regem longobardorum. et factus est. romanorum patricius. id est. defensor Italie. ¶ Leo papa tercius a suis cecatus. et in arcta custodia positus; post paucos dies uisum recepit. et lingua sibi abscisa ad loquendum illi restituta est. Ille uero fugiens ad karolum regem francorum. honorifice ab eo susceptus est. Qui ultus est. inimicos eius; et restituit illum in sede sua. Leo uero in die natalis domini coronauit eum imperatorem in basilica beati petri apostoli circumdans illum; imperatoria ueste. Tunc sibi acclamatum est. ab uniuerso populo romanorum. karolo augusto a deo coronato magno et pacifico romanorum imperatori; uita et uictoria. K AROLUS igitur primus ex gente francorum romanorum creatus imperator; imperauit annis XL V. Huius temporibus synodus magna aquisgranis congregata est. anno ab incarnatione domini DCCC IX. In qua synodo de processione sancti spiritus agitatum est. utrum sicut procedit a patre; ita procedat a filio. Hanc questionem iohannes monachus ierosolimitanus mouerat. cum regula et fides ęcclesiastica firme spiritum a patre sanctum et filio procedere affirmet; non creatum non genitum. sed patri et filio coeternum [87r] et consubstancialem. In eadem enim synodo quesitum est. et uentilatum. de statu ecclesiarum et ordine singulorum. cuiusque conuersationis. et quales clerici esse. debeant. A tempore a quo longobardi inuaserant italiam usque ad hunc; sunt anni CCCXVI. ¶ Nicephorus constantinopolis imperat annis IX. Mauricius filius eius imperat mensibus II. dies VI. Hic in loco ubi pater eius mortuus est. insanabili uulnere percussus; uix a pugna uiuus exiuit. Tamen paternę malicię germanus heres; multa frequenter dehonestauit. Unde facto consilio michael curopalates; imperator a toto senatu appellatus est. Atque ita factum est. ut dum orientale imperium pene deuenisset ad nichilum. nec nisi nomen imperii apud bizantium reseruatum esset. domnus karolus piissimis augustus. ita occidentale suscitauit imperium; ut nulli augustorum iure debeat uocari secundus; propter factorum multitudinem et magnitudinem. ¶ M ichael curopalates imperat annis II. uir orthodoxus et amabilis omnibus. Omnes qui orthodoxę fidei aduersabantur. prout poterat curabat extinguere. Pretores uero et nobiles desperati ab imperatore; leonem patricium uirum strenuum eligunt. Porro michael huius acclamatione audita; cum procopia uxore sua. natisque suis in oratorium fari accurrens. detonsis capillis. monastica induit uestimenta. Amauerat autem semper sacrum habitum monachorum; qui diuinę philosophię gimpnasium est. ¶ Porro leo imperator regnauit annis VII. mensibus V. diebus XV. D omnus uero karolus ut paulo altius repetamus; regnare cepit anno ab incarnatione domini. DCC LXVIII. Quo anno rex pipinus pater eius obiit. relictis duobus [87v] filiis suis. qui eleuati sunt reges. id est. karolus de quo nunc agitur. et karlomagnus frater eius. Domnus karolus in nouionio ciuitate. karlomannus uero suessionis ciuitate. qui in principio regni sui contra hunaldum aquitanię ducem perrexerunt. in wasconiam. illumque ceperunt. Karlomannus inde reuersus; bertam reginam duxit uxorem. Qui post biennium mortuus est. quam regnare cepit. Karolus et enim consensum omnium francorum super duo regna rex constituitur. Regnauit idem gloriosus princeps; annis XLVII. Hic IIIIto regni sui anno. subegit italiam. et desiderium regem longobardorum. in papia urbe cepit. Sed filius eius angisulfus fuga lapsus; byzantium uenit. Idem karolus XXX III anno regni sui; a leone papa imperator factus est. Habuit autem multa prelia cum saxonibus. eo quod rebelles et infideles contra eum semper existerent. Destruxit siquidem fana eorum. et christianum nomen tam apud eos quamlis ceteras gentes; tum timore tum amore propagabat. Construebat enim in eorum terra castra. urbes. admonimentum sui. et ut terram taliter occuparet. et christianissimo subderet. Intrauit autem domnus karolus in hyspaniam usque cesaraugustam. ubi quorumdam regum sarracenorum recepit obsides. Superatisque inibi pluribus oppidis atque castellis in deditionem acceptis. saluo et incolumi exercitu reuertitur. Preter quod in ipso pirinei iugo wasconiam perfidiam parumper in redeundo contigit experiri. Nam cum agmine longo ut loci et angustiarum situs permittebat. porrectus iret exercitus. in summo montis uertice positis insidiis. est enim locus ex opacitate siluarum insidiis oportunus; extremam impedimentorum partem. et eos qui nouissimi agminis incedentes [88r] subsidio precedentes tuebantur. desuper incursantes; in subiectam uallem deiciunt. Consertoque cum eis prelio; usque ad unum omnes perimunt. Ac sic beneficio noctis instantis adiuti; cum preda celerrime diffugiunt. In quo prelio engiardus regię mensę prepositus anselmus comes palacii. huruotlland britannici limitis prefectus. cum aliis pluribus interficiuntur. ¶ His temporibus abdela sarracenus bimaugi regis filius. a fratre suo regno pulsus; ad karolum uenit. eiusque manibus se commendauit. Quem cum ludouico filio suo in hyspaniam reuerti fecit. ut ei contra fratrem subueniret. Misit autem imperator alium filium suum pipinum ad disponenda quedam negocia italię. Legatus autem hildefonsi regis gallicię. et asturię nomine froia uenit ad eum presentans ei mirę pulcritudinis papilionem. et post pauca. rex idem depredata supra sarracenos ulixibona; misit eidem imperatori legatos cum muneribus. ¶ Post illa tempora dum karolus roma rediens cum in augustum a leone papa. et omni populo ordinatus esset. terremotus factus est. romę: et ex maxima parte basilica sancti pauli cum trabibus decidit. In quibusdam locis urbes montesque ruerunt. ¶ Per hęc tempora rex persarum inter cetera dona ciam horologium mirabilis fabricę; illi transmisit. [supra: ac] christianos qui sub eius erant imperio. rogante hoc domno karolo; micius sepe tractauit. Erat autem tantę admirationi apud exteras gentes; ut etiam ab eis pater orbis appellaretur. ¶ Per hoc tempus ludouicus filius imperatoris. quem iam pater suus regem aquitanię fecerat. tortosam ciuitatem hyspanię obsedit. Sed quia munita nimis erat; inefficax rediit. ¶ Hoc etiam tempore mauri et sarraceni; corsicam. [88v] sardiniam. et baleares insulas quę omnes sub domino imperatoris erant; nimia uexatione uastabant. Et normanni regiones imperii; ualde affligebant. Est enim normannia contermina dacis siue danis; ita ut sepe normanni. id est daci. uel dani sepe uocentur. Godefredus uero rex normannorum ab ea uana spe inflatus erat. ut sibi totius germanię potestatem promitteret. frisiam. saxoniam. suas prouincias estimabat. Iactabat enim se breui aquisgrani uenturum cum magnis copiis. Quod re uera facere inchoasset; nisi morte preuentus esset. ¶ Dum imperator pacem cum imperatore leone constantinopolitano. et cum hemingo danorum rege haberet. in tres partes diuisit exercitum. unum transalbiam; in liuones quos uastauit. Castellum etiam superiori anno. a wilicis destructum; in ripa albię fluminis reedificauit. Alterum in pannonias contra hunos; misit exercitum. Tercium in britones; qui in cornu gallię super littus oceani resident. Qui omnes rebus prospere gestis. et perdomitis gentibus ad quas ierant; incolumes ad imperatorem regressi sunt. Anno sequenti karolus filius imperatoris qui maior natu erat obiit. Et imperator aquisgrani hiemauit. Pipinus autem alter filius eius. quem regem italię fecerat; iam obierat. Qui filium bernardum nomine reliquit. quem domnus imperator pro patre regem fecit italię. ¶De domno karolo imperatore si quis uult plenius nosse quę gessit. gesta francorum diligenter exquirat. Habuit autem imperator [in margine: uxores] plurimas. filiam. scilicet. desiderii regis longobardorum. quam post modicum repudiauit. Habuit et hildergam nobilissimam feminam de sueuorum gente de qua tres filios habuit. id est. [89r] karolum. pipinum. et ludouicum. totidemque filias. habuit et alias tres filias. Duas de fastrada regina. Tertiam de concubina quadam. Defuncta uero fastrada; hildergam duxit uxorem. Post cuius mortem; tres concubinas habuit. Ex quibus omnibus filios et filias genuit. Aquisgrani regiam exstruxit. ibique extremis uitę annis usque ad obitum suum habitauit. A nno igitur ab incarnatione domini DCCC XIIIi dum aquisgrani degeret LXXI etatis suę regni uero in francia. XLVII. imperii XIIII. accedente ad febrem lateris dolore VIIo postquam decubuit die. hora diei tercia. oleo sancto perunctus. sacra communione percepta. V. kalendas februarii; uiam uniuersę carnis lux francorum ingressus est. Sepultus aquis in basilica dei genitricis quam ipse construxerat. Corpus uero aromatizatum et in sede aurea sedens. positus est. in curuatura sepulcri. accinctus ense aureo. Euangelium aureum tenens in manibus et genibus. reclinatis humeris in cathedra. et capite erecto; honeste. ligata aurea cathena ad diadema. In diademate uero lignum crucis positum est. Et sepulchrum repletum est. aromatibus pigmentis. balsamo. musco et thesauris. Vestitum est corpus eius imperialibus uestimentis. et sudario sub diademate facies eius cooperta est. Sceptrum aureum et scutum aureum. quod leo papa consecrauerat. ante eum posita sunt. et sigillatum est. sepulchrum eius. Nemo enim referre potest. quantus luctus fuerit per uniuersam terram. non solum a christianis. sed etiam a gentibus. Hoc autem sciendum est. quia nulli imperatorum secundus religione. et actibus extiterit. Antea uero quam moreretur. aduocatis omnibus sui imperii metropolitanis; omnes thesauros eis tradidit. ut ipsi per subiectas sibi dioceses. ęcclesiis. uiduis. orphanis. pauperibus. et ubicumque [89v] opus esset diuiderent. L udouicus karoli filius; imperat annis XXVII. Adhuc imperante apud byzantium leone imperatore. domnus ludouicus post patris necem. primos legatos. qui undequaque uenerant absoluit. et alios ad patrem uenientes. simili modo suscepit. ¶ Iussit autem domnus imperator fieri regulam canonicis de diuersis patrum sententiis excerptam. Ut sicut monachi respiciunt ad regulam sancti benedicti; sic perlegant clerici librum uitę clericorum. Operis huius auctor extitit amalarius diaconus. Qui etiam librum de officiis. et alia nonnulla contexuit. ¶ Congregauit autem synodum ludouicus ubi abbates regni sui conuocauit. et multa utilia eis teneri precepit. admonens ut regulam sancti benedicti tenerent. et ut minus quam VI monachi in una cella non morarentur ab eodem roboratum est. Posuitque abbatias omnes in manu sua. ut nemo comitum uel episcoporum eas inquietare posset. Eo tempore lotharium primogenitum suum in imperatore coronauit. et consortem imperii constituit. Ceteros uero reges appellatos unum. id est. karolum caluum. quem de iudiz regina susceperat. francię et burgundię. Ludouicum germanię. pipinum aquitanię prefecit. Iste pipinus angeriacense monasterium iussu patris construxit. Ubi etiam caput iohannis baptistę ut fertur; reposuit. Quamuis alii apud byzantium esse contendant. Tunc rabanus magnentius monachus magister alcuini in diuina philosofia claruit. ¶ Hoc autem sciendum quia idem piissimus imperator consilio episcoporum et optimatum suorum. ea quę contra bernardum nepotem suum. et circa adelardum abbatem gesta sunt; ei sua restituenda publica luxit penitentia. et confessione [90r] egit. et reconciliatus est. fratribus suis. quos inuitos tonderi iusserat. Denique quicquid ipse uel pater eius domnus karolus contra aliquos iniuste perpetrauit. cum culpa emendauit. et cum summa deuotione sese correxit. ¶ Item normanni herio insulam quę est. in pago pictauensi. facta per mare irruptione; succendunt. Que destituta est. a generali monachorum habitatione. Ibi enim domnus karolus imperator fecerat monasterium sancti philiberti. Unde his temporibus corpus sancti philiberti romanorum infestatione. de herio insula effoditur. VII. idus iunii. et in burgundiam a monachis defertur. et post duos annos pipinus rex aquitanię filius imperatoris obiit; sepultus pictaui apud sanctam radegundim. L otharius filius ludouici post patrem imperat annis XVI. Sed facta est. altercatio inter eum et ludouicum regem germanię. et karolum regem francię. pro regno aquitanię. quod pipinus eorum frater sine liberis mortuus; uacuum reliquerat. ¶ Anno secundo post mortem domni lodouici. karolus caluus et lodouicus rex germanię; regnum aquitanię inuicem partiti sunt. ¶ Alio quoque anno seguinus comes burdegalensis. xantonenisis comes. a normannis capti et occisi sunt. ¶ Et xantonas ciuitas. a romanis capta est. et concremata. thesauris eius optimis exportatis. ¶ His temporibus normanni diffusi sunt per aquitaniam. quia duces eiusdem regionis. inter se bellis deciderant. nec erat qui eis resistere posset. Item concrematę sunt ab eis herio insula. et monasterium de oias insula. Burdegala. xantonas. engolisma. lemouicas. pictauis. andegauis. turonis. aurelianis. parisius. beluagus. nouiomus et innumera monasteria et castella [90v] destructa sunt. ¶ Per idem tempus canonici sancti martialis apud lemouicas in monasticum habitum se sponte transferunt. E contrario monachi sancti martini turonis ante corpus eiusdem. abiecto monachali scemate; scema induunt canonicale. Sed mox in eisdem pestilentia irruit; ut una nocte omnes morerentur. Tunc idem locus in reliquum a canonicis habitatur. K arolus caluus post mortem fratrum suorum regnat super francos annis XXIX. Ubi nobilem ęcclesiam apud compendium de nouo construxit. multisque redditibus et prediis illam ditauit. Insuper reliquiis quas de ierosolimis et constantinopoli aduexerat; eandem insigniuit. Inter quę preciosissimum sudarium christi domini. quod in sepulchro habuit. in prefata ęcclesia [in margine: reposuit] quod usque ibidem conseruatur. Quo tempore normanni aquitaniam grauissime affligebant; nec tamen et alias francorum prouincias. Turpio comes engolismensis cum normannis congressus. occidens eorom regem nomine maurum; et ab eo ipse occiditur. Emeno autem frater eius engolismę pro eo comes efficitur. Qui post biennium cum xantonensi comite confligens; interemptus est. relinquens paruulum [supra: filium] suum nomine ademarum. Ludouicus balbus; super francos tantum regnat annis IIIIor. uel sicut alii uolunt II. Hic nil strenue gessit ob breuitatem uitę. nisi quia monacham unam ut ferunt de monasterio kale traxit; et eam uxorem duxit. Nec ultra de regibus francię sumpsit imperium; eo quod a patribus degenerarent. K arolus simplex siue stultus ludouici filius; regnat XXV. infeliciter. Per idem tempus Ramnulfus comes pictauensis; filium habuit eblum nomine. Ram [91r] Ramnulfus uero consanguineus erat willelmi pii aquitanorum ducis; et aruenię comitis. ¶ Interum ademarus filius emenonis predicti comitis engolismę. cum non haberet terram. a rege oddone uocatus; comes pictaui prouectus est. Sed cum non haberet prolem una cum sancia uxore sua; de his quę possidebant multa christi ęcclesiis concessere. ¶ Sanctus uero geraldus clam pictaui subductum eblum ramnulfi filium ne forte necaretur. Willelmo pio cui propinquus erat; tradidit nutriendum. ¶ Eo tempore dux ipse Willelmus cum non haberet heredem; cluniacense monasterium. in fundo proprio qui est in burgundia; pago matiscensi construxit. Eidem loco bernonem abbatem preficiens magnos de suo redditus. prefato loco iure dedit hereditario. Anno igitur ab incarnatione domini DCCCCX. primum prefuit eidem berno abbas; annis XVI. Willelmus pius in matura morte preuentus. locum in perfectum reliquit. et ducatus sui eblum iam factum pictauensem comitem; reliquit heredem. Ex tunc siquidem pictauorum comites; duces aquitanorum fuere. ¶ Ebbo uero bituricus. dum cluniacus cepisset institui; similiter cepit edificare dolense cenobium in honore matris domini. Quod postea filius eius radulfus redintegrauit. et magnam monachorum cohortem ibidem congregauit. et sufficientem eis uictum contulit. ¶ A drianus papa romę sedit annis II mensibus IIII. Quo pontificante cenobium cluniacense a predicto duce Willelmo II. pio fundatum est. Formosus sedit annis IIII. mensibus VII. diebus XIII. Hic confirmauit bernoni abbati cartas et donaria quę fecerat gigniensi ecclesię. Berno cluniacensis abbas moritur. [91v] R adulfus post mortem karoli super francos regnat; annis XIII. ¶ Huius tempore oddo cluniacensis abbas obiit. L udouicus karoli simplicis filius. regnat annis VIII. Per hęc tempora eblus predictus pictauorum comes. et dux aquitanię duxit abdelam filiam rosi rotomagensis in coniugium. genuitque ex ea; filium Willelmum caput stupę. Circa hęc tempora Willelmus sector ferri filius alduini comes erat engolismę; qui de genere karoli calui habebatur. Hic restituit reliquias carrosio monasterio. quas monachi eiusdem loci infestatione normannica engolismę transfugerant. Nam idem normanni. crebras irruptiones per pictauorum terminos. et usque carrosium uel ultra; sepius facere consueuerant. ¶ Tunc ademarus abbas cluniacensis; per decennium claruit. Ante quem fuerat abbas oddo cluniacensis. tempore radulfi regis. cuius iussu cepit disponere regulariter; floriacense cenobium. Prefuit autem idem pater dolensi. maciacensi. aureliacensi. et omnibus fere aquitanię cenobiis quę regulari disciplina cohertuit. Hic rexit cluniacum cenobium; annis XVIII. L otharius lodouici filius; super francos regnat annis xxx. Hic est. in regem unctus remis; et hugo magnus factus est. dux francorum. Hic hugo fuit filius rotberti tyranni qui interfectus est. a karolo. quem habuerat a sorore herberti comitis uermandensis. Secundo anno post hęc; ipse hugo ciuitatem pictauis obsedit; unde expulsus rediit. Altero anno obiit ipse hugo magnus sepultus in basilica sancti dionisii. Cui successerunt tres filii. hugo. otto. heurricus. Hugo factus est. dux francorum. Otto burgundionum. Mortuo ottone duce; successit ei frater suus heurricus. Ademarus cluniacensis abbas obiit cluniacum. [92r] L odouicus lotharii filius super francos regnat annis V. Hic adholescens in matura morte preuentus nullum reliquit heredem. Karolus autem frater eius siue ut quidam uolunt patruus eius; illi succedit in regnum. Captus est autem karolus cum uxore sua. scilicet. filia herberti comitis trecarum. ab hugone duce et ductus aurelianis in custodia. Ubi genuit duos filios ludouicum et karolum. ipse in carcere post tempora plurima mortuus est. Tali enim exitu genus regium siue karoli apud francos defecisse legitur. ¶ Maiolus abbas qui per xl annos cluniacensi prefuit cenobio; obiit siluiniacum; ubi cum magna reuerentia sepultus est. H ugo chaped filius hugonis magni super francos regnat annis x. Dux aquitanorum et alii regni proceres [in margine: potestatem super episcopos] quam antea reges habuerant tenere ceperunt. Per hęc tempora maius monasterium quod est. turonis; consensu domini maioli abbatis proprios cepit [supra: habere] abbates. Otto III romanis imperat. Rotbertus hugonis filius super francos regnat; annis XL. Hic fuit regum piissimus. et sanctę religionis amicus. Per idem tempus domnus odilo abbas. annis LVI. cluniacensi prefuit prefuit monasterio. ¶ Hoc tempore Willelmus caput stupę dux aquitanorum in pago pictauensi monasterium malliacensis construxit. ¶ Per hęc tempora berengarius turonensis uita et scientia philosofus; clarere cepit. Errauit in fide; sed postea correxit errorem. Manibusque suis iuxta preceptum apostoli laborabat; et pauperibus quicquid undecumque habere poterat tribuebat. Nichil sibi reseruans; si non deesset. cui largiretur. A enricus rotberti filius super francos regnat annis xxiii. ¶ Apud bizantium; michael imperat. ¶ Henricus secundus roma[92v]nis imperat et alemannis. Per idem tempus sancius rex christianorum in hispaniis sceptra gerebat. Quo defuncto; frederannus filius eius regni suscepit habenas. ¶ Per hęc tempora domnus odilo abbas. qui per LVI. annos prefuit cluniacensibus obiit. Post hęc; eidem cenobio preesse. cepit domnus hugo abbas. Pre ceteris genere. helemosinis prophetię spiritu clarus. ¶ Tunc Willelmus dux; aquitanis preerat. Quo sine prole defuncto; frater eius guido ducatum suscepit agendum. Hi duo fratres wasconiam sibi subiugauerunt. ¶ Per hęc tempora pictaui cum andegauensibus haud longe a castro quod dicitur cheuoltumna graue prelium habuerunt. uictique sunt pictaui cum multa strage suorum. Multique ex uiuis inter mortuos latuerunt. et sic incolumes euaserunt. ¶ His temporibus florere cepit in theutonica terra; menegaldus philosophus. diuinis et secularibus litteris eruditus ultra coetaneos suos. Uxor quoque et filię eius religione florentes; multam in scripturis habuere noticiam. et discipulos proprios filie eius predictę docebant. P hilippus henrici filius super francos regnat annis XLV. ¶ Apud bizantium alexius imperat. Super romanos et theutones; henricus iii. Circa hęc tempora; in affrica a mauris marroch ciuitas nobilissima conditur. ¶ Philippus rex francorum relicta uxore propria de [super: qua] filium lodouicum qui post eum regnauit genuerat; comitis andegauensis eo uiuente sibi coniunxit. Ideo a romano pontifice urbano; in claromonte concilio excommunicatus est. Qui tandem resipuit abiecta adultera. P er hoc idem tempus rotbertus Wischardi de normannia exiens uir pauper. miles tamen ingenio et probitate sua. apuliam. calabriam; suę dicioni submisit. [93r] Et insulam siciliam de manu hismaelitarum liberauit. Rotgeriumque fratrem suum; eiusdem insulę comitem appellauit. Deinde mare transiens; durachium urbem nobilem cepit. dalmatiamque et bulgariam supra alexium imperatorem acquisiuit; insuper eum ter bello fugauit. et romanum henricum semel ab urbe fugere compulit. et pontificem romanum quem ceperat ab eo liberauit. Qui cum innumerabilia pene fecisset probitatis indicia; hoc de illo constans habetur. quod nisi morte preoccupatus fuisset; filium suum boamundum imperatorem faceret. se uero regem persarum ut sepe dicebat constitueret. Numquam uictus est. quamuis sepe pugnauerit. Venetos qui contra eum omni uirtute sua conuenerant. cum stolo suo ita profligauit. ut nec fuga nec pelagus illis esset. auxilio. Nec fuit terrarum locus ita remotus; in quo rumor. fama. timor. wischardi per omnium fere ora non uolitaret. Et ut uerius de eo dici potest; nulli regum aut imperatorum. Wischardus secundus extitit. Solebat enim de eo dicere guido dux aquitanorum. qui fuit uir illustrissimus. et preliator fortissimus. ita ut cum fratre suo Willelmo qui iam obierat Wasconiam sibi subiugaret. nullum hominem probum debere uocari; nisi solum Wischardum. Qui cum esset. generis ignoci et pauperculi; maius omnibus fecisset hominibus. Guido autem dux predictus. noui monasterii cenobium pictaui a fundamentis erexit. Quem de propriis reditibus iuxta munificentiam suam ualde ditauit. domnoque hugoni abbati cluniacensi; ad disponendum tradidit. ¶ Rotbertus autem Wichardi in terra mortuus est. imperatoris. ubi cum magno exercitu terra marique contra eum perrexerat. De quo quidam aiunt. quia ueneno necatus est. Sepultus est. autem apud uenisiam in cenobio monachorum; [93v] quod ibidem ipse adhuc uiuens construxerat. R eliquit enim rotbertus wischardi moriens duos filios; Boamundum quem adhuc priuatus de priuata uxore genuerat; et rotbertum ducem apulię quem de filia principis salerni susceperat. Quibus terram sibi adquisitam dimisit. ¶ Rotbertus autem dux filium Willelmum genuit. et ducem post se apulię reliquit. Qui sine herede mortuus est. ¶ Boamandus uero dum post mortem patris sui francorum proceres ierosolimam tenderent. eis relictis omnibus ut dictum est. se sociauit. et consortem laboris sese fieri rogauit. Qui post ea capta a francis antiochia princeps eiusdem urbis factus; magnum suę probitatis meritum. dedit posteris documentum. Necnon ob morum elegantiam. filiam philippi regis francorum constantiam nomine; uxorem habere meruit. de qua filium boamundum iuniorem suscipiens; post se reliquit heredem. ¶Rotgerius autem comes frater sepedicti wischardi; rotgerium filium suę dominationis successorem moriens instituit. ¶ In hoc tempore Willelmus cognomine rothseth qui angliam imperabat moritur. Henricus uero frater eius. regnum suscepit eiusdem. Fuerunt enim ambo filii Willelmi bastardi qui angliam adquisiuit. ¶ Rotgertus rotberti wischardi nepos. mortuo Willelmo apulię duce. et boamundo iuniore antiochiam migrante; utriusque possedit hereditates. Et cum omnia seibi prospere cessissent. regem se uocari maluit. et multos nobiles ne forent sibi contrarii. alios exhereditauit. alios occidi precepit; et eorum terras solus possedit. ¶ In urbe uenusia ubi rotbertus wischardi sepultus est; oratius poeta in quadam turre ueteri quę muro urbis adheret conditus est. ¶ Hoc tempore anselmus philosophus; in francia floruit. [94r] Deinde cantuariensis archiepiscopus ordinatus; sanctitate pollens migrauit ad christum. Willelmus de campellano uita philosophus in francia moritur. ¶ Circa hęc tempore cartusię monasterium in alpibus construitur. ubi monachi in cellis habitant. orationi. lectioni. et contemplationi uacantes. ¶ In illo tempore; illud famosissimum cenobium feminarum quod dicitur fons ebraldi construitur. in pago pictauensi. a rotberto de bruxello iuuante eum petro pictauorum episcopo. cuius sanctitatem crebra miracula tumuli eius locuntur et predicant. ¶ Post aliquot annos cistellense cenobium edificatur. unde tanta greges religionis effloruit. ut omnem fere latinitatem repleuerit. Post hęc tot et tam diuersarum sectarum monasteria in galliis fabricata sunt ut non sit facile singulis immorari. U rbanus papa qui et oddo cluniacensis monachus. et postea ostiensis episcopus; sedit annis xi. menses VI. Hic primus iter ad capiendam ierosolem in claromonte concilio. anno ab incarnatione domini MXXV. regnante in alemannia henrico imperatore. in francia rege philippo. predicauit et preualuit. Nam franci deo inspirante crucem uestibus suis insuentes. cum robore exercitus quamuis labore inexplicabili. per constantinopolitanam urbem iter facientes. ubi cum alexio imperatore fedus pepigerunt sicut ipse postulauit ab eis; facti tamen homines illius. Huic exercitui prefuerunt nobiles uiri. Godefredus. scilicet. dux regni lothariensis cum fratribus suis; baudoino et eustachio consulibus claris. Raimundus comes sancti egidii. Boamundus rotberti wischardi filius. Petrus heremita. Tancredus. Stephanus comes blesensis. Rotbertus [94v] normannię comes Willelmi regis anglorum filius. Rotbertus comes flandrię. Hugo magnus frater philippi regis francorum; et alii multi. Deinde mare quod brachium sancti georgii dicitur transfretantes; ad niceam urbem properauerunt. Quę ab eis V septimanis obsessa. ac VI. et ingeniis ualde cohartata; alexio imperatori ad ultimum reddita est. Postea per multos labores peruenerunt antiochiam. quam prenominant paruam in prouincia persidię. Deinde yconium. Cum autem peruenissent ad heracleam urbem. uiderunt signum in cęlo. in modum ensis figuratum. cuspide uersus orientem protento. Tunc profecti sunt ad oppidum quod mariscum nominant. Profecti inde; baldoinus comes frater ducis godefredi relicto exercitu cum illis quos secum duxit; urbem quam dicunt tharsum cilicię ausu magno cepit; quam Tancredo uiolenter abstulit. qui iam in eam homines suos turcis ei consentientibus; intromiserat. Itaque considens in domino. cum paucis militibus proficiscens uersus eufraten fluuium. comprehendit ibi castella plurima. inter quę unum cepit per optimum. quod uocant turbexel; armenis sibi consentibus. Fama autem illius longe lateque circumfusa; misit adeum legationem. qui princeps erat ciuitatis edessę id est roais. non habens filium. nec filiam. Est autem roais in mesopotamia syrię trans flumen eufraten xx fere miliariis. et ab antiochia distans quasi C uel pauloplus. Baldoinus cum suis transito eufrate ueniens roais; a principe ipsius urbis et uxore et ciuibus alacriter susceptus est. Post XV uero dies. perempto principe ab edessenis; baldoinus in palatio ad dominandum sublimatus est. Mensi octobri; per uenerunt franci antiochiam. syrię. flumine transito quod fernum [95r] uel orantem nominant. Ante urbem iussa sunt tentoria extendi. Est nempe antiochia ciuitas magna ambitu. situ fortis. et muro ualida. quę etiam ab hostibus externis numquam poterit comprehendi; si tantum inhabitantes pane muniti eam defendere uoluerint. Estque in ea basilica [supra: una] satis ueneranda in honore sancti petri apostoli dedicata. ubi sedit in cathedra in episcopum sublimatus. postquam a domino principatum ęcclesiae clauibus acceptis regni celestis suscepit. Est et altera in honore beate marię fabricata. Suntque alię plures ęcclesię decenter compositę. Tredecim fere miliariis distat mare ab antiochia. Et quia fernus fluuius inibi mare incidit. per eiusdem alueum fluuii usque prope antiochiam naues de longinquis partibus bonis refertę omnibus deducuntur. Itaque tam per terram quam per mare munita bonis. habundat ciuitas multimodis diuitiis. Et quam de antiochia se occasio nobis prebuit. de situ eiusdem necessarium esse. dicere aliquid uidetur. Est quedam planicies inter montes libani. quę in latitudinem per diem unum tenet uiatorem. et dimidium diem in longitudine Hęc autem planicies habet ab occidente paludem quandam. ab oriente fluuium. qui quandam partem eiusdem planiciei cingens ad pedes montium. quos illa terra habet. a meridie ita recurrit. ut inter montes et fluuium transitus nullus sit. et sic mari mediterraneo quod antiochię proximum est. influit. In angustiis autem illis quas fluuius iam adherens supradictis montibus facit antiochia sita est. ut ab occidente fluuius inferiori muro influens. quandam in modum sagittę partem terrę. inter se et ipsam ciuitatem relinquit. Hoc modo ab oriente urbs sita surgit in occidentem; atque suo ambitu trium [95v] montium iuga complectitur. Ille uero mons quem a septemtrione habet quodam maximo prerupto ab aliis diuiditur. ut ab illo ad alios nullus uel difficillimus habeatur aditus. Incolle autem a septemtrione castellum quiddam est. et inmedio colle castellum aliud. quod lingua greca colax uocatur. In tertio colle tantum turres. Tenet autem hęc ciuitas duo miliaria in longitudine muris et turribus et ante muralibus ita munita; ut nullius machinę impetus. nullius hominum assultus. etiam si omne genus hominum conueniat uereatur. Sed cum antiocheni a francis se obsidere circumspicerent; gracianus admiratus misit filium suum sansadolem nomine. ad solidanum imperatorem persidis; ut eis succurreret. Quod et factum est. Obsessa est. autem antiochia circiter XI kalendas nouembris. capta uero tercio nonas iulii. Corbagaz autem turcorum dominus. a solidano de perside missus cum exercitu innumerabili; ad auxilium antiochenorum uenit. Sed domino uolente ante quam ueniret. urbs antiochena francis reddita est. Apparuit autem dominus cuidam turco gratia sua preelecto. precepitque ei ut ciuitatem christianis redderet. Quo audito; turcus mandauit francis. quod ciuitatem eis redderet. Igitur franci communicato consilio miserunt ad hęc experienda boamundum. godefredum ducem. et flandrensem comitem. Cumque per medium noctis ad collem uenissent ciuitatis. remissus internuncius ab eo qui ciuitatem reddebat; dixit Expectate paulisper dum lampas transeat. Etenim tres uiri uel IIIIor cum lampadibus per muros ciuitatis tota nocte pergebant excitando et commonendo uigiles. Post hęc autem apropinquantes ad murum. et erecta scala ceperunt ascendere [96r] franci. Primus quidam francus nomine fulcherius frater. scilicet. budelli carnotensis. muros intrepidus conscendit. quos comes flandrensis secutus; boamundo et duci godefredo mandauit ut ascenderent Iam enim XL milites per cordas introierant. qui XL turcos trium turrium custodes occiderunt. Cumque omnes festinarent ut alius alium preueniret; facta est. scala. at uero [supra: hi] qui ascenderant descenderunt in ciuitatem posterulam quandam aperuerunt. per quam ingressi franci ceperunt clamare. Deus hoc uult. Deus hoc uult. Ad hanc uocem ciuitas turbata; per uicos et plateas ciuitatis turci a francis trucidati et perempti sunt. Quod uidens gracianus admiratus antiochię. egressus per posterulam quandam. ab armenis rusticis decollatus est. caput que eius francis allatum est. Non post multos uero dies franci capto consilio mandauerunt [supra: per] petrum heremitam corbagaz et turcis qui urbem obsederant. quod nisi a terra illa recederent; sequenti die sine dubio bellum contra eos inirent. Quod respuens corbagaz; franci preparati ad bellum summo mane exierunt. de ciuitate, IIII. [supra: kalendas] scilicet iulii. Ecce hugo magnus. et rotbertus normannus. et comes flandrensis primi constituti sunt inuasores. Deinde dux godefredus cum alemannis. Tercius ademarus episcopus podiensis. cum familia Raimundi comitis. Ipse uero raimundus in urbe remansit; ad custodiendum eam. Postremo egressus est. boamundus cum gente sua. Huic uero tradiderat filium suum obsidem predictus turcus qui antiochiam francis reddiderat. Quod uidens corbagaz. a tentoriis suis ubi scaccis ludebat; uocauit quendam turcum qui de antiochia aufugerat nomine [96v] amirdalim. francis notum per maliciam suam. Qui ait corbagaz. En franci ueniunt. uel nunc fuge. aut [supra: uel] bene pugna. Nam signum uideo magni procedere papę. id est. ademari podiensis episcopi. Amirdalis uero mox discedens ab eo; equum calcaribus ursit. Cogitat anfugiat. socios admonet ipse. fortiter ut pugnent omnes iaciantque sagittas. Fugatis turcis et a christianis; interfectis; boamundus antiochiam cum tota prouincia possedit. eliminatis [supra: inde] omnibus hominibus raimundi comitis. quos ibi custodes reliquerat. Tunc temporis obiit ademarus podiensis episcopus. kalendis scilicet. augusti. cuius anima quiete pociatur ęterna. Postea hugo magnus constantinopolim consensu heroum abiit. deinde franciam. Igitur cum capta esset. ciuitas antiochię; sanctus andreas apparuit cuidam rustico pauperi prouinciali genere; dicens. Ueni et ostendam tibi lanceam domini nostri ihesu christi. quam raimundo comiti donabis. etenim eam deus concessit illi ex quo genitus est. Induxitque eum in ęcclesia beati petri apostoli. ubi lanceam domini ei tradidit quam de sub terra produxit. Hęc autem uisio facta est. antequam ciuitas caperetur. Post ciuitatem captam predictus homo qui de lancea dixerat. uenit in ęcclesiam beati petri. cum raimundo comite. et capellano suo raymundo [supra: scilicet] de agelers. et aliis paucis cepit fodere in terra. Inuentaque est. lancea; XVIII kalendas iulii. Quam suspiciens raimundus comes; in capella sua honeste posuit. A nno ab incarnatione domini MXCIX. profecti sunt ad castrum archas dictum ad radicem libani situm. Istud oppidum antiquissimum condidit. aracheus chanaan filius; ut legitur. Ibique consillo inito quia de lancea domini multi dubitabant; post supplicationem [97r] triduani ieiunii VIIIno mense post captam antiochiam benedictione iudiciali superstruem lignorum in medio campi ab episcopis facta; inuentor lanceę per medium rogi flammantis ultro celeriter transmeauit. Quo transacto; illum hominem quasi reum in cute flammis crematum uiderunt; et in interiore corporis parte lesum mori intellexerunt. Quod rei exitus monstrauit; cum die XII ipso angore obiit. Et quia ob honorem dei et amorem omnes lanceam uenerati fuerant; hoc iudicio peracto facti omnes increduli; contristati sunt ualde. Comes tamen Raimundus tamdiu eam seruauit. donec eam nescio quo euentu perdidit. ¶ Factum est. post uictoriam dum franci apud roiam manerent. quod sanctus andreas manifestaret se petro bartholomeo infra tentorium ubi manebat episcopus athensis. et capellanus comitis raimundus. et alius capellanus nomine Symon. A lio quoque tempore dum essent ad obsidionem. archados apparuit dominus crucifixus. cum petro et andrea eidem petro bartholomeo simplici et honesto uiro quiescenti in capella comitis sancti egidii. Cum quo multa de inuentione lanceę. et de incredulitate francorum. et de nonnullis aliis locuti sunt. Hanc autem uisionem dum francis aperiret adhuc facti increduli; petrus nimium iratus. sicut homo simplex et qui ueritatem nouerat; dixit. Uolo ac deprecor ut fiat ignis maximus. et cum lancea domini transibo per medium. et si est. lancea domini incoliminis transeam; sin autem comburar in igne. Sicut postulauit; sic et factum est. Preparatus est. ignis de oleis siccis. habuitque in longitudine XIII. pedes et erant duo aggeres [super: et] inter utrosque spatium quasi unius pedis. et in altitudine aggerum erant IIIIor pedes. Cum uero ignis uehementer accensus esset. petrus bartholomeus [97v] indutus solummodo tunica. flexisque genibus ante episcopum albariensem. deum testem inuocauit; quod facie ad faciem ipsum in cruce uiderit. Postea cum episcopus posuisset lanceam in manu eius flexis genibus factoque sibi signo crucis cum lancea; uiriliter et imperterritus incendium ingressus est; atque per spatium quoddam in medio ignis demoratus est; et sic per dei gratiam illesus transiuit. Egressus petrus de igne absque ulla lesione signauit populum cum lancea; exclamauitque alta uoce deus adiuua. Populus autem uolens eum tangere. uel de uestimento eius aliquid accipere. fecerunt tria uel IIIIor uulnera in eius cruribus abscidentes de carne eius. et pinam dorsi eius confringentes; crepuerunt eam. Deinde raimundus comes dimissa obsidione archados ammonitione cuiusdam sacerdotis petri scilicet desiderii cui sanctus andreas apparuerat dicens; ut christiani ierusalem irent. Hac igitur uisione collectis tentoriis iter agentes; transierunt urbem tripolim. Qua transita; iuxta gibellulum castellum meauerunt. aprilis mensis erat; et iam de messibus uiuebant. Ultra deinde progressi. haud longe ab urbe beruto transigentes; inuenerunt post eam urbem aliam quam legimus sydonem uocabulo dictam in terra phenice quam condidit sydon filius chanaan. a quo sydones. Ex hin; sareptam sydonię. De hinc inuenerunt tyrum ciuitatem per obtimam. unde fuit apollonius de quo legitur. De his etiam duabus euangelista sonat. In partes tyri et sidonis. Nunc autem regionis incolę priorem sagittam; alteram uero surnominant. Nam hebraice soor dicitur; et est in sorte neptalim. Post has transierunt ptolomaidam prius acon dictam. quam quidam errantes accaron legere solebant [98r] quod nos etiam faciebamus; cum primitus terram palestinorum introiuimus. Sed accaron urbs est. philistea inter azotum et iamniam prope ascalonem. Accon uero id est ptolomaida ab austro habet carmeli montem Iuxta quem transeuntes ad dexteram reliquerunt oppidum cayphan dictum. Exin iuxta doram uel pirgium. Post hęc; iuxta cesaream palestine incessimus. quę quidem dicebatur et altero nomine turris stratonis. In qua herodes dictus agrippa nepos illius herodis sub quo [supra: cuius tempore] dominus christus natus est. percussus ab angelo. consumptusque a uermibus infeliciter expirauit. Tum quidem a dextera parte reliquerunt maritima et per urbem nomine ramulam perrexerunt. de qua sarraceni incole iam aufugerant; pridie quam illuc franci peruenissent. Post paucos uero dies ad urbem ierusalem properantes; hospitati sunt circa castellum quod dicitur emaus. Inde ad urbem sanctam apropinquauerunt relicta gabaon a sinistra parte. quę ab ierusalem L. distat stadiis. Obsesa est. autem ierusalem a francis VII. idus iunii. Capta uero idus iulii. anno ab incarnatione domini MC minus uno. Godefredus autem dux lotharingię ab omni populo. in regem constituitur. Canonici in ęcclesia sepulcri atque in templo locati sunt. Tunc inuenta est. particula crucis domini oę a quodam homine syro. qui cum patre suo eam absconderat; et conseruauerat. Quę in modum crucis reformata. aurea et argentea fabrica est uelata. E st quidem ciuitas ierusalem in montano loco sita. riuis. siluis. fontibusque carens. excepto fonte syloe ubi sufficienter interdum aqua habetur. Cisternę autem multę et aquę satis habunde in urbe habentur. Habet autem ciuitas ab occasu solis turrem dauiticam utroque latere [98v] murum urbis supplentem. quę usque ad medietatem sui a parte inferiori solide massata est. et de lapidibus cementata quadratis; [supra: et] plumbo fusili sigillatis. Est in eadem urbe templum dominicum rotundum; compositum ab hummaro principe sarracenorum ut superius dictum est; in eodem loco quo salomo alterum prius instituit mirificum. In cuius medio est. rupis natiua et ingens. de qua deturpatur satis et impeditur ipsum templum. Nescio qua re ab ęterno permittitur locum occupare; quin prorsus exciditur. sed dicunt illum esse. locum ubi stetit angelus percutiens. cui dauid intulit pauidus nimis. Ego quidem sum qui peccaui. isti. qui oues sunt quid fecerunt? Aiuntque in ipsa rupe archam federis domini esse. cum uirga et tabulis testamenti bene sigillatam. eo quod iosias rex iuda poni iussit eam in sanctuario templi dicens. nequaquam portabitis eam de loco isto. Sed illud quod in descriptione ieremię legimus in libro machabeorum secundo obest quod ipse ieremias eam in arabia occultauerit dicens. quod non inuenienda esset. donec gentes multę congregarentur. Non credimus igitur archam in templo esse. hęc est procerto domus dei de qua scriptum est. Bene fundata est. supra firmam petram. Hanc etiam urbem helius adrianus imperator mirifice decorauit. et uicos et plateas [supra: pauimento] decenter ornauit. de cuius nomine ierusalem helia uocitata est. Non post multos dies godefredus rex secundo anno post captam ciuitatem apud ierosolimam diem clausit extremum; xv kalendas augusti. Cui successit baudoinus comes edessenus frater suus in regem; commissa ciuitate de roais baldoino propinquo suo. I gitur baldoinus suscepto regimine ierosolimitano profectus est. cum suis ascalonem per azotum meantes. inter quam [99r] et iamniam quę super mare sita est; accaron dimiserunt. Inde repedantes transierunt montana iuxta patriarcharum sepulturas. abrahę uidelicet. ysaac. et iacob; necnon sarę et rebeccę. Venerunt deinde in uallem ubi sodoma et gomorra subuersę sunt. ubi lacus alphati nunc est. magnus. Et quia in eo nihil uiuit. neque piscis conuersatur; ideo mare mortuum uocatur. Longitudo cuius usque ad zoaras arabię dirigitur. stadiis quingentis octoginta usque ad uicinia sodomorum. Latitudo uero C.L. patet adeo salsus ut nec bestia. neque uolucris de eo bibere queat. A parte aquilonis flumen recipit iordanicum. Ab austro uero nullum habet exitum. Iuxta quem lacum extat mons unus salsus. non tamen totus; sed localiter. constans ut petra durissimus; et glaciei simillimus. Girato itaque lacu a parte australi; reppererunt uillam unam quę dicitur segor. situ gratissimam. et de fructibus palmarum ualde habundam. Ex hinc; arabię montana introire ceperunt. ubi uallem unam de omnibus frugibus opulentissimam inuenerunt. in qua moyses etiam. domino insinuante uirga silicem bis percussit. unde fons uiuus statim ut legitur sic emanauit; ut populus atque iumenta sufficienter ex eo adaquarentur. Qui etiam non minus nunc profluit quam tunc. Reppererunt in supercilio montis monasterium sancti aaron ubi ipse et moyses cum domino loqui soliti erant. Et quam ultra uallem illam terra erat deserta et inculta; ierusalem repatriati sunt. E odem tempore ingens exercitus francorum per romaniam ierusalem tendebat. in quo erant principes. Willelmus pictauensium comes. et stephanus comes blesensis. qui ab antiochia relicto exercitu discesserat. sed nunc quod deli[99v]querat; restaurare satagebat. Cum his aderat hugo magnus. qui post antiochiam captam in gallias repedauit. Aderatque cum his raimundus comes. qui apud constantinopolim moram fecerat iam de ierusalem regressus. nec non stephanus burgundię comes. multique alii nobiles adiecto sibi innumero populo. exercitu bipartito facto. His in romanię finibus obstitit soliman turcus. ita ut peremptis eorum plurimis. equos et mulos. iumenta et omnimoda ornamenta eorum haberet. Illic perdidit comes pictauensis quicquid habebat. Uix etiam mortis presentiam euadens. pedes tandem et promiseria lugubris; antiochiam peruenit. Cuius anxietati tancredus tunc compaciens eum pie suscepit; et de bonis suis subleuauit. Quem dominus ita castigans castigauit; sed morti non tradidit. Qui autem euaserunt usque ierusalem uenire non cessauerunt. excepto hugone magno. quem in tharso cilicię defunctum sepelierunt. Et cum prope pascha esset; ierusalem quo desiderabant perrexerunt. Qui postquam sacrosancta loca uisitassent. cum baudoino rege iopen omnes regressi sunt. Tunc quia inops erat comes pictauensis et desolatus omnimode; nauim ascendens in patriam remeauit. A nno MCIII baudoino rege more solito contra sarracenos certante; contigit eum die quodam in paucos eorum irruere. Et dum de internitione eorum iam certus gauderet animo. en ethiops unus penes rupem delitens. callide insidiatus est. ei; ut interimeret. Qui missili fortiter uibrato. prope cordi regem a dorso profunde uulnerauit; quo ictu pene usque ad mortem lesus est. Sed cum postea medicari se sollicite studuisset; post incisionem uexatę cicatricis tandem sospes effectus est. [100r] ¶De domno autem boamundo rumor desiderabilis tunc diuulgatus est. quia deo propiciante de turcorum captione liberatus; per redemptionem exierat. Qui postea ob morum elegantiam constantiam filiam philippi regis francorum; uxorem habere meruit. De qua filium boamundum iuniorem suscipiens; post se reliquit heredem. Anno MCVIII obiit predictus philippus rex francię. A nno MCX applicuit ioppe gens quedam norrenisis dicta cum LV nauibus. quam de mari occiduo concitauerat deus; ut irent ierusalem. ¶Qualiter mare oceanum in mediterraneo mari quod usque palestinam et egiptum tendit. prolabitur; huic paginę interserere curauimus. Dubitatur etiam nunc quibus ex causis intumescat oceanus uel quatenus cum superfluus sibi fuerit; rursus in se residat. Phisici aiunt mundum animal esse. eumque ex uariis elementorum corporibus conglobatum moueri; spiritu regente. Quę utraque diffusa per membra omnia; ęternę molis uigorem exerceant. Sicut ergo incorporibus nostris commercia sunt spiritualia; ita in profunditate oceani nares quedam per quas anhelitus emissi in se reducti; modo inflent maria modo reuocantur. At hi qui siderum secuntur disciplinam. contendunt meatus istos commoueri lunę cursibus. adeo ut sic uicissitudines inter maciem aquarum et plenitudinem respiciant ad actus eius; uel eliquia. Neque eodem semper tempore. sed prout illa aut mergatur aut surgat uariant se alternantes recursus. I n capite beticę ubi extremus terminus noti orbis est. insula continenti septingentis pedibus separatur. Quam tyrii a rubro mari profecti erithream. peni lingua sua gadis. id est. septam nominauerunt. Unde gaditanum fretum a gadibus dictum est. Athlanticus estus in mediterraneum [100v] mare discidium immittit orbis. Nam oceanus quem grai de celeritate sic nominant. ab occasu solis irrumpens. leuo latere europam radit. affricam dextero. scisisque duobus montibus calpe et abimia quos dicunt calumpnas herculis esse. funditur inter mauros et hyspaniam. ac freto isti cuius longitudo XV milia passuum efficit. latitudo – uix VII quodam ostio limen aperit interni equoris; mixtus mediterraneis finibus quos sinus usque ad orientem propellit. Sinus uero ille qui hyspaniam perfundit. hibericus fertur et balearicus. Qui narbonensem prouinciam; gallicus moxque ligusticus. Ab eo ad siciliam; tuscus. quem greci yonium uel tyrrenum. itali uero inferum uocitant. A sicilia usque cretam; siculus. Inde creticus; qui [supra: in] pamphiliam et egiptum. Quę aquarum moles. to[supra: r]to in septemtrionem prius latere. an fractibus magnis. iuxta grecias et ylliricum per ellespontum in angustias stringitur propontidis. Quę propontis europam asiamque discriminans; ad palu¬des meotidas peruenit. Hic est. quartus sinus europę. Hic ellesponto incipit; meotis ostio terminatur. Nota. quia omnis hęc la¬titudo. quę europam asiamque diuidit; in. VII. stadiorum angustias stringitur. Hic est elespontus. Has angustias xerses ponte nauibus fracto; permeauit. Inde diffusus equore patentissimo. rursus stringitur in propontidem. Mox in quingentos passus cohartatus; fit bosforus tracius. quo darius copias transportauit. Hęc profunditas delfinos plurimos habet. Causas nominum non unifor¬mis dedit ratio. Asiaticum et phenicium; a prouinciis dictum. Ab insulis. carpatium. egeum. ycarium. balearicum. cyprium. A gentibus; ausoni[101r]um. dalmaticum. ligusticum. tyrium. a casibus hominum myrticum. uel elepontum. A memoria regis yonium. A bouis transitu. uel angustis meatibus boum peruiis; bosforus. A moribus accolarum; euxinus. Auxinus antea appellatus ab ordine fluenti; propontis. Egiptus pelagus asię datur. Gallicus; europę. affricus. libię. His ut queque proxima sunt; uenerunt in partes partium. Hęc in gremiis terrarum. horas autem extremas; oceanus amplectitur. Qui a littoribus suis; arabicus. persicus. indicus. euous. sericus. yrcanus. caspius. scithicus. germanicus. gallicus. athlanticus. libicus. egiptius; dicitur. Cuius accessus incrementa circa littora in dię uehementissime proruunt; maximosque ibi exitus faciunt. Siue quod suspensius altius tollatur ui caloris. seu quod in ea parte orbis. fontium et fluminum copia sit effusior. Non est. omittendum unde mediterranea maria caput attollant. Estimant enim quidam sinus istos a gaditano freto nasci. nec aliam esse. originem quam eliquia irrumpentis oceani. Qui contrarium sentiunt; dicunt omnem. illum fluorem a ponti faucibus mundare. Idque fulciunt argumento non inani. quod estus e ponto profluus; numquam reciprocetur. p er has angustias quas supradiximus. scilicet inter calpen et abimiam; memorati norrenses ab oceano occidentali. per mare mediterraneum. ad auxilium christianorum in palestinam deuenerunt. Quos rex baudoinus benigne suscipiens; cum auxilio eorum urbem sydonem obsedit. Quod uidentes sydonii; urbem regi reddiderunt. A nno MCXV rex baudoinus profectus in arabiam edificauit castrum unum in monticulo quodam [101v] quod reperit situ forti ac prisco; non longe a mari rubro sed quasi trium dierum itinere; a ierusalem uero IIIIuor. Quod castrum; regalem montem nominauit. Sequenti uero anno cupiens uidere quod non uiderat; cum CC fere militibus usque mare rubrum iter eundo expediuit. Inuenitque ibi helim ciuitatem secus littus eiusdem maris. ubi populum isreliticum post maris transitum [in margine: ospitatum] esse legimus. Hęc ab ierusalem septem dierum equitis itinere distat. De qua qui ibi uersantur piscatores audito regis aduentu egressi sunt; et intrantes nauiculas suas in mare illud se pauidi impegerunt. Qua uisione rex letatus; ad montem regalem reuersus est. Deinde ierusalem. hoc autem mare rubrum dictum est. eo quod illuc sabula et lapilli rubri habeantur infundo. unde intuentibus rubrum apparet. quod tamen in uase quolibet haustum cernitur. tanquam aliud mare limpidum et album. Deriuatur autem a magno mari scilicet oceano. ut dicunt a parte australi quasi lingua eruptum. et usque ad helim. iam dictum uersus septemtrionem protentum. faciens ibi finem non longe a monte synay; sed quantum potest eques aliquis uno die proficisci. A rubro uero mari uel ab helim iam memorata usque ad mare magnum quo a ioppe uel aschalone siue gaza contra damiath pergitur. iter eundo dierum IIIIuor uel V equitis ambulatione estimant. Quo inter hęc duo maria sinu cingitur egiptus tota. atque numidia; necnon ethiopia. quam gion paradisi fluuius qui et nilus circuit. ut in bibliotheca legitur. Potest mirari. sed numquam rimari quomodo uel qualiter fluuius iste qui de paradiso cum tribus aliis legitur emanare ortum suum uideatur iterum recuperare. cum ab orientali parte – [102r] mare habeat rubrum. et ab occasu in quo incidit mare magnum. Habet enim inter se mare rubrum et orientem positum. ubi esse. intelligimus paradisum ex quo egreditur. Quomodo ergo citra mare illud rubrum resumit ortum suum. et quomodo transit idem mare. uel non transit; admiratur. A nno MC XVII obiit paschalis papa mense ianuario. Baudoinus rex in aprili. Uxor eius quam dereliquerat; in sicilia. Arnulphus patriarcha in ierosolimitanus. Alexius imperator constantinopolitanus. aliique quam plures proceres in mundo. S equenti [supra: igitur] anno MCXVIII. cum rex baudoinus urbem pharamiam uastando diripuisset; die quadam cum iuxta fluuium quem greci dicunt nilum. hebrei autem geon. letus cum suis deambulasset. et de pisicibus illic inuentis comedisset. sensit rex intrinsecus se angore plagę suę ueteris grauissime renouato; debilitari. Cumque remeare uellet ierusalem et usque ad uillam quę dicitur laris; peruenisset; obiit. Obtinuit autem regnum ierosolimitanum; annis X et VIII Mensibus atque tribus insuper appositis. achon. casaream. berutum. atque sydonem; abstulit infandis hostibus indigenis. Post terras arabum uel quę tangunt mare rubrum; addidit imperio. subdidit obsequio. Et tripolim cepit. sed et arsuth non minus ursit. Pluraque preterea fecit honore rata. Sepultus est. autem in golgotha iuxta ducem godefredum fratrem suum. Initoque consilio ierosolimitani; creauerunt sibi regem baldoinum. uidelicet comitem edessenum. regis defuncti cognatum. qui transito eufrate fluuio ierusalem fortuitu euenerat; cum predecessore locuturus. Communiter electus; die paschę est. consecratus. [102v] A nno MC XXII goscelinus comes edessenus. et galerannus cognatus eius. capti sunt a balac admirato quodam. ¶ Sequenti etenim anno. heynricus rex alemannię cum calixto papa pacificatur. Deo autem gratias qui regnum et sacerdotium in dilectione confederauit. ¶ Eodem tempore rex baudoinus capitur a balac qui antea goscelinum comitem et galerannum ceperat. positusque est. cum eis in castello quodam. situ fortissimo. et celsitudine nimis arduo. et difficili comprehendendo. quod est. in mesopotamia cis euphraten. quodque cartapeta nuncupatur. Unde baudoinus rex mense augusto mediante. superna clementia prouidente cum galeranno predicto illesus exiuit. Goscelinus uero comes ante eos cum tribus famulis per medios hostes extra castrum radiante luna eruperat. Qui continuo unum ex eis regi remansit. portantem annulum suum. ut taliter significaret se ab hostibus obsessoribus extorsisse. Sic enim fieri inuicem decreuerant. Cumque audisset balac quod apud carthapetam contigerat. et quemadmodum comes goscelinus de captione euaserat. quantocius potuit illuc iratus perrexit; et regem blande allocutus. flagitauit ut ei castellum suum redderet; et ita quietum eum abire permitteret datisque obsidibus ut usque antiochiam uel edessam perduci salue faceret. Cui rex annuere nolens. fecit balac rupem supra quam castrum situm erat; suffodi. et succensis fulcimentis; turris quedam cum magno sonitu decidit. Unde rex baudoinus tota uirtute cum sensu perdita. ante balac ipse et alii capti supplices addicti sunt; nichil nisi supplicium secundum merita expectantes. Regi tamen indulta [103r] uita pepercit; et cuidam galeranno nepoti suo. Armenos autem qui adiumento regi contra balac extiterant. alios quidem pependit. alios uero excoriauit. quosdam nempe per medium cicidit. Regem uero cum tribus de suis de castro eiecit; et ad carram ciuitatem adduci fecit. A nno MC XXIIII cum circa tyrum christiani in obsidione laborarent. balac contra eos cornu suum extollere non cessabat. Qui egressus ab urbe kalipato cum exercitu suo; perrexit ierapolim urbem; quę numbeth uulgariter uocitatur. Cumque possessor eius nefarie decollaretur; eadem urbs a balac obsessa est. Quod non latuit goscelinum antiochię tunc morantem. et habita inde legatione accellerauit cum antiochenis illuc ire. Nec diu mora protracta; commissa est. ferociter pugna. In qua balac sauciatus; diuertit moribundus in partem. Cuius caput primo antiochiam. deinde tyrum. postea ierusalem; ad declarationem gestę rei goscelinus deferri fecit. Uidebat enim balac tempore illo in uisu quo goscelinus de captione sua mirabiliter euasit; occulos sibi ab eodem goscelino erui. ¶ Hoc tempore abbas hugo cluniacensis obiit. L udouicus philippi filius francis prefuit; annis XXIX. Hic fuit rex mitis et liberalis. et in multis regnum dilatauit et meliorauit. Bellum precipuum cum henrico rege anglorum habuit. in qua tamen seditione quorumdam factione uictus est. et fugatus. ¶ Willelmus aquitanorum dux cui infortunium in uia ierosolimitana contigerat. ante hęc tempora contra paganos in hyspaniam mouit exercitum. Qui non longe a corduba cum VII regibus gentis illius bellum iniens; alios eorum peremit. alios opibus uacuatos fugauit. Ille uero cum hoste [103v] incolumi; sospes regreditur. ¶ Hac tempestate domnus hildebertus cennomannensis episcopus. postea turonensis archiepiscopus; in andegauensi pago claruit. In metris ita edoctus; ut nulli sit comperandus. ¶ His temporibus baudoinus rex ierosolimorum moritur. Hic cum processu temporis diuina dispositione utrumque regnum ierosolimitanum. scilicet. et antiochenum fortitus esset; cum filia sua boamundo filio magni boamundi principatum antiochenum reddidit. Ipse uero boamundus iunior a paganis in breui interemptus est. Cuius filiam raimundus frater Willelmi ducis aquitanorum; cum principatu accepit antiochenorum. Ante quem fulco andegauensium comes regnum ierosolimitanum cum filia predicti baudoini acceperat. relicto tamen andegauensi consulatu; gaufredo filio suo. ¶ Per hęc tempora surrexit in ierusalem nouum milicię genus ab hugone de paiens uiro nobili constitutum more monachorum uiuentes. Castitati dant operam. domi et bello disciplinam seruant. cum silentio edunt. omnia illis communia. contra gentiles tamen arma sumunt. et multum dilatati sunt. Sunt namque qui dicant quod nisi fuissent ipsi; diu est. quod franci ierusalem et palestinam perdidissent. Hi uocantur milites de templo; quia in porticu salomonis sedem suę religionis statuerunt. ¶ His diebus domnus poncius abbas cluniacensi cenobio prefuit; annis XIII. Post quem domnus hugo secundus; mensibus tribus. Quo etiam defungente; domnus petrus. natiuus aruernus. idem monasterium regendum suscepit. I nterim henricus famosissimus rex anglorum cum omnium dolore uita defungitur. Et stephanus nepos eius regnum inuadit. contra filiam predicti henrici; cui iure hereditario regnum succedebat. [104r] Huic autem stephano quasi nepoti suo. antea dederat consulatum de moretoi; in normannia. Willelmus itaque dux aquitanorum frater raimundi predicti principis antiocheni; anno ab incarnatione domini M.C.XXX.VII. dum in hispaniam ad sancti iacobi limina orationis gratia pergeret; in eiusdem ęcclesia ante altare die sancto parasceue dum christi passio legeretur. uiatico sancto munitus; reddit animam. Huius ducis filiam nomine alienor; ludouicus predictus rex francorum. suo filio ludouico; nuptui tradidit. Post paucos uero dies; ludouicus pater in francia obiit; sepultus in basilica sancti dionisii. Hic coronari fecerat in regem. philippum filium suum maiorem natu; se presente. Sed morte subita. parisius moritur. precipitatus ęquo. Quo defuncto; ludouicum supradictum natu iuniorem; innocentius papa romanus iussu patris in regem unctum; remis coronauit. hic post mortem patris; regnum francorum suscepit. ¶ Circa hęc tempora gislebertus cognomento uniuersalis. natus britannus; in diuina philosophia claruit. Sed postea lundoniensis episcopus factus; paruo superuixit tempore. ¶ Post quem; remis ciuitate aubericus surrexit. non illo fama minor; in diuinis. Qui etiam prouectus in archiepiscopum bituricensem; modico durauit spatio. ¶ His diebus magistri multi claruerunt in galliis. L udouicus iunior francis prefuit annis. XXIIII. Hic consensu et uoluntate patris sui lodouici duxit uxorem apud burdegalam alienor filiam predicti Willelmi ducis aquitanorum. Unde cum rex esset. francie dux aquitanię appellatus est; pro eo quod prefatus Willelmus dux sine filiis mortuus est. ¶ Eodem tempore gaufredus comes andegauensis contra stephanum regem qui regnum anglię male [104v] usurpauerat; normanniam uastabat. et sibi subiugabat. Quam quia tunc subiugare non ualuit. tamen post annos aliquot consensu regis francorum; totam adquisiuit. Nam et ipse regnum anglię quasi heres habere preoptat. utpote qui filiam henrici regis anglorum unicam accepit in coniugio. Illa tamen publica fama quę andegauensibus habetur. quod sint [in margine: parcissimi] et superbi; multum ei ad adquirendum regnum nocuit. Hic filium suum henricum natu maiorem ad erudiendum tradidit; cuidam magistro petro. scilicet. xantonensi. qui in metris instructus est. supra omnes coetaneos [supra: suos]. ¶ Hugo de sancto uictore uita philosophus; parisius obiit. Uir preclari ingenii et in quadruuio doctissimi. Diuinarum autem scripturarum tantam scientiam habuit et memoriam; ut nulli sui temporis secundus extiterit. Reliquit autem ad monumentum sui scripta per plurima. librum scilicet de sacramentis; de ęcclesiaste. de archa noe. librum qui intitulatur didascalicon; et alia nonnulla opuscula ualde utilia. ¶ Sequenti anno petrus baalardus perhypateticus doctor famosissimus et uita philosophus; abbas prius. postea cluniacensis monachus. cabilonis moritur. et in basilica beati marcelli martiris sepelitur. Unde non post multos dies a suis furtim sublatus in loco qui paraclitus nuncupatur; quem ipse adlegendum iuxta sequanam fluuium construxerat. ubi et monachas posuerat translatus est. Scripsit autem baalardus opuscula quedam; quę pluribus habentur in locis. Hęc duo latinorum luminaria; in francia studuerunt. ¶ Non post multos uero dies fulco rex ierosolimorum dum leporem sequitur; precipitatus equo. morte subita moritur. Post quem baudoinus puer filius eius in regem ierosolimitanum; promotus est. ¶ Eo anno sanguis turcus [105r] rex de aleph; apud edessam ciuitatem. quę alio nomine uocatur roais. et in genesi dicitur arath. francosque ibi captos. aut morte. aut seruitute multauit. Archiepiscopum uero ciuitatis quasi ducem gregis in medio urbis cum omnibus clericis suis. quia noluerunt abnegare christum; coram se decollari precepit. uno solo euadente qui amicitiam cum quodam turco nobili habuerat. Qui apud eum ne perimeretur obtinuit; sed sanum quo uellet ire permisit. Purpuratur itaque edessa nouorum sanguine martirum. modo primum a gentilibus possessa; ex quo ab agaro rege christo est. dedicata. dolor ingens et desolatio multa. Sacratę uirgines dantur incestui. Loca sancta stabula fiunt iumentorum. Corpus beati thomę apostoli gentilium contactu polluitur. quod ibi transportatum est. ab india. ubi pro christo martyrizatum occubuit. ¶ India medis montibus auspicatur. a meridiano mari porrecta. adeo fauonii spiritu saluberrima. In anno bis estatem habet. bis colliguntur fruges; uice hyemis; ethesias patitur. Hanc possidonius aduersam gallię statuit. Sane nec quicquam ex ea dubium. nam alexandri magni armis comperta. et aliorum postmodum regum diligentia peragrata; penitus cognitioni nostrę addicta est. Megastenes sane apud indicos reges aliquantisper moratus. res indicas scripsit. ut fidem quam oculis subiecerat; memorię daret. Dionisius quoque qui et ipse. a philadelpho rege spectator missus est; gratia periclitante ueritate paria prodit. ¶ Tradunt ergo in india fuisse V milia oppidorum precipua. capacitate populorum nouem milia. Diu etiam iam credita est. tercia pars esse. terrarum. Nec mirum sit uel de hominum uel [105v] de urbium copia. cum soli indi numquam a natali solo recesserint. India liberis pater primus ingressus est; utpote qui omnium primus triumphauit. Ab hoc ad alexandrum magnum numerantur annorum VI milia CCCCL.I. additis. et amplius tribus mensibus. habita. computatione per reges D.L.III. Maxime amnes; ganges et indus. Quidam uolunt gangen incertis nasci fontibus. et nili modo exultare contendunt. Alii uolunt a scithicis montibus exoriri. hippanis etiam ibi nobilissimus fluuius. qui alexandri magni iter terminauit. sicuti arę eius in ripa eius positę probant. Gangarides extremus est. indię populus. Ultra hos pada oppidum sogdianorum. in quorum finibus alexander magnus. terciam alexandriam condidit; ad contestandos itineris sui terminos. Hinc enim locus est. in quo primum a libero patre. post ab hercule deinde a semiramide. postremo ab alexandro aureę arę sunt constitutę. Quod proximum glorię omnes duxerunt. illo usque itineris sui metas promouisse. Megastenes scribit per diuersos indię montes; esse. nationes capitibus caninis. armatas unguibus. amictas uestimento targorum. ¶ Extra indię ostium; sunt insulę duę. crisę et argirę. adeo fecundę copia metallorum. ut plurique eas aurea sola et argentea habere prodiderint. ¶ Tilos indię insula; fert palmas. oleam creat. uineis habundat. terras omnes ob miraculum sola uincit. Quecumque in ea arbor nascitur; numquam caret folio. ¶ Taprobanem insulam indię. antequam temeritas humana exquisito penitus mari fidem panderet in orbem alterum putauerunt. et quidem quem inhabitare eam easchites crederentur. Uerum alexandri magni uirtus ignorantiam [106r] publici erroris non tulit ulterius permanere. sed ad huius usque secreta propagauit nominis sui gloriam. Misset [supra: is] igitur onesicritus prefectus classis macedonicę. terram istam exquisitam noticię nostrę dedit. quanta esset. quid gigneret; quomodo haberetur. Patet in longitudine stadiorum. VII. milia in latitudine V. milia. Scinditur amni interfluo. Nam pars eius bestiis et elefantis repleta est. maioribus quam fert india. partem alteram homines tenent. Margaritis scatet; et gemmis omnibus. Sita est. inter ortum et occasum. Cursu uero nostrarum nauium itinere VII. dierum; comprehenditur. Mare uadosum interiacet. certis autem canalibus depressum. adeo ut numquam quingentę anchorę ad profundi illius fundamenta potuerint peruenire. ¶ Post indos; montanas regiones ycciophagi tenent. quos subactos alexander magnus uesci piscibus uetuit. ¶ Caucasus mons scitus qui maximam orbis partem perpetuis iugis penetrat. fronteque soli obuersus est; ab india usque ad taurum montem porrectus. pro gentium. ac linguarum uarietate; diuersis nominibus nuncupatur. Ubi autem ad orientem extenditur in excelsiorem sublimitatem. pro niuium candore caucasus uocitatur. Nam orientali lingua caucasus candidum significat. id est. niuibus densissimis candidicantem. Unde et eum scitę qui eidem monti iunguntur broucas uocauerunt. Caucasus mons qui inter choldos qui sunt super cimericum mare. et inter albanos qui sunt ad mare caspium primum attollitur; usque in ultimum orientem unum uidetur iugum. sed multa sunt nomina. et multi hoc ipsum iugum tauri montis credi uolunt. Quia reuera parchoatras mons armenię. inter taurum et caucasum medius; continuare taurum cum caucaso [106v] putatur. sed hoc non ita est. Discernit fluuius eufrates qui radice parchoatrę montis effusus. tendens in meridiem ipsum caucasum ad sinistram; taurum excludit ad dexteram. In latere montis caucasi qui est. in india nascitur arbor piperis. que soli obuersa est. habens folia ad similitudinem iuniperi. Cuius siluam serpentes custodiunt. Sed incolę regionis illius cum maturę fuerint; incendunt eadem loca. et serpentes igne fugantur. et ex flamma nigrum piper efficitur. Sicque colligitur. Nam natura piperis alba est. sed fructus diuersus. Nam piper antequam sit maturum; piper longum uocatur. Quod incorruptum ab igne; piper album. Quod uero rugosum et nigrum fuerit; ex calore ignis trahit et colorem et nomen. Piper si leue est; uetustum est. Si graue; nouellum. Uitanda est. autem mercatoris fraus. Solent enim uetustissimum piper argenti aut plumbi spuma humectare; ut ponderosum fiat. Nunc autem ad callem hystorie redeundum est. S anguis turcus predictus rex de aleph apud edessam ciuitatem super aram beati iohannis baptiste. ut fertur; III speciosissimas matronarum maculauit. Conculcata sunt omnia. profanata sunt uniuersa. Nomen christi derisio fit hostium. ¶ Quod audiens ęcclesia gallicana; heu inquit quantum dedecus christianis. Unde predictus lodouicus rex francorum. duxque aquitanorum. ex precepto domni eugenii papę. qui tunc preerat episcopus rome et consilio bernardi clareuallensis. et godefredi lingonensis. et aliorum. cum consulibus et baronibus in pascha uerzeliacum uenit. de sarracenorum uastatione locuturus. Ibique in die parasceue VI. uidelicet feria. facto sermone a bernardo clareuallensi de uia ierosolimitana. ab eodem bernardo. signum peregrinationis ut mos est. acceperunt. [107r] hoc est. ✠. hoc autem factum est. in latere montis ipsius uerzeliacum. iuxta uiam autisiodorensem. ubi ea de causa modo fabricata est. ęcclesia. in honore sanctę crucis. ¶ Sequenti uero anno MCXL VII circa maium mensem predictus rex congregata manu francorum. aquitanorum et burgundionum. necnon et theutonicorum cum imperatore suo frederico. alii per alemanniam et pannoniam. alii per prouinciam cum comite sancti egidii. et engolimensi. et per italiam; constantinopolim deuenerunt. Deinde romaniam ingressi; aliter euenit ipsis quam sperauerunt. Grande autem hoc miraculum dei. Ipsi tamen superare uiribus cupiebant et armis turcos. qui armeniam syriam et mesopotamiam inhabitabant; sed ab eis superati sunt. Quoniam quidem alii eorum a turcis capti. alii gladio perempti. alii uero famelici fatigatione et media; absque numero in – uia consumpti sunt. Qui uero a tanto periculo rebus suis attenuati euadere potuerunt; antiochiam de manu nefandę gentis erepti; nauigio peruenerunt. Ibique cibis refocilati; post paucos dies ierosolimam abierunt. Uisitatis inibi locis sanctis ab eis; multi illorum transito mari cum magna penuria ad propria reuersi sunt. Inter quos imperator theutonicus cui male in romania contigerat ante regis aduentum de suorum perditione; similiter cum paucis regradatus est. Rex lodouicus cum alienor uxore sua. in urbe sancta causa orationis ut peregrinus remansit. Deinde coadunato francorum exercitu cum ierosolimitanis et militibus templi; damascum obsedit. Unde a populo damascenorum repulsus; ierosolimis reuersus est. Et quoniam non placuit diuinę dispositioni. quod terra orientalis per manum ipsius a sarracenorum spurcitia mundaretur [107v] relicta palestina. cum paucis suorum ut potuit. non ut uoluit; parisius deuenit. Luget francia. burgundia. aquitania; de suorum amissione. Gaudet syria. armenia. mesopotamia; de christianorum repulsione. Lodouicus autem erga omnes ita se habuit. ut merito aliis religione preferretur. Fuit enim egregius. sermone cultissimus. infestus uiciis. pacisque amator; et francorum nutritor. Nichil turpe gessit. nisi quod alienor uxorem suam repudiatam a thoro suo alienauit. alia in loco eius post biennium subrogata. filia. scilicet. anfors imperatoris hyspanię. Hoc autem factum est. consensu ut aiunt eugenii. pape. bernardi clareuallensis. godefredi lingonensis; et aliorum. ¶ Circa hęc tempora gaufredus comes andegauensium in pago cenomannico moritur. Huius frater erat baudoinus puer rex ierosolimorum. qui anno MC.LIIII. circa festum sancti andreę cum milicia templi et aliis christianis; ascaloniam ciuitatem quondam allofilorum; obsedit. Quę eodem anno antequam ab obsidione recederent; redditur et capitur urbs ascalon ac superatur. Recte mater ierusalem gaudet. de ascalone filia sua. ad cuius dexteram sedebit amodo coronata. Flet babilon consolatione eius perdita. cuius aminiculo dudum exstiterat suffulta. Cuius classem christianis hostilem; singulis annis excipiebat. Ascalon metropolis philistinorum fuit. quę mater ciuitas interpretatur. Metropolitani sunt qui maiori et matri aliarum ciuitatum president. Dentur ergo laudes deo altissimo. quia non hominum uirtute. sed sua beneplacita uoluntate; ierosolimitis urbs ascalon fortissima et ad capiendum difficillima; reddita est. Necnon [108r] omnis iudea et palestina ab abeditius et phanaticis; ad cultum dei reuocatum est. ¶ Fertur etiam quod biduo aut triduo ante obsidionem ascalonis raimundus princeps antiochenus. uir frugi et amabilis omnibus clarissime natus. sed et optimis comparandus. dum terram suam ab inimicis audiret inquietari. congregatis antiochenis. bellum iniit contra auradis dominum de alapia. heu pro dolor. raimundus princeps egregius. qui turcos sepius. uiribus. arte nimis. domauerat. ab eis perdomitus et peremptus est. Unde; Nostra condolet asia. tarsus flet cum cilicia. ue dicit antiochia; pro sui morte principis. Dam languet preinopia. libanus et apamia. necnon et laodicia; cum suis appendiciis. Tyrus stupet metropolis. urbs fenicum mirabilis. magnos questus dat tripolis; uisis sinistris nunciis. Quid dicam de ierusalem. it planctus usque bethleem. clamorque ptolemaidis; tangit fines neapolis. Urbs fecunda nimis; nullis quasata ruinis. Es priuata uiro qui te moderamine miro; Rexit. Huic nobili principi raimundo uidelicet. successit in principatu antiocheno; raimundus de castellione. ¶ Eugenius papa romę moritur. sepultus in basilica sancti petri; uia triumphali. ¶ Ante quem teobaudus comes blesensis; uiam uniuersę carnis ingressus est. Uir per omnia pacificus. nulli acerbus extitit. benignus fuit cunctis. Pauperibus largus; et maxime domesticis dei. Et quoniam super gallicanos diuitiis habundabat; assimilatus est. forti mulieri. quę manum suam aperuit inopi; et palmas suas extendit ad pauperem. Hic uero in gallia. et in burgundia multas cellas cum aliis domibus ex propriis sumptis construxit. in quibus cistellenses et clareuallen–[108v]ses fratres cum nonnullis aliis dei seruitio deputati sunt. ¶ Biennio autem aut triennio post mortem domni teobaudi; moritur frater suus stephanus rex anglorum. Cui successit in regnum henricus puer. filius gaufredi supradicti andegauensium comitis. nepos baudoini regis ierosolimitani. Huic etenim iure hereditario regnum anglię succedebat. Qui in breui eodem regno pacifice accepto; coronari se fecit lundonię in die natalis domini cum alienor uxore sua. Hęc prius regina extitit francorum. per annos XV demptis tribus mensibus inde; postea anglorum. Hanc autem a ludouico rege repudiatam. henricus anglus sibi coniugio sociauit. Unde tota aquitania a flumine ligeris. usque ad pireneos montes; sibi deuenit. Et quoniam multas gentes possidere uidebatur sub – domino suo; aut ex patre. aut ab matre. aut ab uxore earum nomina habere meruit. Ab uxore; ut est. pictauus. xantonus. lemouicus. wasconus. insuper aquitanus. A patre; andegauus. turonus. cenomannus. A matre. anglicus. normannicus. Sed ob honorem et reuerentiam regalis nominis; rex anglorum uocatus est. ¶ His temporibus ex insperato moritur anfors rex hyspanię. dum rediret ab expeditione sarracenorum. Cui successit in regnum; sanctius filius eius. Quo mortuo eodem anno; ferlannus frater eius. minor natu adeptus est. regnum hyspanię. I nterea rex henricus biennio postquam adeptus est. regnum anglię; circa festum sancti martini descendit lemouicum. Ubi muros quos habitatores sancti marcialis ad decorem et munificentiam sui contra ciues nouiter construxerant; solo adequauit. Pace itaque inter [109r] utrumque populum reformata; consilio domni gaufredi tunc tempois burdegalis archiepiscopi. primique edificatoris ęcclesię sabluncellis ; adiit burdegalam. Ibique natalis domini festiuitate celebrata; baronibus wasconie et aliis populis pacem indixit. Deinde reuersus angliani; paruo tempore ferro et armis galenses sibi substrauit. ¶ Eodem tempore misit rex henricus manus; ut castrum toarz acciperet in suum. Hoc autem fecit consensu multorum qui intus erant; accepta ab eo peccunia. Uidens autem quia placeret reginę; apposuit ut muros destrueret. et gaufredum uicecomitem exinde fugaret. Multum enim eum odio habuit; quia partes fratris sui gaufredi marcelli contra eum iuuerat in obsidione castelli chinonis. Istud uero factum tantum timorem pictauensibus et wasconibus intulit. ut pene gladios suos in uomeres conflarent; et lanceas suas in falces. Ex hinc ut ait merlinus ambrosius. iugum regię seruitutis tulerunt; matremque suam ligonibus [in margine: Jarateris] uulnerauerunt. Raptorum cessauit rapacitas; et dentes luporum ebetati sunt. Aquitanorum montes ut ualles equitati sunt. siluitque terra eorum diebus multis a preliis. Qui fecit hęc ęneum iurum induit; et per multa tempora pictauorum portas seruauit. et auita tempora renouauit. A finibus anglię usque ad garonnam fluuium. uix est ausa gens contra gentem leuare gladium. nec ausi sunt ultra exerceri ad prelium. Anno MC LVIII quadragesima iam mediante. exiit edictum a rege henrico ut principes atque barones tocius regni sui ad tholosane urbis obsidionem in proximo prepararentur. Quod et factum est. Consequenti itidem estate. rex [109v] coadunato apud agennensium ciuitatem exercitu paulatim tholosanos saltus occupauit. Nam et ipse eandem ciuitatem quasi heres habere cupiebat. utpote qui filiam Willelmi pictauorum comitis unicam coniugio acceperat. cui eadem ciuitas ut fertur iure paterno succedebat. Sed ludouicus rex francorum qui sororem suam constantiam comiti sancti egidii matrimonio copulauerat. ei multum ad adquirendum nocuit; eadem ciuitate in sua accepta. Unde circa festum sancti michaelis uacuus rediit; tholosana regione uastata. ¶ His uero diebus; adrianus. papa moritur. pridie kalendas septembris. romę sepultus in basilica sancti petri apostoli. uia triumphali. anno M.C.LIX. Interea fredericus imperator theutonicus in italia mediolanenses uastabat et placentinos quia nolebant ei subici. In obsidione uero eorum quinquennio uel plus commorans; ad ultimum reddiderunt se ei IIIIuor nonas marcii anno M.C.L.XI. ue mediolanonsibus. Redditum est. ei secundum opus suum. Iuxta omnia quę fecerant; factum est eis. Propter superbiam suam; a fundamentis subuersa; in cinerem redacta est. Siquidem murus ille altissimus. suffossione suffosus est. et portę eius excelsę igne combustę sunt.

PreviousChronica - Dedicatory Epistle NextA(n) Historiographical Note on Researching Twelfth-Century Cluny

Last updated 4 years ago

Petrus Project